Η απλή αναλογική πολύ σπανίως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα: μετά το 1950, τούτο έγινε μόνον στις τρεις εκλογές του 1989-90 που με μεγάλη δυσκολία ανέδειξαν σταθερή κυβέρνηση (και αυτή με οριακή πλειοψηφία). Συχνά πάντως προβάλλεται το επιχείρημα ότι η απλή αναλογική θα επιτρέψει τη συζήτηση περί προγραμματικών συγκλίσεων, όπως συμβαίνει μετά τις εκλογές σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δίνονται τα παραδείγματα της Γερμανίας (αν και η χώρα δεν έχει απλή αναλογική), της Ολλανδίας, της Ισπανίας ή του Βελγίου, όπου οι διαπραγματεύσεις μπορεί να διαρκέσουν επί μήνες, ειδικά εάν για τον σχηματισμό κυβέρνησης πρέπει να συμπράξουν περισσότερα των δύο κομμάτων, όπως σήμερα στη Γερμανία.
Είναι γνωστές οι ουσιαστικές αντιρρήσεις σε αυτό το επιχείρημα: μεταξύ άλλων ότι η χώρα δεν έχει τη διοικητική δομή άλλων ευρωπαϊκών κρατών για να μένει χωρίς νομιμοποιημένη κυβέρνηση επί τόσο χρόνο ή για να αντέξει την κυβερνητική αστάθεια και την εύκολη πτώση κυβερνήσεων που πολλές φορές η απλή αναλογική συνεπάγεται· και τέτοιες πολυτέλειες μπορεί να είναι ακόμη πιο επικίνδυνες για την Ελλάδα, με δεδομένη την κατάσταση των σχέσεων με την Τουρκία.
Υπάρχει όμως και η θεσμική διάσταση, στην οποία δεν αποδίδεται πάντοτε η πρέπουσα προσοχή. Η μετεκλογική (έστω για κάποιες εβδομάδες) διεξαγωγή διαπραγματεύσεων μεταξύ των κομμάτων για σχηματισμό κυβέρνησης είναι δυνατή ίσως σε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά όχι στην Ελλάδα. Σε εμάς, το άρθρο 37 του Συντάγματος ορίζει με μεγάλη ακρίβεια και με πολλούς περιορισμούς τη διαδικασία σχηματισμού κυβέρνησης. Εάν από τις εκλογές δεν προκύψει απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή, δεν διορίζεται πρωθυπουργός: Λαμβάνει διερευνητική εντολή ο αρχηγός του πρώτου κόμματος για τρεις ημέρες, και εάν αυτός αποτύχει, οι αρχηγοί του δεύτερου και του τρίτου κόμματος και πάλι για τρεις ημέρες ο καθένας. Εάν δεν μπορέσουν να σχηματίσουν κυβέρνηση που να στηρίζεται στην απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής, τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας συγκαλεί σύσκεψη των αρχηγών των κοινοβουλευτικών κομμάτων, και εάν και τότε δεν προκύψει κυβέρνηση, διορίζει ως πρωθυπουργό έναν από τους προέδρους των τριών ανωτάτων δικαστηρίων και υποχρεωτικά προκηρύσσονται νέες εκλογές.
Αυτή η πρόβλεψη κάνει όλη τη διαφορά. Δεν υπάρχει σε άλλες χώρες. Δεν υπάρχει σε εμάς περιθώριο μακρών μετεκλογικών προγραμματικών συζητήσεων. Το Σύνταγμα ορίζει μια συνολική προθεσμία 10 ημερών (η οποία οριακά θα μπορούσε να παραταθεί για δύο ημέρες) και κατόπιν επιτάσσει νέες εκλογές. Η διάταξη αυτή είχε τεθεί στο Σύνταγμα του 1975 και στη σημερινή της μορφή διαμορφώθηκε στην αναθεώρηση του 1986, ακριβώς για να μην μπορεί ο αρχηγός του κράτους να λειτουργήσει διαπλαστικά στη διαμόρφωση κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, ακόμη και διευκολύνοντας τη διάσπαση κοινοβουλευτικών κομμάτων, όπως είχε συμβεί στο παρελθόν.
Είναι αντιφατικό να έχουμε σύστημα διερευνητικών εντολών τριών ημερών, υποχρεωτική διεξαγωγή εκλογών κατόπιν, καθώς και πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα, μαζί με απλή αναλογική.
Ασφαλώς, δεν απαγορεύεται η εισαγωγή της απλής αναλογικής στην Ελλάδα· ήδη ισχύει για τις επόμενες εκλογές. Αλλά το ισχύον Σύνταγμα καθιστά την εφαρμογή της εξαιρετικά δύσκολη. Είναι αντιφατικό να έχουμε σύστημα διερευνητικών εντολών τριών ημερών, υποχρεωτική διεξαγωγή εκλογών κατόπιν, καθώς και πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα, μαζί με απλή αναλογική. Εάν λοιπόν ο πολιτικός κόσμος ή τμήμα του επιθυμεί την εισαγωγή της απλής αναλογικής, τότε λογικά οφείλει να καταργήσει σε μια επόμενη συνταγματική αναθεώρηση το συγκεκριμένο σύστημα διερεύνησης και να επιτρέψει τη χωρίς στενούς χρονικούς περιορισμούς διαπραγμάτευση μεταξύ των κομμάτων. Επιπλέον θα πρέπει να ανεχθεί την ενίσχυση, έστω στην πράξη, των δυνατοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας να συμβάλει στις διαπραγματεύσεις αυτές. Διότι το ισχύον άρθρο του Συντάγματος έχει σχεδιαστεί ακριβώς για να μην του επιτρέπει τέτοιες παρεμβάσεις.
Η μείωση των αρμοδιοτήτων του αρχηγού του κράτους, το πολύ περιοριστικό για τον ίδιο σύστημα διερεύνησης και το ίδιο το πρωθυπουργοκεντρικό πρότυπο υπήρξαν επιλογές της Κεντροαριστεράς και σημαντικές συμβολές της στη διαμόρφωση του συνταγματικού καθεστώτος με την αναθεώρηση του 1986. Εάν το πολιτικό σύστημα επιθυμεί την εισαγωγή της απλής αναλογικής, θα πρέπει να αλλάξει τη στάση του και σε αυτά τα επίπεδα. Διαφορετικά, με τις ισχύουσες συνταγματικές προβλέψεις, η εισαγωγή της κινδυνεύει να οδηγήσει όχι απλώς σε «ακυβερνησία» (όπως συχνά συμβαίνει σε άλλες χώρες), αλλά σε αυτό που ο γράφων είχε περιγράψει σε παλαιότερο άρθρο του ως «συνταγματική καρδιακή ανακοπή», δηλαδή σε εκλογές κάθε μήνα («Σύνταγμα και απλή αριθμητική», «Κ», 3 Ιουλίου 2016). Οπωσδήποτε, με σύστημα τριήμερων διερευνητικών εντολών και υποχρεωτικές εκλογές κατόπιν, δύσκολα μπορούμε να συζητούμε για διαμόρφωση προγραμματικών συγκλίσεων με μακρές μετεκλογικές διαπραγματεύσεις, όπως συμβαίνει αλλού.
Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
