Τα αυτονόητα
Υπάρχουν ορισμένα δεδομένα που πρέπει να μένουν εκτός πολιτικής αντιπαράθεσης γιατί δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση και ούτε θα μας συνέφερε να τεθούν. Ενα από αυτά είναι ότι η Ελλάδα οφείλει να σέβεται το διεθνές δίκαιο και να συμμορφώνεται με τις επιταγές του. Αυτό δεν σημαίνει ότι απαγορεύεται να σκέφτεται το συμφέρον της και να ενεργεί με στρατηγικό πνεύμα, αλλά ότι πρέπει να βρίσκει πάντα τον τρόπο να το κάνει νομότυπα, έτσι ώστε, αν ποτέ της συμβεί κάποια «στραβή», να μην έχουν λόγο να της γυρίσουν την πλάτη εκείνοι στων οποίων τη βοήθεια ελπίζει. Ενα ακόμη παρόμοιο δεδομένο είναι ότι η Ελλάδα δεν αρκεί να συντάσσεται με το δίκαιο στους νομικούς τύπους· πρέπει και να φαίνεται δίκαιη στην ηθική ουσία. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση κάποιου περιστατικού σαν το τελευταίο στον Εβρο, ανεξάρτητα από το αν φέρει ευθύνη, πρέπει να δείχνει εγκαίρως ανθρωπιστικά αντανακλαστικά για να υπογραμμίζει το ηθικό της πλεονέκτημα σε σύγκριση με άλλες χώρες. Χώρες σαν αυτές που προκαλούν τέτοια περιστατικά, για παράδειγμα.
Αβολος ερασιτεχνισμός
Η εικόνα μιας χώρας που δεν γνωρίζει τι συμβαίνει στα σύνορά της, που αδυνατεί να εντοπίσει σε αυτά την ανθρώπινη παρουσία για την οποία, περιέργως, όλος ο υπόλοιπος κόσμος είναι ενήμερος και που, τελικά, κάνει τη δουλειά της κατόπιν πληροφόρησης από ξένα ΜΜΕ, είναι μια εικόνα που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη ούτε στο εσωτερικό ούτε στο εξωτερικό. Το θέμα είναι άσχετο από την ύπαρξη ή μη υπαιτιότητας: είναι οργανωσιακό και αφορά τη σοβαρότητα των κρατικών μηχανισμών. Τις προάλλες, ο πρωθυπουργός μίλησε για «εχθρούς της πατρίδας» που «καραδοκούν» και για «σκοτεινές δυνάμεις εκτός Ελλάδας» που «απεργάζονται οποιοδήποτε σχέδιο αποσταθεροποίησης της χώρας». Παρότι η τοποθέτηση έγινε σε διαφορετικό πλαίσιο και με ελαφρώς συμφεροντολογική πολιτική στόχευση, η ουσία της δεν είναι ψευδής. Ο υβριδικός πόλεμος της Τουρκίας είναι μια πραγματικότητα και οποιοδήποτε ψήγμα αμηχανίας από πλευράς μας του παρέχει καύσιμα.
Ζήτημα στρατηγικής
Οι κρατικές ανεπάρκειες είναι βούτυρο στο ψωμί της ερντογανικής τεχνολογίας εκμετάλλευσης συγκυριών: όπου δεν μπορεί να επέμβει με όπλα, η Τουρκία επιστρατεύει, όπως ακριβώς και η Ρωσία εναντίον των δικών της αντιπάλων, την προπαγάνδα, προκειμένου να δημιουργήσει σύγχυση και δυσφημιστικά αφηγήματα εις βάρος της Ελλάδας· υπάρχουν άλλωστε πολλά επιδραστικά ειδησεογραφικά μέσα που με μεγάλη προθυμία «αγοράζουν» δακρύβρεχτες ιστορίες για «δολοφονίες» και «απαγωγές» κακόμοιρων προσφύγων από την «ανάλγητη» Ελλάδα. Σε αυτήν τη στρατηγική, που περιλαμβάνει ό,τι και κάθε φιλόδοξο εμπορικό εγχείρημα –υψηλό μπάτζετ, δημιουργικούς συνεργάτες, προωθητικές ενέργειες– η χώρα δεν γίνεται να αντιτάσσει tweets του υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου και οπαδικές υστερίες κομματικών τρολ. Η σωστή φύλαξη των συνόρων, η έγκαιρη διάγνωση προβληματικών φαινομένων, η αποτελεσματική-in situ αντιμετώπισή τους και η διαρκής, διαφανής ενημέρωση για ό,τι συμβαίνει είναι τα μόνα εργαλεία που μπορούν να εμποδίσουν την επικοινωνιακή μετατροπή μιας ακόμη έκφανσης του προσφυγικού ζητήματος σε ζοφερή ελληνική συνωμοσία.
