Το ChatGPT, γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, έχει κατακτήσει τις νεότερες γενιές. Αντλώντας από ένα τεράστιο σύνταγμα κειμένων παράγει απαντήσεις σε ποικιλία ερωτήσεων. Για να δω αν δικαιολογούνται οι φόβοι για τη διάδοσή του, του έθεσα πέντε ερωτήματα. Ηταν οι αρχαίοι Ελληνες ρατσιστές; Σε δύο δευτερόλεπτα είχα μια απάντηση που σε διαγώνισμα Αρχαίας Ιστορίας θα βαθμολογούνταν με άριστα. Παραθέτω μερικά αποσπάσματα: «Είναι δύσκολο να κάνει κανείς οριστική αποτίμηση για το αν οι αρχαίοι Ελληνες ήταν ρατσιστές, καθώς οι στάσεις τους απέναντι στη φυλή και την εθνότητα διαφοροποιήθηκαν σημαντικά με την πάροδο του χρόνου και διέφεραν από άτομο σε άτομο στην αρχαία ελληνική κοινωνία. … Η ελληνική έννοια των βαρβάρων που αναφερόταν στους μη Ελληνες συχνά συνδεόταν με αντίληψη πολιτισμικής και πνευματικής κατωτερότητας. Ωστόσο είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο όρος “βάρβαρος” δεν υποδήλωνε απαραίτητα μια φυλετική ή εθνοτική κατηγορία, αλλά μάλλον μια πολιτισμική. Από την άλλη πλευρά, οι αρχαίοι Ελληνες είχαν επίσης παράδοση στην ενσωμάτωση και τη θετική αποτίμηση πολιτισμών και ιδεών … Η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν σύνθετη και πολύπλευρη και οποιεσδήποτε γενικεύσεις για τη στάση των Ελλήνων απέναντι στη φυλή ή την εθνότητα θα πρέπει να γίνονται με προσοχή». Να το λυσάρι του μέλλοντος, που θα αφήσει άνεργους τους εξ επαγγέλματος συγγραφείς διπλωματικών εργασιών στα ελληνικά ΑΕΙ!
Οταν του ζήτησα να συνθέσει ένα ποίημα για την Ωραία Ελένη, παρουσίασε ένα ποίημα με μέτρο, ομοιοκαταληξία και τετριμμένες παρομοιώσεις («σαν αστέρια τα μάτια της, σαν χρυσάφι τα μαλλιά της»). Ενα τέτοιο δημιούργημα προωθεί συγκεκριμένη αντίληψη για το τι είναι ποίηση. Ξεχάστε τον ελεύθερο στίχο! Ξεχάστε τα λογοπαίγνια, τις μετωνυμίες και τις μεταφορές! Αντλώντας πληροφορίες από υπάρχοντα γλωσσικά δεδομένα το ChatGPT δεν είναι γλωσσοπλάστης, όπως ο πραγματικός ποιητής. Κάνοντας λογοπαίγνιο με το όνομα της Ελένης, ο Αισχύλος συνέθεσε την παρήχηση «ἑλένας, ἕλανδρος, ἑλέπτολις» («συμφορά για τα πλοία, τους άντρες, τις πόλεις»). Με το ChatGPT, ως ανακύκλωση του γνωστού και τετριμμένου, λογοτεχνικά ρεύματα όπως ο συμβολισμός και ο υπερρεαλισμός δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν.
Το τρίτο μου ερώτημα ήταν αν επιτρέπεται να χρησιμοποιούμε τη λέξη «δούλος». Η απάντηση ήταν στο πνεύμα των σύγχρονων τάσεων: «Γενικά συνιστάται να αποφεύγεται η χρήση της λέξης “δούλος” όταν αναφερόμαστε σε ανθρώπους, γιατί ενδεχομένως προσβάλλει και απανθρωποποιεί». Ως μηχανή αναπαραγωγής γλώσσας το ChatGPT έχει πάρει μαθήματα πολιτικής ορθότητας.
Ζήτησα να μάθω ποιο είδος είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον πλανήτη. Αυτή τη φορά η απάντηση ήρθε μετά από ένα λεπτό: «Δεν μπορώ να δώσω οριστική απάντηση σε αυτό το ερώτημα, καθώς είναι θέμα συζήτησης και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες και προοπτικές. Ωστόσο, πολλοί ειδικοί συμφωνούν ότι η μεγαλύτερη απειλή για τη Γη και τη βιοποικιλότητα είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της υπερκατανάλωσης, της ρύπανσης, της αποψίλωσης των δασών και της κλιματικής αλλαγής». Δεν διαφωνώ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν βλέπω την απειλή ένα «γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης» να επιβάλει τρόπους σκέψης, γλωσσικής έκφρασης και λογοτεχνικής δημιουργίας.
Ούτε με την απάντηση στην τελευταία ερώτηση –«είναι το ChatGPT βλαβερό;»– θα διαφωνούσα: «Ως γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, το ChatGPT δεν είναι εγγενώς επιβλαβές. Το ChatGPT σχεδιάστηκε και προγραμματίστηκε από προγραμματιστές οι οποίοι δίνουν προτεραιότητα σε ηθικά ζητήματα και στην υπεύθυνη χρήση της τεχνολογίας της τεχνητής νοημοσύνης. Ωστόσο είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οποιοδήποτε εργαλείο ή τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένων των γλωσσικών μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT, μπορεί δυνητικά να χρησιμοποιηθεί για επιβλαβείς σκοπούς, εάν δεν χρησιμοποιείται με υπευθυνότητα. Για παράδειγμα, εάν κάποιος χρησιμοποιεί το ChatGPT για να διαδώσει ψευδείς πληροφορίες, να παρενοχλήσει άλλους ή να συμμετάσχει σε άλλες επιβλαβείς δραστηριότητες, αυτό δεν είναι σφάλμα του ίδιου του ChatGPT, αλλά μάλλον του ατόμου που το χρησιμοποιεί».
Ενας από τους αρχαιότερους μύθους της ανθρωπότητας μιλάει για το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού. Οταν οι πρωτόπλαστοι δοκίμασαν τους καρπούς του, έχασαν τον παράδεισο. Κάθε τεχνολογία είναι δέντρο που παράγει καρπούς που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για καλό ή για κακό – είτε είναι η πυρηνική ενέργεια, είτε η γενετική, είτε η τεχνητή νοημοσύνη. Απάντηση στην απειλή είναι η παιδεία που καλλιεργεί την κριτική σκέψη. Και δυστυχώς στην ελληνική παιδεία υπάρχει έλλειμμα φροντίδας και πλεόνασμα στρουθοκαμηλισμού.
Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας και της Εθνικής Αρχής για την Ανώτατη Εκπαίδευση.