Μαχαιρώματα και ξυλοδαρμοί μεταξύ αγνώστων δι’ ασήμαντον αφορμήν. Γυναικοκτονίες. Αδελφοκτονίες. Βιασμοί. Επιθέσεις σε ανηλίκους από οργισμένους συνομηλίκους. Μια ακόμη κρίση, εκείνη της βίας, που παροξύνθηκε σχεδόν παντού στον κόσμο κατά την πανδημία και βαίνει απαραμείωτη με την εκδίπλωση νέων δεινών και φόβων, έχει προστεθεί στις υπόλοιπες. Αντί να μειώσει η ρευστότητα τη λαχτάρα για επιβολή, την εκτράχυνε. Μαζί με τις βεβαιότητες εξέλιπε και το ειρηνικό πνεύμα.
Το σημερινό μπερδεμένο κουβάρι των ετερόκλητων δυνάμεων που ευφραίνονται να γεννούν γρήγορα, να στρεβλώνουν τάχιστα και να καταστρέφουν αστραπιαία κώδικες και ήθη, δεν αφήνει περιθώρια για εύκολες απαντήσεις στο συχνό «γιατί τόση καθημερινή βία». Πολύ περισσότερο, για το εθνικό μας σπορ, την κομματικοποίηση ενός προβλήματος τόσο περίπλοκου όπως το έγκλημα. Διότι το ερώτημα δεν αφορά τον υπόκοσμο, τις φατρίες που ξεκαθαρίζουν τους λογαριασμούς τους με αίμα και συγκρούονται για τις πιάτσες πορνείας, διακίνησης ναρκωτικών, παράτυπων μεταναστών, πλαστών εγγράφων, λαθραίων… Αφορά δράστες που «δεν απασχολούσαν», ήταν ακόμη και «υπεράνω υποψίας». Ούτε σχετίζεται με εγκλήματα π.χ. κατά της ιδιοκτησίας, αλλά με βίαια εγκλήματα, δολοφονίες συντρόφων, φονικά για τη μάσκα στο λεωφορείο, τη σειρά στην ουρά, την πετονιά στην παραλία.
Κατά την πανδημία COVID-19 χιλιάδες άνθρωποι βίωσαν τον θάνατο οικείων, οικογένειες διαλύθηκαν, το νεόδμητο χθες κατέρρευσε μπροστά στα μάτια εργαζομένων σε κλάδους που επλήγησαν από εκτεταμένη ανεργία, υπονομεύθηκε η αρχιτεκτονική των νέων εύθραυστων βάσεων που κάπως ασφάλιζαν τον πολίτη. Διευρύνθηκαν οι ανισότητες, αποδυναμώθηκαν οι κοινότητες, ξεστράτισαν οι κοινωνικοί πόροι προς τα επείγοντα, χάθηκαν ευκαιρίες. Τα φαντάσματα του εγκλεισμού λιγόστεψαν την αντοχή των ψυχών, τις απορρύθμισαν, τις σημάδεψαν. Εκτόξευσαν το άγχος, οδήγησαν ανθρώπους στα όρια των αντοχών τους. Η συνέχεια, με τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ενεργειακή και πληθωριστική κρίση, την κλιματική αλλαγή, ενέτεινε τις αγωνίες, φόρτωσε τους συλλογισμούς με νέες ανασφάλειες και υψηλές πιέσεις, συρρίκνωσε τις ελπίδες στις διαστάσεις των στενών οριζόντων.
Στην πυριτιδαποθήκη των κρίσεων, μια σπίθα αρκεί για το λαμπάδιασμα κοινωνικών κανόνων και ανυποψίαστων θυμάτων.
Τίποτα από αυτά, λέει η έρευνα, δεν οδηγεί από μόνο του σε ακραία αντικοινωνικά φερσίματα, βαναυσότητες εντός κι εκτός εστίας, βαριά χρήση ουσιών, στο έγκλημα και στη βία. Ομως μια αδιάγνωστη ψυχική κατάσταση σε συνδυασμό με αλλεπάλληλες καταπτώσεις και ισχυρές φορτίσεις ενδέχεται να οπλίσει το χέρι. Η οικονομική δυσπραγία, η οδύνη των ανεκπλήρωτων ονείρων, η απώλεια της πίστης στους θεσμούς, τα τοξικά διαδικτυακά περιβάλλοντα, η καχυποψία, η πολιτική πόλωση, οι διαιρέσεις τροφοδοτούν τη διχόνοια και το μίσος, που υπό συνθήκες καλλιεργούν ως διέξοδο τη βία, ως μέσο αποφόρτισης την καταστροφή, ως σανίδα επιβίωσης την εξόντωση του τυχαίου «εχθρού».
Οι εκρήξεις βίας είναι σαν το αιφνίδιο πέρασμα σε ένα πεδίο παραμορφωμένο από τον θυμό, τον νοσηρό εγωκεντρισμό που αρνείται και ακυρώνει τον άλλο, τη μανία για εκδίκηση, η οποία πυροδοτείται από το βαθύ τραύμα, την πλήρη αποσύνδεση από την κοινωνική πραγματικότητα. «Η αποδυνάμωση των κοινωνικών κανόνων οδηγεί στην ανομία, είμαστε ηθικά όντα στον βαθμό που είμαστε κοινωνικά όντα», πρέσβευε ο Εμίλ Ντιρκέμ. Κατά τον Γάλλο κοινωνιολόγο, οι άνθρωποι αρνούνται να υπακούσουν σε κανόνες που θεωρούν ανίσχυρους, συνήθως σε περιόδους μεγάλων οικονομικών και άλλων κρίσεων. Ομως «χωρίς ρυθμίσεις και πρότυπα η κοινωνία κατακερματίζεται, η κοινωνική συνείδηση φθίνει, διασπείρεται η σύγχυση, η ανασφάλεια, ο εαυτουλισμός, η αρπακτικότητα, η ανομία».
Η βία στην καθημερινή ζωή είναι σαν τις κλωτσιές σε αθωράκιστη πόρτα, μια γρήγορη νίκη, ένα άλμα στο κενό. Οταν το κενό είναι αυτό που θέλει να απωθήσει, μαζί με την αμφιβολία, την ταραχή, την παραζάλη, τον τρόμο. Αντ’ αυτού, ακυρώνει το παρόν, συσκοτίζει το μέλλον, σπάει τους κρίκους της συνέχειας, κόβει τις συνδέσεις με τον εαυτό, την εσωτερική ύπαρξη. «Η βία, είτε φυσική είτε ψυχική, είναι η αναζήτηση μιας ταυτότητας, ενός νοήματος. Οσο λιγότερη ταυτότητα, τόσο περισσότερη βία», έλεγε ο Καναδός επικοινωνιολόγος Μάρσαλ Μακ Λούαν.
Οταν οι κρίσεις υποχωρούν, οι κοινωνικές γεωμετρίες σταδιακά αποκαθίστανται, μαζί με τους κανόνες και τις ταυτότητες. Ο,τι γκρεμίζεται, ξαναχτίζεται. Δύσκολα, βέβαια. Ο άνθρωπος ρέπει προς την ιδιοτέλεια και την ανυπακοή– αυτήν την πανάρχαια και καθημερινή άρνηση του παραδείσου.