Το πρόβλημα εντός
Από την άλλη, βέβαια, το κράτος δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο τις εγγενείς του ανεπάρκειες στις αναμετρήσεις του με τον τουρκικό κίνδυνο, αλλά και τους εγχώριους σαμποτέρ. Προφανώς, δεν είναι όλοι ίδιοι. Υπάρχουν οι αφελείς που τελούν υπό καθεστώς διαρκούς εφηβικού παροξυσμού: όπως όλοι οι έφηβοι, τείνουν να βρίσκουν σφάλματα μόνο στους γονείς τους (εν προκειμένω στη χώρα τους) και να παραγνωρίζουν εντελώς τους εξωγενείς παράγοντες. Στο μυαλό τους, η Ελλάδα φταίει προπατορικά και προκαταβολικά· θα έφταιγε ακόμη κι αν έπεφτε μετεωρίτης. Κάθε πρόβλημα που ανακύπτει, λοιπόν, είναι μία ευκαιρία για να τα βάλουν με τους «γονείς» τους, να καταγγείλουν την «οικογενειακή» τους παθογένεια και να εκτονώσουν ταυτοτικά συμπλέγματα. Υπάρχουν, βέβαια, και οι δόλιοι, που υιοθετούν την τουρκική προπαγάνδα και ενστερνίζονται το χειρότερο δυνατό σενάριο για τη χώρα τους στο πλαίσιο μιας στρεβλής αντιπολιτευτικής λογικής. Γι’ αυτούς, το κράτος ισούται με την παράταξη που κυβερνά. Αν η παράταξη που κυβερνά δεν τους αντιπροσωπεύει, τότε δεν τους αντιπροσωπεύει ούτε το κράτος. Και τάσσονται ανενδοίαστα με τους εχθρούς του.
Μαγικές λύσεις
Εκείνο που κάνει το προσφυγικό ακόμη πιο περίπλοκο απ’ ό,τι είναι, είναι η τάση των βασικών αντιμαχόμενων πλευρών να φαντασιώνονται μαγικές λύσεις σε σύνθετες υποθέσεις. Οχι, η Ελλάδα δεν μπορεί, ούτε οφείλει, να μεταμορφωθεί σε υπερδύναμη που με κάποιον αυτόματο και ιδανικό τρόπο θα μπαλώνει τις τρύπες στην πολιτική άλλων χωρών ή θα απορροφάει τις μηχανορραφίες τους, περισυλλέγοντας όλους τους πρόσφυγες της οικουμένης, λύνοντας τα προβλήματά τους και προωθώντας τους σε όποιον τόπο επιθυμούν να πάνε. Αντίστοιχα, η Ελλάδα δεν μπορεί και να στρουθοκαμηλίζει· τα σύνορα παραβιάζονται και θα παραβιάζονται εσαεί – πολλές φορές μάλιστα αυτό γίνεται για καλό. Γι’ αυτό και οι μηχανισμοί υποδοχής, ένταξης και αφομοίωσης δεν είναι θεωρητικές ασκήσεις πολυτελείας, αλλά πρακτική αναγκαιότητα και επένδυση στο μέλλον (μια επένδυση για την οποία έχουμε ήδη λάβει πολύ ευρωπαϊκό χρήμα). Δεν θα είναι εύκολο να αλλάξουμε, αλλά δεν το δοκιμάσαμε και ποτέ στα σοβαρά.