Εμαθαν να κάνουν καταδύσεις μόνο και μόνο για να ανασύρουν τις σορούς των αγαπημένων τους. Διέγραψαν από το λεξιλόγιο τους λέξεις απαγορευμένες στη μητρική τους που σχετίζονται με το τσουνάμι. Πίστευαν πως, αν τις πρόφεραν σε κάποια άλλη άγνωστη για αυτούς γλώσσα, θα πονούσαν λιγότερο… Κι άρχισαν να πιστεύουν στη διαρκή παρουσία φαντασμάτων αυτών που πήρε το κύμα. Με αυτούς τους… παράδοξους τρόπους οι επιζώντες του σεισμού της 11ης Μαρτίου του 2011 στην Ιαπωνία προσπάθησαν να διαχειριστούν την απώλεια, που τους στοιχειώνει ακόμη και σήμερα. Γιατί μπορεί ο σεισμός και το τσουνάμι που τον διαδέχθηκε ισοπεδώνοντας περιοχές της βορειοανατολικής Ιαπωνίας να διήρκεσαν μόλις έξι λεπτά, αλλά οι συνέπειες… οι μετασεισμοί, το πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα και η καταστροφή μαζί με το τραύμα που τη συνοδεύει έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα.
Η ρεπόρτερ και συγγραφέας από την Πολωνία, Καταρζίνα Μπόνι, η οποία ήταν μεταξύ των ομιλητών του iMEdD International Journalism Forum, βρισκόταν στην Ιαπωνία όταν χτύπησε ο φονικός σεισμός και έζησε από κοντά τον θάνατο. Σε ένα από τα βιβλία της με τίτλο «Ganbare! Workshops on Dying», μιλάει για την απώλεια μέσα από τις ιστορίες ανθρώπων που έχασαν τα πάντα. Πόσο διαφέρει όμως το τραύμα μιας φυσικής καταστροφής από ένα οποιοδήποτε άλλο τραύμα;
«Οταν βιώνεις μια φυσική καταστροφή, είτε είναι πλημμύρα ή φωτιά που συμβαίνει αναπάντεχα ή ακόμα και αν είναι κάτι που περιμένεις, αλλά δεν πιστεύεις ότι θα πλήξει το σπίτι σου, γιατί θεωρείς ότι είναι ασφαλές, αλλά ξαφνικά αντιλαμβάνεσαι πως τελικά δεν είναι και πρέπει να αρπάξεις ό,τι βλέπεις γύρω σου και να το εγκαταλείψεις σε πέντε λεπτά ή ότι δεν έχεις χρόνο ούτε καν για αυτό, τότε πρόκειται για μια τραυματική εμπειρία, που δεν διαφέρει και πολύ από οποιαδήποτε άλλη. Ενδεχομένως να επιστρέφουν οι εικόνες, να πάθεις κατάθλιψη, να έχεις αγχώδεις διαταραχές», λέει στην «Κ» η κ. Μπόνι.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, όπως σημειώνει, το πιο ουσιαστικό είναι να δημιουργηθεί ο απαραίτητος χώρος για το πένθος.
