Η εντολή δόθηκε. ∆ύο μήνες μετά, μόνο 221 φορείς του Δημοσίου από τους 2.495 είχαν λάβει μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας κατά 10%. Με το κόστος ενέργειας στο Δημόσιο να έχει εκτιναχθεί από 700 εκατ. το 2021 σε άνω του 1 δισ. ευρώ τέσσερις μήνες πριν από την εκπνοή του 2022 («Κ», 8/9). Μια αστείρευτη εθνική φλέβα εξακολουθεί να τροφοδοτεί σε όλα τα πεδία την απαραμείωτη ανυπακοή. Φοροδιαφυγή. Με μπόνους δεκαπλάσιο της αξίας της απόδειξης επιχειρεί η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων να πείσει τους καταναλωτές να ελέγχουν –με εφαρμογή στο κινητό τους– την εγκυρότητα των αποδείξεων. Διότι αποδείξεις εκδίδονται, ωστόσο συχνά από παραποιημένη ταμειακή μηχανή ή από κατάστημα μη συνδεδεμένο με την ΑΑΔΕ. Λαθραία μετακινούνται τουλάχιστον οι μισοί επιβάτες λεωφορείων. Παρανόμως σταθμεύουν οι οδηγοί σε κεντρικές αρτηρίες, πεζοδρόμια, ράμπες διάβασης ΑμεΑ, στάσεις λεωφορείων, εισόδους γκαράζ, στις λωρίδες κυκλοφορίας στο «Ελ. Βενιζέλος»…
Καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις, απόρροια σκανδαλιστικού ελλείμματος κοινωνικής συνείδησης, δεν σχετίζεται με την πολιτική ανυπακοή, τον μη βίαιο τρόπο διαμαρτυρίας κατά αθέμιτων νόμων, άδικων αποφάσεων, καταχρηστικής άσκησης της εξουσίας, κατά δυνάμεων κατοχής, αυταρχικών τυραννικών καθεστώτων. Στη συλλογική μνήμη επιζούν συνταρακτικές ιστορίες πολιτικής ανυπακοής, κατά της δουλείας στις ΗΠΑ, των νόμων του άλατος στην Ινδία, του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, του πολέμου στο Βιετνάμ… Σθεναρές πράξεις ανυπακοής πυροδότησαν μεταρρυθμίσεις. Ομως η ελληνική κραταιά κουλτούρα της απειθαρχίας δεν έχει να κάνει με την ανάγκη του ανθρώπου να ζει ελεύθερα σε αρμονία με το περιβάλλον του, του επιστήμονα να πιέσει για δράσεις κατά της κλιματικής αλλαγής, του αντιρρησία συνείδησης, του ετερόδοξου που αρνείται να υπακούσει σε νόμους αντίθετους προς τη θρησκεία του.
Οι κανόνες δοκιμάζονται σκληρά στις κρίσεις, αλλά όχι και η αγέραστη ελληνική κουλτούρα της πολυπρόσωπης ανυπακοής.
Εχει να κάνει με την αναστηλωμένη ελαστική μας συνείδηση, την αναγεννημένη τάση μας αυτοεξαίρεσης από όλους τους κανόνες, την ανανεωμένη νοοτροπία του ατομικού βολέματος, της τομαριστικής αδιαφορίας προς το σύνολο, του «δεν βαριέσαι». Αποτελούν ξανά κομμάτι της συλλογικής μας ταυτότητας, ενός κοινού εγώ που αντιλαμβάνεται τον κανόνα όχι ως μια αρχή προφανή, διαφανή, σαφή, αλλά ως μια έννοια ρευστή, η οποία μπορεί κάθε φορά να μεταβάλλεται, να περιορίζεται, να προσαρμόζεται σε συμφέροντα και ορέξεις. Πρόκειται για μια δεύτερη φύση η οποία είχε αναπτυχθεί ως εθνική ιδιομορφία σε χρόνους που κρατούσε η πεποίθηση ότι όλα επιτρέπονται, οι νόμοι είναι για να παραβιάζονται, οι διαδικασίες για να παρακάμπτονται, ότι και τα αβόλευτα βολεύονται, ότι για όλες τις παρανομίες, αυθαιρεσίες, πλαγιολισθήσεις υπάρχει συγχωροχάρτι. Ενας παλιός εαυτός ο οποίος αναζωογονήθηκε στα χρόνια έξαρσης των λαϊκιστικών κινημάτων που ροκανίζουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στην επιστήμη, στους ειδικούς, υποθάλπουν τον αρνητισμό, την απειθαρχία, την τυφλή εναντίωση στη διαχείριση των κρίσεων.
Τα πάντα, από τη ρύθμιση της κυκλοφορίας έως την κίνηση της ύλης στο Σύμπαν, διέπονται από κανόνες. Οι πολιτισμοί διαφέρουν ως προς το περιεχόμενο των νόμων τους, όμως δεν υπάρχει πολιτισμός δίχως νόρμες· από τους νόμους του Σόλωνα και τις Δέκα Εντολές ώς τους σημερινούς αλγορίθμους που εξελίσσονται και χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση και, καθώς συνδέονται ευθέως με τη λογική, ενίοτε αξιολογούνται ως καταλληλότεροι από την επιρρεπή σε σφάλματα ανθρώπινη κρίση.
Οι πρώτες ιστορίες για τον κόσμο αρχίζουν με μια πράξη ανυπακοής. Η Εύα τρώει το απαγορευμένο μήλο, ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά από τους θεούς, η Αντιγόνη απειθαρχεί στις εντολές του Κρέοντα, η Πανδώρα ανοίγει τον πίθο, οι σύντροφοι του Οδυσσέα τον ασκό του Αιόλου… με τα γνωστά επακόλουθα· κάθε ανυπακοή έχει το κόστος της και κάθε κανόνας την εξαίρεσή του – πώς αλλιώς να συλληφθεί η ανθρώπινη πολυπλοκότητα; Η συστηματική ανυπακοή αναιρεί τη νομιμοποιημένη έννομη τάξη, εδραιώνει τη στρέβλωση και την ιδεολογική ρηχότητα, διαρρηγνύει τις ανυπόκριτες καθαρές σχέσεις. Οι κανόνες χτίζουν, πέρα από την κοινωνική αρχιτεκτονική αρμονικής συμβίωσης, και μια πραγματικότητα προβλέψιμη. Η πρόβλεψη ήταν πάντα η μεγάλη ανθρώπινη επιδίωξη, από την εποχή της Πυθίας έως τη σημερινή των προγνωστικών μαθηματικών μοντέλων. Είναι ο καθρέφτης όπου ένας ολόκληρος λαός μπορεί να περιεργαστεί την αντανάκλασή του.