«Απ’ την αρχή άλλωστε, από τις προγραμματικές μας δηλώσεις, έχω διακηρύξει ότι στο επίκεντρο όλων των δράσεών μας είναι ο πολίτης. Οχι γενικά και αόριστα “ο λαός” –η λέξη που χρησιμοποιούν συχνά όσοι θέλουν να θολώνουν την κατεύθυνση των επιλογών τους–, αλλά κάθε Ελληνίδα και κάθε Ελληνας ως ξεχωριστές προσωπικότητες και πιο στοχευμένα η μεσαία τάξη και πρωτίστως οι πιο ευάλωτοι συμπολίτες μας», είπε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη Βουλή.
«Εμάς μας αρέσει να χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη (σ.σ. λαός) που έχει ισχυρό πρόσημο και φορτίο σε τούτη εδώ τη χώρα. Αυτός ο λαός ήταν που ανέδειξε κυβερνήσεις, που έδιωξε τυράννους, που κατοχύρωσε την ελευθερία, που έχτισε τα θεμέλια της προόδου γι’ αυτόν τον τόπο. Μην τον υποτιμάτε έτσι τον λαό», είπε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αλέξης Τσίπρας.
Πολίτης ή λαός, λοιπόν; Ο Μπόρις Τζόνσον, πάλι, στο τελευταίο διάγγελμά του, εκφράζοντας τη λύπη του για την αποχώρησή του, έριξε την ευθύνη για την κατάρρευσή του όχι στα δικά του λάθη, αλλά σε κάποιο είδος «ανόητου πανικού». «Το ένστικτο της αγέλης είναι ισχυρό και όταν το κοπάδι κινείται, δεν σταματά», είπε, επιλέγοντας την «εικόνα» της αγέλης.
Πολύ εύκολα εξουδε- τερώνεται και πολύ δύσκολα κατακτάται η έννοια της ατομικής ευθύνης, μέσα από την οποία οικοδομείται και η έννοια του δημο- σίου συμφέροντος.
Πολίτης, λαός ή αγέλη; Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επενδύει στη λέξη «πολίτης» την έννοια της υπευθυνότητας, ατομικής και συλλογικής. Ο πολίτης είναι ιδιότητα που «διαμεσολαβεί» ανάμεσα στο άτομο και στην εξουσία. Ο «λαός», από την άλλη, είναι το καύσιμο μιας λαϊκιστικής ρητορικής, το απαύγασμα της «θολούρας». Γνώρισε την αποθέωσή του με το σύνθημα «ο λαός στην εξουσία». Η ευθύνη διαχέεται, γι’ αυτό και η επίκλησή του μπορεί να συνεγείρει, να αγκαλιάσει, να καταστρέψει. Κανείς δεν θα λογοδοτήσει ούτε για τη «θερμότητα» ούτε για την «ψυχρότητα» των αντιδράσεων. Ο λαός προσδιορίζεται ως η «ψυχή» της δημοκρατίας.
Η «αγέλη» του Τζόνσον είναι η επιτομή του κυνισμού. Σηματοδοτεί την εκτόπιση της λογικής, οποιουδήποτε συλλογισμού που μπορεί να ελεγχθεί. Οδηγεί στην αβουλία, στην απόλυτη έκπτωση.
Η διαδρομή από τον πολίτη με «ονοματεπώνυμο» στον λαό δεν έχει τον ίδιο κόπο με την αντίστροφη πορεία. Πολύ εύκολα εξουδετερώνεται και πολύ δύσκολα κατακτάται η έννοια της ατομικής ευθύνης, μέσα από την οποία οικοδομείται και η έννοια του δημοσίου συμφέροντος. Η διολίσθηση προς τον «λαό» υποδαυλίζεται εύκολα, κολακεύεται με «δημοψηφίσματα», ακόμη κι όταν τα ερωτήματα, το αποτέλεσμα και η ισχύς του δεν έχουν καμία επικοινωνία μεταξύ τους…
Οι επιλογές των λέξεων πάντα κάτι δηλώνουν. Αλλοι πολιτικοί επιλέγουν να δοκιμαστούν σε έναν σύγχρονο λόγο, που απαιτεί ενεργή, υπεύθυνη, συμμετοχή, άλλοι παραμένουν εγκλωβισμένοι σε μια παρελθοντική εσωστρέφεια. Το διακύβευμα είναι πάντα η εξουσία, αλλά έχει σημασία πώς την αντιλαμβάνεται κανείς: με όρους πολίτη, λαού ή αγέλης.