Θέλω να ξεκαθαρίσω τη θέση μου από την αρχή. Δεν ισχυρίζομαι ότι είμαι ειδικός στο θέμα. Κάθε άλλο. Θέλω όμως να διατυπώσω τις σκέψεις μου, σαν ένας πολίτης αυτής της ευλογημένης χώρας. Το σημερινό κείμενο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν «a layman’s view» για το θέμα και έχει μοναδικό σκοπό να μας προβληματίσει.
Θα ξεκινήσω με μια προσωπική ιστορία. Ενα πρωί, στα τέλη του 1968, μπαίνει στο γραφείο μου ο Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης και με πολύ αυστηρό ύφος μου λέει κοφτά «Απολύεσαι»! Τα έχασα. Με άφησε να βασανίζομαι για λίγα δευτερόλεπτα και μου ανακοίνωσε χαμογελώντας: «Αλλά, επαναπροσλαμβάνεσαι σαν φωτογράφος»! Τι είχε συμβεί. Πριν από μερικές ημέρες είχα χαρίσει στον έφηβο τότε γιο του Απόστολο Κ. Δοξιάδη, μερικές φωτογραφίες από την ατομική έκθεση που είχα κάνει στην Ελληνική Φωτογραφική Εταιρεία το 1964. Την εποχή εκείνη επρόκειτο να εκδοθεί στα Αγγλικά, από το MIT Press, το βιβλίο του με τίτλο «Doxiadis – Architectural Space in Ancient Greece» σε μετάφραση και επιμέλεια της συνεργάτιδάς του Jaqueline Tyrwhitt. Μου ζήτησε να φωτογραφίσω όλους τους αρχαιολογικούς χώρους που περιλάμβανε η έκδοση, από συγκεκριμένα σημεία, σύμφωνα με διδακτορική διατριβή του. Γύρισα την Ελλάδα φωτογραφίζοντας. Πήγα στο Σούνιο, στους Δελφούς, στην Ολυμπία, στην Αίγινα, στη Σάμο, στην Κω και φυσικά στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ηταν μια μοναδική εμπειρία. Εβλεπα τους χώρους με εντελώς άλλο μάτι. Φυσικά, εκμεταλλεύθηκα την ευκαιρία και επισκέφθηκα όλα τα μουσεία που βρέθηκαν στο οδοιπορικό μου. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1969, με ειδική αναφορά στις φωτογραφίες μου.
Ετσι ξεκίνησε το δικό μου ενδιαφέρον, το οποίο φυσικά συνεχίστηκε. Σε όσες ευρωπαϊκές χώρες έχω επισκεφθεί, φρόντισα να πάω και στα μουσεία τους. Στην Ελλάδα έχω επισκεφθεί τα περισσότερα μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Τις τελευταίες εβδομάδες στον Τύπο υπάρχουν πολλές αναφορές για τα μουσεία και ειδικότερα για την πρόθεση του υπουργείου να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας τους. Στα πλαίσια αυτού του προβληματισμού, θέλω να παραθέσω τις δικές μου σκέψεις.
Διερωτήθηκα: «Πότε ήταν η τελευταία φορά που πήγα σε μουσείο και γιατί;». Πήγα την 1η Οκτωβρίου 2022 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ) για να ξεναγηθώ στην Εκθεση Brice Marten και Ελληνική Αρχαιότητα, στην ενότητα Θεϊκοί Διάλογοι. Στη συνέχεια του προβληματισμού, διαπίστωσα ότι τα τελευταία χρόνια έχω επισκεφθεί το ΜΚΤ παραπάνω από 10 φορές. Αντίθετα, στο Αρχαιολογικό Μουσείο έχω πάει 3 φορές και η τελευταία ήταν το 2012, ύστερα από πρόσκληση κάποιου χορηγού που δεν θυμάμαι. Επίσης, στο Μουσείο της Ακροπόλεως έχω πάει αρκετές φορές, αλλά πάντοτε σε ξεναγήσεις του ΜΚΤ. Γιατί;
Η απάντηση είναι πολύ απλή και εύκολη. Το ΜΚΤ κάνει συνεχώς διαφορετικές εκθέσεις τις οποίες προβάλλει και έτσι δημιουργεί συνεχώς νέο ενδιαφέρον. Ο πρώτος κανόνας στο marketing είναι: «Something new» («κάτι καινούργιο»). Ολες οι δραστηριότητες θέλουν συνεχή ανανέωση και προώθηση. Φέρτε στο μυαλό σας όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που χρησιμοποιείτε. Θα διαπιστώσετε ότι κάθε τόσο αλλάζουν συσκευασία ή περιεχόμενο ώστε να δημιουργήσουν νέο ενδιαφέρον στο ίδιο ή και σε διαφορετικό κοινό.
