Στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη της Πολωνής δημοσιογράφου και συγγραφέως Καταρζίνα Μπόνι στη Θεοδώρα Βασιλοπούλου για το kathimerini.gr («Βάφτιζαν» το τσουνάμι με άλλες λέξεις – Το τραύμα μιας φυσικής καταστροφής, 4.10.23), μαθαίνουμε τους τρόπους με τους οποίους κοινότητες της Ιαπωνίας διαχειρίζονταν το μετατραυματικό σύνδρομο από τον σεισμό και το τσουνάμι της Φουκουσίμα το 2011.
Η Φουκουσίμα ήταν η μεγαλύτερη καταστροφή που χτύπησε την Ιαπωνία μετά τον ατομικό βομβαρδισμό του 1945: χάθηκαν 18.500 άνθρωποι. Τηρουμένων πολλών αναλογιών, μετά τις φωτιές και τις πρόσφατες πλημμύρες στη χώρα μας, και με την κλιματική αλλαγή να δείχνει πια την αγριότητά της, μπορούμε, εν μέρει, να νιώσουμε το τραγικό αίσθημα μιας τέτοιας ακραίας συνθήκης.
Ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Ρίτσαρντ Λόιντ Πάρι εργαζόταν στο Τόκιο ως ανταποκριτής την ημέρα που ο σεισμός χτύπησε τη Φουκουσίμα. Στο εκπληκτικό βιβλίο του «Φαντάσματα του τσουνάμι» (δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά: Richard Lloyd Parry, «Ghosts of the Tsunami», εκδ. Penguin-Random House, 2017) γράφει πως πολλοί επιζώντες της καταστροφής άρχισαν να διαδίδουν ότι ακούν ή βλέπουν ακόμα τα φαντάσματα των νεκρών να περιφέρονται ανάμεσά τους. Ενας άνδρας δεν ήθελε να βγαίνει στη βροχή διότι φοβόταν τα μάτια των νεκρών που τον κοίταζαν μέσα από τους νερόλακκους. Ιερείς, χριστιανοί, βουδιστές και σιντοϊστές δέχονταν συνέχεια κλήσεις από πολίτες προκειμένου να εξορκίσουν ή να ηρεμήσουν ανήσυχα πνεύματα.
Η Ιαπωνία, κατά τον Πάρι, είναι μια από τις λιγότερο θρησκευόμενες κοινωνίες στον κόσμο. Αυτό όμως που είναι πολύ ισχυρό είναι η λατρεία των προγόνων. «Το τσουνάμι άσκησε ειδεχθή βία στη θρησκεία των προγόνων».
Συγκινητικές είναι οι «συνομιλίες» γονιών με νεκρά παιδιά μέσω μέντιουμ. Τα παιδιά ακούγονται να ζητούν ταπεινά συγγνώμη από τους γονείς τους, θεωρώντας πως ήταν δικό τους σφάλμα ο θάνατός τους – μια πολύ «ρεαλιστική», φυσική αντίδραση από ένα παιδί που εύκολα εισπράττει ενοχικά ένα γεγονός για το οποίο το ίδιο δεν θα μπορούσε να φέρει καμία απολύτως ευθύνη.
Πέρα από τις περιπτώσεις ωμής εκμετάλλευσης των τόσο άτυχων αυτών γονιών από απατεώνες, ο Πάρι στέκεται στην ανθρώπινη πλευρά της ιστορίας. Οπως του λέει ένας ορθολογιστής ντόπιος, «Προσωπικά δεν πιστεύω στην ύπαρξη πνευμάτων, αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Εάν οι άνθρωποι λένε πως βλέπουν φαντάσματα, εντάξει τότε – ας το δεχτούμε».
Σε τόσο οριακές εμπειρίες αφανισμού, η ανθρώπινη σκέψη τραβά σε μονοπάτια δύσβατα. Παρηγοριά, ίσως, οι λέξεις, όπως το χάι-κου του Ιάπωνα ποιητή Κομπαγιάσι Ισα: «Ενας κόσμος δροσιάς/ και μέσα σε αυτή τη δροσοσταλίδα/ ένας κόσμος πάλης».