«Είναι πολύ σημαντικό το πώς μια χώρα αντιδρά σε μία καταστροφή. Στέκεται το κράτος δίπλα στους πολίτες ή αφήνει τον κόσμο στη μοίρα του; Αυτό ήταν πολύ εμφανές με την πανδημία, που ήταν μια διαφορετικού τύπου συμφορά και βιώσαμε μια παρατεταμένη θλίψη. Υπήρξαν χώρες στις οποίες υπήρξε τριήμερο πένθος και οι σημαίες κυμάτιζαν μεσίστιες και άλλες κυβερνήσεις που απλά έκλειναν τα μάτια προσποιούμενες ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Στην Πολωνία για παράδειγμα ήταν κάπως έτσι. Δεν υπήρχε χώρος για το πένθος. Ωστόσο, αν αναγνωριστεί, το πένθος φέρνει τον κόσμο κοντά και τους δίνει την ελπίδα αλλά και έναν κοινό στόχο να ενεργήσουν από κοινού», εξηγεί η δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Κάπως έτσι συσπειρώθηκε η κοινωνία και στις περιοχές που χτυπήθηκαν από τον σεισμό και το τσουνάμι στην Ιαπωνία, για να αναπληρώσει το κρατικό κενό. «Υπήρχαν κάποιες ΜΚΟ που έδρασαν από κοινού ή γυναίκες που ένωσαν τις δυνάμεις τους και ετοίμαζαν γεύματα για τον κόσμο. Κάποιες φορές άνθρωποι από την τοπική κοινότητα μάζευαν φωτογραφίες από τα σκουπίδια και, αφού τις καθάριζαν, τις επέστρεφαν στους ιδιοκτήτες τους. Γίνονταν και ατομικές προσπάθειες για τη δημιουργία χώρων όπου θα μπορούσε κανείς να πενθήσει, αλλά και για το στήσιμο της κοινότητας από την αρχή. Επίσης, ένας βουδιστής καλόγερος είχε την ιδέα για μια κινητή καφετέρια. Πήγαινε σε περιοχές εσωτερικά εκτοπισμένων, έστηνε τραπεζάκια και καρέκλες, σέρβιρε καφέ και καλούσε τους κατοίκους να καθίσουν και να συζητήσουν. Οταν είδε ότι ο κόσμος μετά το άρχικο σοκ άρχισε να ανοίγεται, αποσύρθηκε για να μπορέσουν να σταθούν οι πολίτες στα πόδια τους», περιγράφει η Καταρζίνα Μπόνι.
Ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία ενός άνδρα ο οποίος είχε τη συνήθεια να μιλάει με τις ώρες με τον ξάδελφό του στο τηλέφωνο. Οταν εκείνος πέθανε, τοποθέτησε ένα τηλέφωνο στον κήπο του, που είχε γλιτώσει από το τσουνάμι, για να συμβολίζει την επικοινωνία μεταξύ τους. Το καλώδιο της γραμμής δεν είναι συνδεδεμένο και τις λέξεις τις παίρνει ο άνεμος. Ωστόσο, στέκει εκεί για να αναπληρώνει τη χαμένη επαφή.
«Μετά το τσουνάμι ο ιδιοκτήτης του σπιτιού επέτρεψε σε όσους είχαν χάσει αγαπημένα πρόσωπα να τα αποχαιρετήσουν κάνοντας χρήση του τηλεφώνου».
«Μετά το τσουνάμι ο ιδιοκτήτης του σπιτιού επέτρεψε σε όσους είχαν χάσει αγαπημένα πρόσωπα να τα αποχαιρετήσουν κάνοντας χρήση του τηλεφώνου. Μέχρι σήμερα έχουν περάσει από το σημείο περίπου 40.000 άνθρωποι, ενώ αντίστοιχα τηλέφωνα υπάρχουν πλέον παντού στον κόσμο. Με δική μου πρωτοβουλία φτιάξαμε ένα τέτοιο τηλέφωνο και στη Βαρσοβία μετά το τέλος της πανδημίας, γιατί δεν μπορούσαμε να πάμε στο νοσοκομείο και να είμαστε δίπλα στους δικούς μας. Και όταν στήθηκε, ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία, οπότε το χρησιμοποίησαν και οι πρόσφυγες που έχουν έρθει από εκεί στην Πολωνία. Αρχικά το τηλέφωνο φτιάχτηκε για τον κορωνοϊό, αλλά η απώλεια είναι απώλεια», λέει στην «Κ» η κ. Μπόνι.
Η ίδια δεν κρύβει την ανησυχία της και για την κλιματική κρίση και για φαινόμενα όπως οι μεγα-πυρκαγιές, οι ακραίοι καύσωνες και οι ολοένα και πιο ήπιοι χειμώνες.
«Χάνουμε είδη πτηνών, χάνουμε θηλαστικά. Χάνουμε τροφή. Το φαγητό απειλείται, όπως και το ελαιόλαδο».