Είμαι απολύτως βέβαιος ότι κάποιο φρύδι θα σηκώθηκε συγκρίνοντας την πολιτιστική μας κληρονομιά με προϊόντα και υπηρεσίες, θεωρώντας τη σύγκριση ιεροσυλία. Είναι όμως έτσι; Στο ερώτημα αυτό υπάρχει ένας μεγάλος διχασμός. Υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται ότι πρέπει να χρησιμοποιούμε όλα τα μέσα για την καλύτερη προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς μας και άλλοι, κυρίως αρχαιολόγοι, που θεωρούν ότι τα μνημεία μας και τα μουσεία μας δεν χρειάζονται προωθητικές ενέργειες. Φτάνει μόνο η ύπαρξή τους για να προσελκύσει το κοινό.
Θα σας δώσω ορισμένα στατιστικά στοιχεία, τα οποία άντλησα από το εξαιρετικό ρεπορτάζ της Μαίρης Αδαμοπούλου, που δημοσιεύθηκε σΤΑ ΝΕΑ την 31η Μαρτίου 2022, με τίτλο «Η πρωτιά του Λούβρου και η άνοδος της Ακρόπολης», για να διαμορφώσετε τη δική σας άποψη. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία των επισκεπτών για το 2020 και 2021 δεν είναι ενδεικτικά, λόγω των περιορισμών του κορωνοϊού.
Το Λούβρο εξακολουθεί να είναι το πρώτο με 2,8 εκατ. επισκέπτες (2021), ενώ το 2019 είχε 9,6 εκατ. επισκέπτες. Δεύτερο σε επισκεψιμότητα είναι το Κρατικό Ρωσικό Μουσείο στην Αγία Πετρούπολη με 2,3 εκατ. επισκέπτες. Στην 4η θέση βρίσκουμε το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης με 2 εκατ. επισκέπτες και αμέσως μετά έχουμε την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον με 1,7 εκατ. επισκέπτες. Και η Ελλάδα μας, η κοιτίδα του πολιτισμού, πού βρίσκεται; Στα 100 δημοφιλέστερα μουσεία του κόσμου, μόνο το Μουσείο της Ακρόπολης υπάρχει και αυτό βρίσκεται στην 46η θέση! Τι άλλη απόδειξη θέλουμε ότι κάτι δεν πάει καλά.
