Και ο Guardian να μην έγραφε ότι «τα τελευταία 25 χρόνια κανείς δεν τον έπαιρνε ποτέ στα σοβαρά», θα το διαπιστώναμε από το ντοκιμαντέρ του Πάβελ Παβλικόφσκι «Ταξιδεύοντας με τον Ζιρινόφσκι», που συμπεριλαμβάνεται στο εμπνευσμένο αφιέρωμα στον Πολωνό δημιουργό, το οποίο παρουσίασε το 45ο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας (ολοκληρώνεται σήμερα). Ο Ρώσος υπερεθνικιστής αρχηγός του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος και βουλευτής στη Δούμα επί 30 χρόνια, πέθανε φέτος τον Απρίλιο από COVID σε ηλικία 75 ετών. Ο Παβλικόφσκι είχε γυρίσει το ντοκιμαντέρ του, αρχές του ’90, για λογαριασμό του BBC, ακολουθώντας τον λαϊκιστή δημαγωγό στην προεκλογική εκστρατεία του, με ατμόπλοιο, πλέοντας στον Βόλγα. Στις εκλογές του ’93, ο Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι και το κόμμα του πήραν το 23% των ψήφων…
Και να μη γνωρίζαμε τον ρόλο που διαδραμάτισε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην Ιστορία του 20ού αιώνα, θα τον αντιλαμβανόμασταν με το ντοκιμαντέρ του Βέρνερ Χέρτζογκ (και Αντρέ Σίνγκερ) «Meeting Gorbachev» του 2018. Συναντήσεις, πολύωρες συζητήσεις, σε διάστημα έξι μηνών, με τον Γκορμπατσόφ, όταν ο τελευταίος Σοβιετικός ηγέτης ήταν 87 ετών. Πέθανε πριν από λίγες ημέρες στα 91 του. Ο ιδιοφυής Γερμανός σκηνοθέτης ανασυστήνει την προσωπική ιστορία παράλληλα με την παγκόσμια, με σοφά επιλεγμένο υλικό και ζωντανές μαρτυρίες, ενώ ο Γκορμπατσόφ απαντάει, διηγείται, αναστοχάζεται, αυθεντικός, προσεκτικός, ειλικρινής και συγκινημένος (προβάλλεται για λίγες ακόμη ημέρες από το ERTFLIX).
Δύο ανεκτίμητα ντοκιμαντέρ που δηλώνουν, το καθένα με τον τρόπο του, ότι τόσο στο σινεμά όσο και στην Ιστορία υπάρχει πάντα «γωνία λήψης».
Δύο σπουδαίες προσωπογραφίες, που παρά τις μεγάλες διαφορές τους (του Παβλικόφσκι είναι ένα αποδομητικό παιχνίδι με τον φακό, μικρού μήκους, του Χέρτζογκ είναι ένα υποδειγματικό ιστορικό ντοκουμέντο 91 λεπτών, που παρακολουθεί κανείς απνευστί) συγκλίνουν στην ίδια άποψη: η μεγάλη Ιστορία μπορεί να περιγραφεί από τον κινηματογράφο μέσα από τις ιστορίες των πρωταγωνιστών της. Ο Παβλικόφσκι χρησιμοποιεί δεξιοτεχνικά την αντίστιξη εικόνας και λόγου. Από την πρώτη σκηνή ακούμε τις εξαγγελίες του κόμματος του Ζιρινόφσκι: «αναζητούμε έντιμους, αφοσιωμένους πατριώτες για να οικοδομήσουμε τη νέα Ρωσία, τη μεγάλη Ρωσία… Ποιος αισθάνεται δυνατός και γενναίος;» Η κάμερα αποτυπώνει ένα σκόρπιο πλήθος, μάλλον αδιάφορο, εστιάζει σε έναν τύπο με τραγιάσκα, καρό πουκάμισο, τσιγάρο στην άκρη των χειλιών, εμφανώς αμέτοχο, ίσως και ασταθή… Ο Ζιρινόφσκι και η σύζυγός του με μαγιό σε υποτυπώδη, υποβαθμισμένη παραλία. Το ζεύγος σε γεύμα στην εξοχή (ο κύριος «συλλαμβάνεται» σε ελαφρά ρεψιματάκια, η κυρία να καθαρίζει τα δόντια της), εκμυστηρεύσεις του Ζιρινόφσκι για το άχρωμο της φτωχής ζωής του, όπου μόνο η πολιτική εμπλοκή τού πρόσφερε διέξοδο, δεν πίνει, δεν καπνίζει, τρώει με το κουτάλι μαύρο χαβιάρι, αποθεώνει τον λαό, επιτίθεται στις «ελίτ», ασκείται στη σκοποβολή, τρομοκρατώντας τους συνεργάτες του. Πολύ συχνά θυμίζει εντυπωσιακά τον Τραμπ… Οι γεωπολιτικές ιδέες του παραπέμπουν στον Πούτιν…
«Στον κόσμο αρέσουν οι πολιτικοί σαν τον Γέλτσιν, οι ριψοκίνδυνοι τύποι», λέει με πίκρα ο Γκορμπατσόφ, σχολιάζοντας τα γεγονότα του 1991, το πραξικόπημα, την άνοδο του Γέλτσιν, τον δικό του εξαναγκασμό σε παραίτηση από «κάποιους που ήθελαν να αρπάξουν την εξουσία». Ο Χέρτζογκ δηλώνει εξαρχής τη βαθύτατη εκτίμηση και τον θαυμασμό του στον άνθρωπο που «φέρει το βάρος της Ιστορίας». Οι ερωτήσεις του, μελετημένες, εμπεριστατωμένες, δίνουν τη δυνατότητα στον Γκορμπατσόφ να ανοίξει ένα διάλογο με τον εαυτό του. Εμφανής η απουσία οιασδήποτε αναφοράς στον Πούτιν. Υπάρχει όμως κι εδώ αδιάψευστος μάρτυς ο φακός. Στην κηδεία της πολυαγαπημένης συζύγου του, Ραΐσα (το 1999), ο Γκορμπατσόφ είναι συντετριμμένος, σκουπίζει διαρκώς τα μάτια του με ένα μαντίλι. Ο Πούτιν περνάει μπροστά από τη σορό, αμέτοχος, το βλέμμα του φαίνεται παγωμένο και αδιαπέραστο… «Δεν ολοκληρώσαμε το έργο μας, κάποιες δυνάμεις δεν ήθελαν δημοκρατία», σχολιάζει, σε άλλο σημείο, ο Γκορμπατσόφ.
Δύο ανεκτίμητα ντοκιμαντέρ που δηλώνουν, το καθένα με τον τρόπο του, ότι τόσο στο σινεμά όσο και στην Ιστορία υπάρχει πάντα «γωνία λήψης».