Υπερβατικοί ρόλοι
Κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, κυβερνητικοί αξιωματούχοι και άτομα με δημόσια εξουσία δεν μπορούν να είναι εκατό τοις εκατό ο εαυτός τους. Απαγορεύεται. Ο αυτοπροσδιορισμός τους περιορίζεται εκ των πραγμάτων, λόγω του ρόλου που έχουν αναλάβει εκουσίως – ενός ρόλου που υπερβαίνει την ατομικότητα και εδράζεται στην αντιπροσώπευση. Αυτός είναι και ο λόγος που ο κόσμος δυσανασχέτησε έντονα με καταστάσεις όπως η αντικοινωνική αναίδεια του Τραμπ, τα ασυγκράτητα νεύρα του Μητσοτάκη με την Ολλανδή δημοσιογράφο, τα ντροπιαστικά αγγλικά του Τσίπρα ή οι ανάρμοστες ενδυματολογικές επιλογές του Βαρουφάκη. Δεν είναι θέμα προσωπικών προτιμήσεων ή τυπολατρίας, αλλά θέμα ουσίας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από παγιωμένες φόρμουλες συμπεριφοράς: όταν αντιπροσωπεύεις κάποιον, εργάζεσαι για το συμφέρον του και το κάνεις ως επαγγελματίας, όχι ως ιδιοσυγκρασιακή περσόνα· αυτό σημαίνει πως χαλιναγωγείς τα πάθη και τις ιδιωτικές σου έξεις, και συμμορφώνεσαι με ένα αναγνωρισμένο πρότυπο που πραγματώνει και καταδεικνύει το ζητούμενο: ότι είσαι λειτουργός στην υπηρεσία άλλων.
Προσωπική ζωή
Τα δήθεν ενοχοποιητικά βίντεο που δείχνουν την πρωθυπουργό της Φινλανδίας Σάνα Μάριν να διασκεδάζει με φίλους δεν έχουν καμία σχέση με την ιδιότητά της ως πρωθυπουργού. Δεν τραβήχτηκαν κατά τη διάρκεια κάποιας σύσκεψης, δεν σχετίζονται με τις αρμοδιότητές της, δεν είναι πολιτικό υλικό. Αποτελούν προϊόντα σκανδαλοθηρικής αδιακρισίας – όχι περισσότερο σχετικά με το πολιτικό της ήθος απ’ όσο θα ήταν άλλα βίντεο που θα την έδειχναν να σκαλίζει τη μύτη της ή να κάνει μπάνιο ή να κόβει ένα καρπούζι. Η υποχρέωση των αξιωματούχων να ανταποκρίνονται σε ένα μοντέλο σοβαρότητας είναι υπαρκτή και εξόχως σημαντική, αλλά δεν καταλαμβάνει το σύνολο της ζωής τους. Η διάκριση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής είναι κομβική: ο πολιτικός μάς οφείλει άψογες θεσμικές υπηρεσίες, όχι μοναστικό ιδιωτικό βίο. Οποια κι αν είναι η γνώμη μας για τον τρόπο που επιλέγει να αξιοποιήσει τον χρόνο του, το θέμα είναι άνευ σημασίας αν δεν τίθεται κάποιο βαρύ ηθικό ή νομικό πρόβλημα: είναι η διασκέδαση ανήθικη ή παράνομη;
Υπαιτιότητα του φύλου
Είναι κουτό να προσποιούμαστε ότι το τεχνητό σκάνδαλο των «πάρτι» της Σάνα Μάριν οφείλεται στην ύπαρξη αληθινών κινδύνων πίσω από αυτά. Οι υπόνοιες περί χρήσης ναρκωτικών ουσιών είναι τόσο ασθενικές που η πρωθυπουργός δεν χρειαζόταν καν να τις νομιμοποιήσει υποβάλλοντας τον εαυτό της σε ένα αχρείαστο τεστ (αν αύριο κυκλοφορήσει μια φωτογραφία ωμού κρέατος στην κουζίνα της, άραγε θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι δεν είναι ανθρώπινο;). Η επίμαχη παράμετρος είναι καταφανώς έμφυλη: το παράπτωμα της Σάνα Μάριν δεν είναι ότι διασκέδασε, αλλά ότι διασκέδασε ούσα γυναίκα. Και όχι απλώς γυναίκα, αλλά γυναίκα σύγχρονη, άνετη με τον εαυτό της και απαλλαγμένη από συμπλέγματα συντηρητισμού και σοβαροφάνειας. Ασφαλώς, η πρωθυπουργός θα τα άκουγε ακόμη κι αν ως άτομο δεν πληρούσε τις προδιαγραφές αυτές· κάθε γυναικείος ανθρωπότυπος, άλλωστε, συνεπάγεται διαφορετικά στερεότυπα, όλα τους όμως εξίσου δηλητηριώδη και άδικα.
