Σκόπιμα αναλλοίωτη
Το δόγμα και η παράδοση είναι ισχυροί ανασταλτικοί παράγοντες στον δρόμο προς μια προσδοκώμενη αλλαγή, αλλά δεν είναι αυτοί οι λόγοι που η Εκκλησία δεν φιλελευθεροποιείται. Είναι σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς: η Εκκλησία δεν αλλάζει επειδή δεν θέλει να αλλάξει. Ο εναρμονισμός της με το παρόν, όπως αυτό ορίζεται από την αναγνώριση των ατομικών ελευθεριών, της επιστήμης, της ποικιλομορφίας και του ακηδεμόνευτου πνεύματος, θα σήμαινε αλλοίωση του brand της και αποδυνάμωση της ισχύος της· θα σήμαινε μεταβολή των εξουσιαστικών της εργαλείων σε εργαλεία αβρών δημοσίων σχέσεων. Οι δημόσιες σχέσεις είναι μεν χρήσιμες, αλλά δεν πληρώνουν πάντα καλά· κάποια στιγμή μάλιστα τελειώνουν, και το τέλος καθόλου δεν αρέσει σε ένα θεσμό με ιστορία αιώνων και οράματα αιωνιότητας. Τι θα ήταν η Εκκλησία αν δεν εμπορευόταν τον επιούσιο άρτο της ενοχής, του φόβου και της βιβλικής ιδεοληψίας; Πόσο δημοφιλής θα ήταν η μεταφυσική της υπόσχεση αν δεν βασιζόταν σε διαιρετικά διλήμματα καλού και κακού χριστιανού, άτεγκτες ηθικοπλαστικές προσταγές και εκδικητικά ποινολόγια; Οφείλουμε να θυμόμαστε ότι η Εκκλησία δεν βλέπει τον εαυτό της ως κάτι λιγότερο θεσμικό από το ίδιο το κράτος, συνεπώς θεωρεί ότι κανένας δεν πρέπει να εξαιρείται από την ακρόαση του λόγου της.
Αχρείαστο σοκ
Τα εξωφρενικά κηρύγματα εκπροσώπων της Εκκλησίας δεν θα έπρεπε να προξενούν σοκ, αλλά χασμουρητά. Η έκπληξη που προκάλεσε η αισχρή δήλωση του μητροπολίτη Δωδώνης πως η γυναίκα «δεν βιάζεται αν δεν το θέλει», είναι αδικαιολόγητη – ενδέχεται, δε, να συνιστά και κομμάτι του προβλήματος. Γιατί αποτελεί ακόμη είδηση το ότι οι σκοταδιστές έχουν σκοταδιστικές αντιλήψεις; Τι αντιλήψεις θα μπορούσαν να έχουν; Το γεγονός ότι ένας εκπρόσωπος του κλήρου είναι σε θέση να πυροδοτήσει έξαλλες συζητήσεις επί αδιαπραγμάτευτων θεμάτων, τα οποία ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει λύσει προ πολλού, είναι πιο επικίνδυνο από την ίδια τη δήλωσή του. Η ανακύκλωση της ασχήμιας υπό μορφή απορίας –«γιατί μίλησε έτσι ο μητροπολίτης;», «τι εννοούσε άραγε;», «γίνεται να είναι τόσο χυδαίος;»– είναι από μόνη της μια οιονεί αμφισβήτηση: όσο περισσότερο αντιμετωπίζουμε το αυτονόητο σαν ανοιχτό θέμα, τόσο λιγότερο αυτονόητο γίνεται.
