«Είμαι δεντρίν ακούραστον και πάντα δακρυσμένον» (Σχινιάτικος, τραγούδι της μαστίχας). Ταιριάζει πολύ στη Χίο ο στίχος αυτός. Υποδέχεται τον επισκέπτη στο Μουσείο Μαστίχας στο νότιο τμήμα του νησιού, εκεί όπου βρίσκονται τα περίφημα Μαστιχοχώρια. Το μοναδικό αυτό δέντρο/σχίνος, που παράγει το αποκλειστικά χιώτικο προϊόν της μαστίχας, συνδέεται με την ιστορία και τις ιστορίες του τόπου, διαμορφώνοντας το τοπίο της νότιας Χίου, την οικονομία του νησιού, την αισθητική, την τέχνη του. Λίγο πολύ γνωστά όλα αυτά, θα έμοιαζαν με λήμμα λεξικού αν δεν παρεισέφρεε η προσωπική εμπειρία.
Το Μουσείο Μαστίχας (δημιούργημα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς), το πρωινό που περιγράφω, αρχές Αυγούστου, ήταν γεμάτο κόσμο. Απομονωμένο καθώς είναι –δεσπόζει με αρχιτεκτονική ευφυΐα στην περιοχή– δεν περιμένει κανείς να βρει τόσα αυτοκίνητα, κατειλημμένο το πάρκινγκ του, ουρά στα ταμεία. Μια κοινή καθημερινή ήταν. Στο υποδειγματικά διαμορφωμένο εσωτερικό του περιφερόταν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των επισκεπτών που πλειοψηφούν το καλοκαίρι στο νησί: Χιώτες-Αμερικανοί, νέας γενιάς, που έρχονται, αρκετοί με τα παιδιά τους, να συναντήσουν συγγενείς ή απλώς να επανασυνδεθούν με το, όποιο, παρελθόν τους· και βέβαια Τούρκοι, πολλοί Τούρκοι τουρίστες, μιας οικονομικής επιφάνειας (μεσαίας και άνω). Περιφέρονται και παρακολουθούν τα ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα που σχετίζονται με την καλλιέργεια και επεξεργασία της μαστίχας αλλά και την ιστορία του νησιού από τα μεσαιωνικά χρόνια, ώς τη σφαγή του 1822, ώς τη Μικρασιατική Καταστροφή και το 1922, ώς τον 20ό και τον 21ο αιώνα. Πώς αισθάνονται άραγε, αναρωτιόμουν, οι Τούρκοι επισκέπτες; Τους έβλεπα να συζητούν μεταξύ τους χαμηλόφωνα, να είναι διακριτικοί περιπατητές και ένθερμοι καταναλωτές (στο πωλητήριο του μουσείου).
Η Χίος της παράδοσης, της αφοσίωσης, της συνέχειας. «Ακούραστη», όπως ο μαγικός σχίνος της.
Η μουσειακή εμπειρία είναι και κοινωνική εμπειρία. Μια συμπυκνωμένη εκδοχή ζωής, καθημερινότητας, δυναμικών, φιλοδοξιών, επιθυμιών. Πώς μετά τη συγκομιδή, η μαστίχα, απλώνεται για να στεγνώσει στη σκιά, και μέσα σε σπίτια, παραμερίζοντας τα έπιπλα, καταλαμβάνοντας τον χώρο; Ετσι και στο μουσείο. Υπάρχεις και συνυπάρχεις, συλλέγεις πληροφορίες και μετασχηματίζεις, αισθάνεσαι και επεξεργάζεσαι. Στο Μουσείο Μαστίχας επιδρά, επιπλέον, η όσφρηση. Πιάνεις και μυρίζεις τον καρπό, με αυτό το χαρακτηριστικό άρωμα, διαπεραστικό και λεπταίσθητο, με το δικό του «σώμα» και «χαρακτήρα». Κάθε στερεοποιημένη σταγόνα και μια ιστορία. Εκατοντάδες χιλιάδες αφηγήσεις, ανά τους αιώνες.
Στο καλοκαιρινό τεύχος του περιοδικού «Keos», αφιερωμένου στη Χίο, που διανέμεται δωρεάν, καλαίσθητου και προσεγμένου, με εμπνευστές νέους ανθρώπους, συνυπάρχει η παράδοση με το καινούργιο και σύγχρονο, σε ένα διάλογο που δηλώνει τη συνέχεια. Την άτυπη σκυταλοδρομία σχέσεων και αντιλήψεων, τη βιωμένη γνώση που τροφοδοτεί την επιθυμία για το επόμενο βήμα. Διαβάζουμε, λοιπόν, ότι πολλοί νέοι άνθρωποι που κατάγονται από τα Μαστιχοχώρια έχουν στραφεί στην παραγωγή της μαστίχας. Ενας τέτοιος μαστιχοπαραγωγός, από το χωριό Πυργί, μιλάει γι’ αυτήν την επίπονη και σύνθετη καλλιέργεια, αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. «Η μαστιχοκαλλιέργεια μεταβιβάζεται μέσω ενός συνδυασμού προφορικής εκμάθησης, παρατήρησης, εμπειρίας και σταδιακής συμμετοχής στη διαδικασία. Οι πιο ηλικιωμένοι μεταβιβάζουν τα μυστικά της καλλιέργειας στα νεότερα μέλη, και κυρίως σε συγγενικά πρόσωπα».
Το ίδιο τελετουργικό, στο οποίο μας μύησε μοναδικά ο Δήμος Αβδελιώδης, με την ταινία του «Το δέντρο που πληγώναμε», στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Δεν είναι «μυστικό». Είναι μυστήριο, με την έννοια της αφοσίωσης και της δέσμευσης. Ο κινηματογράφος του ήταν το δικό του «κέντος», στον κορμό του νησιού, που άνοιξε τη διαδρομή για το «δάκρυ» της δημιουργίας. Απαξ και χαράχτηκε, δεν σταματά να παράγει. Το είδαμε στο Μουσείο. Το είδαμε σε πολύ νεότερους καλλιτέχνες, που επιλέγουν τη Χίο ως «πατρίδα» για το έργο τους ενώ ζουν στο εξωτερικό (όπως ο Ακης Κόκκινος με το DEO projects, τον πρώτο οργανισμό σύγχρονης τέχνης στη Χίο). Το είδαμε στην κινητικότητα και στη μόχλευση ιδεών. Σαν «δεντρί ακούραστο».