Σταυρούλα Μοσχοβίτη
Ο Νικόλαος Βλάχος (1893-1956) και η επιστήμη της Ιστορίας
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2023 σελ. 240
Η ζωή και το έργο του καθηγητή Ιστορίας Νικόλαου Βλάχου είναι αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής της Σταυρούλας Μοσχοβίτη και του βιβλίου που παρουσιάζεται εδώ. Είναι η δεύτερη σημαντική βιβλιογραφία Ελληνα ιστορικού, μετά το έργο του Κ. Θ. Δημαρά για τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο (Η εποχή του, η ζωή του, το έργο του, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1986). Ακολουθεί η διατριβή του Παν. Κυμουρτζή «Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1860) οι πρώτες γενεές των διδασκόντων», ανέκδοτη διδακτορική διατριβή 2001.
Ο Νικόλαος Βλάχος σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με καθηγητές Ιστορίας τον Σπυρίδωνα Λάμπρου, τον Παύλο Καρολίδη και τον Γεώργιο Σωτηριάδη. Η διδασκαλία του ακολουθούσε το γερμανικό πρότυπο του ιστορικισμού. Η κυρία Μοσχοβίτη ασχολείται με τα βιογραφικά του Σπυρίδωνος Ζαμπέλιου (1815-1881), ο οποίος προετοίμασε το έδαφος της εθνικής Ιστορίας για τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο. Ασχολήθηκαν και οι δύο με την ενότητα της Ιστορίας, αρχαίας, μεσαιωνικής και νεότερης, «ως ιδεολογικά προτάγματα του έθνους-κράτους». Ο Βλάχος δεν περιορίζεται στην απλή παράθεση των γεγονότων, αλλά θα αναζητήσει την αλληλουχία ανάμεσά τους ώστε να φανεί ότι στην επόμενη φάση υπάρχουν οι ρίζες της προηγούμενης και ταυτόχρονα οι καταβολές της επόμενης. Πρόκειται για πρώτη μορφή του θετικισμού του Auguste Comte και τις θέσεις-αντιθέσεις των Χέγκελ και Μαρξ.
Ο ρόλος του κράτους στην Ιστορία, κατά τον Βλάχο, είναι το κεντρικό στοιχείο για κάθε μελετητή, αφού ο Γερμανός ιστορικός Λέοπολντ φον Ράνκε αποδίδει σε κάθε κράτος «ατομικότητα». Η ατομικότητα αυτή προσδιορίζει και τη φύση των ιστορικών γεγονότων, ώστε να είναι μοναδικά-«ιδιοφυή». Ακόμη και η έρευνα του γενικού στην Ιστορία διευκολύνει την ανάδειξη του ιδιοφυούς, κατά τον Βλάχο. Η προβολή των σπουδαιότατων συμβεβηκότων αποτελεί το ζητούμενο της ιστορικής ερεύνης. Σε σχέση με τις φυσικές επιστήμες, η Ιστορία, κατά τον Βλάχο, είναι «το άπαξ γιγνόμενον και ουδέποτε επαναλαμβανόμενον». Η ερμηνεία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ενδιέφερε τον Βλάχο γιατί υπήρξε η σύγκρουση δύο συνασπισμών κρατικών οργανισμών: οι κεντρικές αυτοκρατορίες και οι δυνάμεις της εγκάρδιας συνεννόησης, πολέμησαν για ευρωπαϊκή κυριαρχία. Ωστόσο, το πιο ενδιαφέρον έργο για τους σημερινούς είναι Το μακεδονικό ως φάση του ανατολικού ζητήματος (1878-1908). Σημαντικός για το βαλκανικό πεδίο είναι και ο πρώτος τόμος της Ιστορίας των κρατών της χερσονήσου του Αίμου (1908-1914) σε 774 σελίδες. Δυστυχώς, λίγοι ιστορικοί μας κατέφυγαν σε αυτά τα ιστορικά έργα για πληροφορίες. Η Σταυρούλα Μοσχοβίτη ολοκληρώνει την έρευνά της για τον Νικόλαο Βλάχο με τα ακόλουθα λόγια: «Το ιστορικό του σύμπαν δεν ήταν, αλλά και ήταν ελληνοκεντρικό. Δεν ήταν, γιατί ενδιαφέρθηκε για την ιστορία των εθνικών Αλλων, όμως ήταν, γιατί ανατέμνοντας τις διαδρομές και τις στρατηγικές του εθνικού εαυτού, συνέβαλε στην πληρέστερη κατανόηση του φαινομένου του έθνους».
Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.