Σφάλμα εστίασης
Υπάρχουν ιερείς οι οποίοι υπηρετούν μια συγκεκριμένη ατζέντα οπισθοδρόμησης, πότε με τις ευλογίες της επίσημης Εκκλησίας, πότε όχι. Σε κάθε περίπτωση, πονηρές πρωτοβουλίες, όπως η εγκύκλιος «περί της προστασίας της ανθρώπινης ζωής και αποφυγής των αμβλώσεων», δίνουν τον γενικό ηθικό τόνο και στέλνουν εύγλωττα μηνύματα σχετικά με τη θέση της Εκκλησίας στα σύγχρονα διακυβεύματα. Παράλληλα, η απαρχαιωμένη πλην αδιαμφισβήτητη πρόσδεση της Εκκλησίας στο Σύνταγμα, σε συνδυασμό με τον εθνοσυσπειρωτικό – ταυτοτικό ρόλο που διαδραμάτισε κατά τη σύσταση του κράτους, της εξασφαλίζουν διαχρονικά την ιδιότητα του παρεμβατικού παντεπόπτη. Με λίγα λόγια, η Εκκλησία έχει όση αυτοπεποίθηση χρειάζεται για να θέτει προσκόμματα στην κοινωνική πρόοδο. Αυτά, όμως, είναι γνωστά και η πιθανότητα να αλλάξουν στο άμεσο μέλλον είναι ισχνή. Η προσοχή, λοιπόν, εκείνων που εκπλήσσονται από τον λόγο μίσους δεν πρέπει να πέφτει τόσο στους φυσικούς πομπούς του, όσο στους επικοινωνιακούς διαμεσολαβητές του.
Αυτοκαταστροφική έκπτωση
Η τάση των τηλεοπτικών μέσων να δίνουν βήμα στη ρυπαρή παπαδοστομία μάς φέρνει ενώπιον μιας παραδοξότητας: όποια κι αν είναι τα οφέλη που κομίζει το σκανδαλώδες σούσουρο (πρόσκαιρη τηλεθέαση; Πρόσθετη δημοσιότητα;), δεν είναι μεγαλύτερα από την προσβολή που υφίστανται οι τηλεθεατές. Αν υποθέσουμε ότι ο στόχος ενός τηλεοπτικού προγράμματος είναι να ικανοποιήσει τους αποδέκτες του, εδώ έχουμε μια συντριπτική στρατηγική αποτυχία – ακόμη και με τους διεσταλμένους ηθικούς όρους της εμπορικής τηλεόρασης. Γιατί, παρά τον εγγενή μικροαστικό του συντηρητισμό, το κοινό έχει πραγματικά δημοκρατικά αντανακλαστικά, αν όχι συλλογικού τύπου, οπωσδήποτε πάντως ατομικού. Σε κανέναν δεν αρέσει να του λένε ότι συναινεί σε ένα από τα χειρότερα είδη βίας που μπορούν να του ασκηθούν· σε κανέναν δεν αρέσει να κάνει κάποιος άλλος κουμάντο στο σώμα του. Το ξέπλυμα του βιασμού και η ρητορική κατά της άμβλωσης δεν είναι μόνο παραλογισμοί σε επίπεδο ηθικής και επιστήμης, αλλά και φτυαριές στον τάφο της τηλεόρασης. Εικόνες ενός Μέσου που οργανώνει τον αφανισμό του εν αγνοία του.
Αλλαγή κουλτούρας
Στον τηλεοπτικό «αέρα», οι αναμενόμενες χοντράδες δεν είναι ατυχήματα αλλά παράγωγα ενδεχόμενου δόλου. Οι ιθύνοντες ξέρουν ή μπορούν να προβλέψουν τι θα ακούσουν από κάθε καλεσμένο, γι’ αυτό και τα διάφορα έκτροπα σπάνια πείθουν για την αυθεντικότητά τους. Αλλωστε, τα τηλεοπτικά πάνελ και παράθυρα δεν είναι προϊόντα τύχης και πειραματισμού, αλλά, με μικρές αποκλίσεις, ό,τι αποφέρει ο προμελετημένος σχεδιασμός: οι καλεσμένοι υιοθετούν έναν στερεοτυπικό ρόλο –ο κυνικός, ο ρομαντικός, ο ήρεμος, ο φωνακλάς, ο συντηρητικός, ο προοδευτικός κ.ο.κ.– και το μείγμα προορίζεται να «σκάσει» στις οθόνες ως πολυσυλλεκτική σαλάτα για όλα τα γούστα. Ομως, όσο κάποιοι έπαιζαν στις συσκέψεις με τα κινητά τους, τα γούστα του πλήθους έγιναν λίγο πιο γκουρμέ. Ο κόσμος, ακόμη και ο θρησκευόμενος, έχει προσπεράσει τα δηλητηριώδη άμφια και ορέγεται πλέον μόνο ό,τι κάνει καλό στην υγεία του.