Ο θάνατός του μπορεί να ήταν το πιο οργανωμένο σενάριο της ζωής του. Ηταν γνωστό ότι ο Ζαν Λικ Γκοντάρ δεν άφηνε τίποτα όρθιο σε χαρτί. Τα σενάριά του ήταν στοιχειώδη. Μερικές σκόρπιες σημειώσεις πάνω σε πακέτα από τσιγάρα ή ακατάστατα σε σελίδες. «Γυρίζοντας, ανακάλυπτα ποιο θα ήταν το επόμενο πλάνο. Οπως στη ζωγραφική: πρώτα τοποθετείς το ένα χρώμα και ύστερα το άλλο». Ετσι πορευόταν, έτσι μας αποχαιρέτησε, με τον τίτλο του «πάπα του γαλλικού σινεμά» και του κινηματογραφικού «μύθου» να τον ακολουθεί. Την περασμένη Τρίτη πληροφορηθήκαμε ότι ο θάνατός του, στα 91 του χρόνια, οφειλόταν σε «νόμιμη υποβοηθούμενη ευθανασία στην Ελβετία, λόγω πολλαπλών παθολογικών καταστάσεων που προκαλούν αναπηρία, σύμφωνα με τους όρους της ιατρικής γνωμάτευσης», όπως εξήγησε ο δικηγόρος του. «Δεν ήταν άρρωστος, ήταν απλώς εξαντλημένος», ανέφερε στον γαλλικό Τύπο φιλικό πρόσωπο. «Ηταν δική του απόφαση να δώσει τέλος και ήταν σημαντικό γι’ αυτόν να γίνει γνωστό».
Και αυτό το τελετουργικό το είχε σχεδιάσει μόνος του βήμα βήμα, ενημερώνοντας τους οικείους του. Σε συνέντευξή του στην ελβετική τηλεόραση, ο οδηγός ταξί που τον μετέφερε από το σπίτι του, στο μικρό χωριό Ρολ, έξω από τη Γενεύη, στη λίμνη Λεμάν για τον καθιερωμένο περίπατό του, είπε ότι πριν από μία εβδομάδα άφησε να εννοηθεί ότι δεν θα επιστρέψει στο ίδιο σημείο. Και δεν επέστρεψε. Παρά μόνον η στάχτη του. Είχε ζητήσει από τη σύζυγό του, σκηνοθέτιδα Αν Μαρί Μιεβίλ, να τη σκορπίσει στη λίμνη Λεμάν.
Με έναν τρόπο, το τέλος του Γκοντάρ ήταν συνεπές με την πορεία της ζωής του: ασυμβίβαστο. Σε μια μεγάλη συνέντευξή του στο εμβληματικό περιοδικό Cahiers du Cinema, το 1985, αυτοχαρακτηρίζεται «αντιρρησίας»: «Αναρωτιόμουν: λένε πράσινο, δεν θα μπορούσε να είναι το αντίθετο;». Ο σκηνοθέτης, λοιπόν, που είδε διαφορετικά τον κινηματογράφο, δημιουργώντας τομές και διευρύνοντας τα όριά του, επέλεξε το τέλος που επιθυμούσε, έκανε «cut» τη στιγμή που έκρινε. Το προσωπικό του αξίωμα ότι «μια ταινία μπορεί να έχει αρχή – μέση – τέλος, αλλά όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά», είχε για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή του την αναμενόμενη ακολουθία.
Ο Γκοντάρ δεν θέλησε να συναντήσει τη Βαρντά. Ισως γιατί, όπως απέδειξε, απεχθανόταν τους αποχαιρετισμούς…
Ο Γκοντάρ, είναι η αλήθεια, δεν διευκόλυνε την επικοινωνία, ειδικά με τους δημοσιογράφους. Τον θυμάμαι στις συνεντεύξεις Τύπου των Καννών (2001 και 2004), το δέος και την αμηχανία που προκαλούσε. Χρειαζόταν αρκετό θάρρος για να αρθρώσει κάποιος ερώτηση και θα έπρεπε να είναι έτοιμος να δεχτεί και την απάντηση, κάποτε ειρωνική ή απορριπτική. Ιδιόρρυθμος, «μοναχικός φιλόσοφος».
Διόλου τυχαίο ότι και οι δύο «αποχαιρετισμοί» που του επιφύλαξε η κινηματογραφική τέχνη, ήταν διφορούμενοι. Συνέπεσαν μάλιστα χρονικά, το 2018. Η μία είναι η ταινία, φιξιόν, του Μισέλ Χαζαναβίσιους «Γκοντάρ, αγάπη μου», μια παιγνιώδης προσέγγιση του «μύθου», τοποθετημένη στο Παρίσι του 1967. Ο σκηνοθέτης επιχειρώντας να βιογραφήσει τον σπουδαίο συνάδελφό του, δείχνει τις αντιφάσεις του, τα καλλιτεχνικά και πολιτικά αδιέξοδά του.
Η δεύτερη ταινία είναι το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της Ανιές Βαρντά «Πρόσωπα & Ιστορίες». Η 89χρονη «μητέρα της νουβέλ βαγκ» και στενή φίλη του Γκοντάρ επιδιώκει να τον συναντήσει στην Ελβετία. Ομως, ενώ τον έχει ενημερώσει ότι θα πάει να τον δει, έχοντας πάρει μάλιστα και τα αγαπημένα του κρουασάν από τον γειτονικό φούρνο, εκείνος δεν της ανοίγει την πόρτα. Στενοχωριέται βαθύτατα, αλλά δεν αφήνει τη θλίψη να την παρασύρει. Κρεμάει τα κρουασάν στο πόμολο της εξώπορτας και μαζί με τον Γάλλο φωτογράφο και street artist, JR, συνοδοιπόρο της στο ντοκιμαντέρ, πηγαίνουν «να κοιτάξουν τη λίμνη». «Φοβάσαι τον θάνατο;» τη ρωτάει ο JR. «Τον σκέφτομαι πολύ, αλλά δεν νομίζω ότι τον φοβάμαι», απαντάει εκείνη. «Ισως και να βρίσκομαι στο τέλος. Το περιμένω».
Ενα χρόνο μετά (το 2019) η Βαρντά έφυγε από τη ζωή. Πριν από λίγες ημέρες και ο Γκοντάρ. Δεν θέλησε να συναντηθούν. Ισως γιατί, όπως απέδειξε, απεχθανόταν τους αποχαιρετισμούς.