«Χάνουμε πολύ γρήγορα πράγματα και καταστάσεις που έχουμε συνηθίσει. Στην Πολωνία χάνουμε τους χειμώνες, πρέπει να βρούμε νέες λέξεις, γιατί το καλοκαίρι δεν είναι το καλοκαίρι που ξέραμε, έχουμε ξαφνικές μπόρες και μετά ζέστη. Οι βροχές παλιά είχαν μεγαλύτερη διάρκεια. Πλέον οι καταιγίδες μοιάζουν απειλητικές. Στη Βρετανία ένα στα έξι είδη κινδυνεύει με εξαφάνιση. Χάνουμε είδη πτηνών, χάνουμε θηλαστικά. Χάνουμε τροφή. Το φαγητό απειλείται, όπως και το ελαιόλαδο. Πέρσι υπήρχε έλλειψη. Και πενθούμε για αυτό απλά δεν το συνειδητοποιούμε πλήρως», σημειώνει.
Πάντως η ίδια, ως δεινή καταδύτρια, έχει δει την αλλαγή που συντελείται ιδίοι όμμασι. «Τότε ήταν που αντιλήφθηκα ότι η κλιματική κρίση είναι αληθινή. Ζούσα στην Πολωνία και κάθε φορά που έκανα καταδύσεις στην Ταϊλάνδη, την Ινδονησία, στις Φιλιππίνες, στο Βιετνάμ και στην Αίγυπτο, έβλεπα τα κοράλια να έχουν ξεθωριάσει εξαιτίας του ζεστού νερού. Από μπλε, πράσινα, κόκκινα και κίτρινα είχαν ένα αρρωστημένο λευκό χρώμα, τη μυρωδιά σάπιας σάρκας και είχαν καλυφθεί από καφετί φύκια και δεν έβλεπα ψάρια, δεν έβλεπα ζωή…».
Στην ερώτηση εάν η κλιματική κρίση είναι ταυτόχρονα και ταξική, η κ. Μπόνι, που έχει ζήσει για κάποιο διάστημα και στην Ινδία, απαντά: «Οταν χάνεις το παιδί σου από μια πυρκαγιά ή ένα τσουνάμι, δεν έχει σημασία πόσα χρήματα έχεις, η ψυχολογική ζημιά είναι η ίδια. Αναμφίβολα ο Νότος υποφέρει περισσότερο από τον Βορρά και βιώνει τις επιπτώσεις εδώ και πολλά χρόνια, με τις πλημμύρες, τις πυρκαγιές, τα νησιά που βυθίζονται και το μεταναστευτικό, που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την ξηρασία που προκαλεί η κλιματική κρίση. Το τραύμα της απώλειας είναι το ίδιο για όλους. Δείτε το παράδειγμα της Καλιφόρνιας, που ήταν ένας παράδεισος για πλούσιους και ο κόσμος αγόραζε σπίτια εκεί και ονειρευόταν μια ζωή εκεί. Ασφαλώς, αν έχουν την οικονομική άνεση, μπορούν να μετακομίσουν στη Νέα Υόρκη, τη Βρετανία ή τον Καναδά, αλλά δεν θα είναι το σπίτι τους».
*Η Καταρζίνα Μπόνι είναι βραβευμένη συγγραφέας από την Πολωνία που επικεντρώνεται σε θέματα που έχουν να κάνουν με την απώλεια, το τραύμα και την ελπίδα. Εχει βρεθεί σε προσφυγικούς καταυλισμούς Σύρων και έχει περάσει χρόνο στην Ιαπωνία αφότου επλήγη από το τσουνάμι. Στα κείμενά της εξηγεί πώς η κλιματική κρίση μας οδηγεί σε μια νέα πραγματικότητα. Διερευνά τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το άγχος που προκαλεί η κρίση και να ζήσουμε στη νέα εποχή. Επί του παρόντος συγγράφει ένα βιβλίο για την κλιματική θλίψη.