Δεν γλιτώνει καμία
Ο σεξισμός απλώνει τα πλοκάμια του σε μια ευρύτατη περιπτωσιολογία, προσαρμόζεται άνετα στα δεδομένα κάθε εν δυνάμει στόχου, γι’ αυτό και είναι μεθοδολογικά τόσο αποτελεσματικός: για μια γυναίκα είναι πρακτικά αδύνατο να γλιτώσει από αυτόν – δεν υπάρχουν ασφαλείς επιλογές και έξυπνοι τρόποι αποφυγής του. Το παιχνίδι είναι στημένο. Η Αννα-Μισέλ Ασημακοπούλου δέχτηκε επιθέσεις για το κόκκινο φόρεμά της, το οποίο θεωρήθηκε πως υποδηλώνει κάτι βαρυσήμαντο για την ηθική της. Η «συντηρητική» Κεραμέως βίωσε χλευασμό με αντίστοιχο τρόπο για τα μαύρα της ρούχα, τα οποία κάτι τάχα μαρτυρούν για το μυαλό και τα σχέδιά της. Η «προοδευτική» Αχτσιόγλου υπέστη με τη σειρά της bullying για το «προκλητικό» της τιραντάκι. Αν μπορούσαν, ας έκαναν διαφορετικά. Η Σάνα Μάριν δεν αποτελεί εξαίρεση. Το γεγονός ότι έχει το θράσος να διασκεδάζει, ερεθίζει τα μισογυνικά αντανακλαστικά εκείνων που δεν ανέχονται τη γυναικεία αυτοδιάθεση, ειδικά όταν αυτή μοιάζει αναπολογητική. Εν προκειμένω, η πρωθυπουργική ιδιότητα παίζει τον ρόλο της επιβαρυντικής περίστασης: δεν φτάνει που μια γυναίκα περνάει καλά, κατέχει κιόλας ένα επίζηλο αξίωμα που πολύ θα ήθελαν να κατέχουν οι πολέμιοι της ελευθερίας της! Κατά τ’ άλλα, πάντως, θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε και οποιαδήποτε: καθηγήτρια, καλλιτέχνιδα, πωλήτρια ρούχων· με μικρότερη ή μεγαλύτερη δημοσιότητα, και πάλι μια προσωπική επιλογή της θα μπορούσε να γίνει αιτία δίωξης που ένας άντρας δεν θα γνώριζε ποτέ.
Εύλογη υποψία
Η διαρροή των βίντεο της Σάνα Μάριν μπορεί τελικά να είναι μια τυπική, κακόβουλη ενέργεια από εκείνες που συνηθίζονται στον βορβορώδη κόσμο των πολιτικών παιχνιδιών και χτυπημάτων. Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει η θέση της Φινλανδής πρωθυπουργού απέναντι στον πολυμήχανο Πούτιν, αλλά και οι σκοτεινές μέθοδοι του τελευταίου όταν επιθυμεί να προωθήσει μια ιδέα ή να αποδομήσει μια άλλη. Σε μια Ευρώπη όπου οι βεβαιότητες ανατρέπονται καθημερινά και οι πολιτικές σταθερές κλονίζονται με αξιοθαύμαστη ευκολία, καλό είναι στο εξής να είμαστε λίγο πιο καχύποπτοι μπροστά σε περίεργες συμπτώσεις.