Υπάρχουν απώλειες που τις αισθάνεσαι πιο βαριές, ακριβώς επειδή αφορούν σε πολλά επίπεδα – επιστήμη, συναδελφικότητα, συνεργασία, φιλία. Τέτοια είναι η περίπτωση της απρόσμενης και επώδυνης απώλειας του Ηλία Νικολακόπουλου. Κορυφαίος επιστήμονας, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ευρύτερα γνωστός για τη δημόσια παρουσία του στον χώρο των δημοσκοπήσεων και της πολιτικής ανάλυσης, αλλά και ιδιαίτερα σεβαστός για το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο, είναι ένας από τους ανθρώπους που καθόρισαν την ανάπτυξη των σπουδών της Πολιτικής Επιστήμης και της Πολιτικής Ιστορίας στην Ελλάδα.
Το βιβλίο του «Η καχεκτική δημοκρατία: κόμματα και εκλογές, 1946-1967» αποτελεί έργο αναφοράς για την πολιτική ιστορία της περιόδου. Δεν είναι μόνον τα λεπτομερή στοιχεία που παραθέτει. Είναι πάνω από όλα, η βαθιά και πολύπλευρη γνώση που το βιβλίο εξακτινώνει: η προσεκτική και ουσιαστική τοποθέτηση της κάθε μιας εκλογικής αναμέτρησης μέσα στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής της. Αναδεικνύει επίσης το στιβαρό θεωρητικό υπόβαθρο του Νικολακόπουλου, που με καθαρότητα πρόβαλε τα κριτήρια με τα οποία αποτιμούσε τις πολιτικές διαδρομές προσώπων και κομμάτων, καθώς και τις εξελίξεις. Το βιβλίο υπογραμμίζει μια βασική διαπίστωση, δηλαδή τον πολύπλευρο και πολυδιάστατο χαρακτήρα της σύγχρονης κοινωνίας και των πολιτικών της εκβολών.
Πέρα όμως από αυτό το πραγματικά βασικό έργο, είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά στις πολυάριθμες μελέτες του, οι οποίες πάντοτε αποτελούσαν ουσιαστικές συμβολές – από την εκλογική παρουσία του πρώιμου βενιζελισμού (μια μελέτη που συνυπέγραψε από κοινού με έναν άλλον σημαντικό ερευνητή που και αυτός δεν είναι μαζί μας σήμερα, τον Νίκο Οικονόμου, και που καταδείκνυε τη βαθιά τομή που επέφερε η έλευση του βενιζελισμού στο πολιτικό προσκήνιο) έως έρευνές του για τη μεταπολεμική Ελλάδα, ακόμη και την πολύ πιο πρόσφατη εποχή. Κορύφωση, τα τελευταία χρόνια, αποτέλεσε η βιογραφία που συνέταξε για τον Ηλία Ηλιού, ένα άλλο έργο αναφοράς που δημοσιεύθηκε από το Iδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.
Είναι ένας από τους ανθρώπους που καθόρισαν την ανάπτυξη των σπουδών της Πολιτικής Επιστήμης και της Πολιτικής Ιστορίας στην Ελλάδα.
Δεν ήταν, όμως, μόνο το ερευνητικό και συγγραφικό έργο του. Ο Ηλίας Νικολακόπουλος ήταν μια δημιουργική παρουσία που εμπλούτιζε τον επιστημονικό μας βίο. Hταν εντυπωσιακή η μέριμνά του για την ακρίβεια των στοιχείων που παρέθετε, η προτεραιότητά του να μην κάνει πραγματολογικό λάθος· ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της μεθοδολογίας του. Διακρινόταν από τη θετική του ενέργεια, το κάπως μελαγχολικό του χαμόγελο και, ας μου επιτραπεί να το τονίσω, τη νεανικότητα του πνεύματός του. Ακόμη και όταν διαφωνούσες μαζί του σε πολλά και σημαντικά, ήταν χαρά να συνεργάζεσαι με έναν τέτοιο άνθρωπο – και νομίζω ότι και ο ίδιος πραγματικά χαιρόταν τέτοιες στιγμές. Είχε, όπως καθένας μας, τη στάση και την κοσμοαντίληψή του, αλλά παράλληλα (και αυτό ήταν, πιστεύω, η βάση της δημιουργικής του παρουσίας) και μια αίσθηση αποστολής για τη γνώση και τη λειτουργία της πολιτικής στις σύγχρονες κοινωνίες. Ηταν ένας από τους ανθρώπους για τους οποίους μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι θα λείψει από όλους μας, και ως συνάδελφος και ως φίλος.
* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.