Είμαστε περήφανοι γιατί δώσαμε στην Οικουμένη σχεδόν τα πάντα, αλλά φαίνεται ότι δεν είμαστε σε θέση να τους πείσουμε να τα εκτιμήσουν και να τα αξιολογήσουν. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς αρχαιολόγος για να καταλάβει ότι δεν μπορεί να κάθεσαι και να περιμένεις να σε «ανακαλύψουν». Και διερωτώμαι. Μήπως η αδιαμφισβήτητη πρωτιά του Λούβρου οφείλεται σε προωθητικές δράσεις; Είναι γεγονός ότι το Λούβρο διαθέτει τους χώρους του για περίπου 500 γυρίσματα κάθε χρόνο, με τα οποία αφενός εισπράττει χρήματα αλλά κυριότερα προβάλλει τα εκθέματά του σε διαφορετικά κοινά, διευρύνοντας έτσι την επισκεψιμότητά του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Λούβρο γυρίστηκαν σκηνές από τα «Στρουμφάκια 2», που μόνο έργο τέχνης δεν μπορεί να θεωρηθεί και φυσικά πολλές άλλες αξιόλογες ταινίες, όπως ο «Κώδικας da Vinci». Επίσης, τα εκθέματα του Λούβρου πήραν τεράστια προβολή όταν κυκλοφόρησε το 2018 το καινούργιο album της Beyoncé και του Jay Z, με τίτλο «Everything is love». Ανάμεσα στα τραγούδια περιλαμβάνεται και το «Apeshit», το οποίο είναι καλύτερα να μείνει αμετάφραστο. Το τραγούδι συνοδεύεται από ένα εντυπωσιακό video clip το οποίο είναι γυρισμένο εξ ολοκλήρου στο Μουσείο του Λούβρου και περιλαμβάνει σκηνές που είμαι βέβαιος ότι σοκάρουν πολλούς. Ημίγυμνες χορεύτριες λικνίζονται μπροστά στον τεράστιο πίνακα, ο οποίος παριστάνει τη στέψη του Ναπολέοντα στην Παναγία των Παρισίων· οι ίδιες χορεύτριες είναι ξαπλωμένες στην υπέροχη σκάλα που οδηγεί στη Νίκη της Σαμοθράκης, ενώ η Beyoncé (με προκλητική εμφάνιση) και ο Jay Z ερωτοτροπούν σε διάφορα σημεία του μουσείου, επαναλαμβάνοντας: «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι το κάναμε». Εμείς, φυσικά, κάτι τέτοιο θα το θεωρούσαμε ιεροσυλία, έστω κι αν η Beyoncé έχει 256 εκατομμύρια followers στο Instagram και άλλα 56 εκατομμύρια στο Facebook.
Εμείς όμως, ο εξυπνότερος λαός του κόσμου, προτιμούμε να βεβηλώνουμε την Ακρόπολη κάθε τόσο με τα τεράστια πανό και τις κόκκινες σημαίες του παλαιολιθικού ΚΚΕ, το οποίο φαίνεται ότι διαθέτει κάποιου είδους ασυλία στα θέματα αυτά.
Επανέρχομαι στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Δεν προτίθεμαι να αναφέρω τις εκδηλώσεις του Μουσείου που παρακολούθησα. Απλά, θα επισημάνω δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Το 2021 ξεναγήθηκα στην εκπληκτική έκθεση «Κάλλος» και πριν από χρόνια ξεναγήθηκα στην αποκαλυπτική έκθεση «Ιασις», η οποία συνοδεύτηκε από ένα εξαιρετικό δείπνο στον εξωτερικό χώρο του Ηρωδείου. Πολύς κόσμος στο δείπνο, όπου ακούσαμε τη γλαφυρή ομιλία του Νίκου Σταμπολίδη για το θέμα. Ετσι δημιουργείται και συντηρείται το ενδιαφέρον.
Θα κλείσω το σημερινό κείμενο με μια θλιβερή ιστορία. Στο φετινό, εξαιρετικά επιτυχημένο Delphi Economic Forum VII (6-9 Απριλίου), που είχε 750 σημαντικούς ομιλητές και 2.500 συμμετέχοντες, πληροφορήθηκα ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο των Δελφών διατήρησε το ωράριό του 8.00-15.30 καθ’ όλη τη διάρκεια του Συνεδρίου, προς μεγάλη απογοήτευση πολλών ξένων επισκεπτών, οι οποίοι στον περιορισμένο χρόνο που είχαν θέλησαν να θαυμάσουν τους θησαυρούς μας. Ελπίζω να έχω κάνει λάθος και κάποιος να με διαψεύσει. Αν όμως ισχύουν τα παραπάνω, είναι πραγματική ντροπή και φανερώνουν τη μονολιθικότητα του Δημοσίου και τη νοοτροπία των δημοσίων υπαλλήλων. Ελπίζω ότι κάτι θα αλλάξει.
Υ. Γ. Το κείμενο αυτό γράφτηκε στις αρχές Οκτωβρίου, αλλά προηγήθηκαν άλλα. Η πιο πρόσφατη επίσκεψή μου στο ΜΚΤ ήταν στις 2 Νοεμβρίου 2022, για να θαυμάσω τα 15 μοναδικά κυκλαδικά εκθέματα που επέστρεψαν στην Ελλάδα! Πραγματικά αξίζει να τα δείτε.
* O κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.