«Είναι σαν να χάνεις έναν δικό σου άνθρωπο». Αυτή η φράση μπορεί σε κάποιους να φαίνεται υπερβολική, συμπυκνώνει όμως την απώλεια και το πένθος που βιώνει μια γυναίκα με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Πρόκειται για μια πάθηση που εμφανίζεται σε γυναίκες μέχρι την ηλικία των 40 ετών, αλλά και σε κορίτσια που μόλις έχουν βγει από την εφηβεία. Η διαφορά με την εμμηνόπαυση είναι ότι στη δεύτερη περίπτωση οι ωοθήκες σταματούν να λειτουργούν φυσιολογικά στην ηλικία των 50-51 ετών.
«Πολύ συχνά, τα πρώτα συμπτώματα είναι να έχει η γυναίκα κάποιες διαταραχές περιόδου. Να δει ξαφνικά, για παράδειγμα, ότι μικραίνει πολύ ο κύκλος της ή μπορεί να έχει πολύ συχνά περίοδο, που δεν είναι όμως περίοδος, είναι αιμορραγία. Δηλαδή μπορεί να έχει αίμα κάθε 15 μέρες. Υπάρχει όμως και ένα ποσοστό γυναικών στις οποίες ξαφνικά σταματάει η περίοδος, χωρίς κανένα άλλο προειδοποιητικό σύμπτωμα», εξηγεί η κ. Σοφία Καλανταρίδου, καθηγήτρια Μαιευτικής, Γυναικολογίας και Στείρωσης στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Μία γυναίκα στις εκατό
Η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι μια διαταραχή που πλήττει, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, μία γυναίκα στις 100 κάτω των 40 και μία στις 1.000 κάτω των 30 ετών. Αν και δεν είναι πολύ διαδεδομένη ως πάθηση, οι παρενέργειες που προκαλεί είναι βασανιστικές, ενώ αυτό στο οποίο επικεντρώνονται οι γυναίκες είναι το ότι περιορίζει κατά πολύ την πιθανότητά τους να αποκτήσουν παιδί με δικό τους ωάριο. «Με τα δικά της ωάρια μια γυναίκα μπορεί να μείνει έγκυος σε ένα ποσοστό περίπου 10%, που δεν είναι πολύ μεγάλο, δεδομένου ότι για ένα ζευγάρι που έρχεται σε επαφή στις γόνιμες μέρες του σε έναν κύκλο, η πιθανότητα να υπάρχει εγκυμοσύνη είναι 20%. Ομως, δεν είναι μηδέν», προσθέτει η κ. Καλανταρίδου. Οπως εξηγεί, στην πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια μπορεί να υπάρχει διαλείπουσα ωοθηκική λειτουργία, που σημαίνει ότι οι μισές από αυτές τις γυναίκες, σε ένα χρονικό διάστημα τεσσάρων μηνών, έχουν κάποια αυτόματη ωοθηκική λειτουργία. «Αυτό δεν σημαίνει ότι και το 50% κάνει ωοθυλακιορρηξία και μπορούν να έχουν εγκυμοσύνη, αλλά η αυτόματη αυτή λειτουργία είναι που διαφοροποιεί από την εμμηνόπαυση. Δηλαδή υπάρχει πιθανότητα αυτές οι κοπέλες να μείνουν από μόνες τους έγκυοι χωρίς να κάνουν τίποτε άλλο», προσθέτει η κ. Καλανταρίδου.
Η ομοιότητα πάντως των συμπτωμάτων της πάθησης με αυτά της εμμηνόπαυσης «θολώνει» πολλές φορές τα νερά. Αυτό με τη σειρά του καθυστερεί τη διάγνωση, με αποτέλεσμα να χάνεται χρόνος, που είναι εξαιρετικά πολύτιμος για μια γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία. «Ακολουθείται διαδερμική θεραπεία υποκατάστασης, ώστε να περιοριστούν τα συμπτώματα, να προληφθεί η οστεοπόρωση και να μειωθεί ο καρδιαγγειακός κίνδυνος. Πρώτα από όλα θέλουμε μια γυναίκα που να αισθάνεται η ίδια καλά», σημειώνει η κ. Σπυριδούλα Νεοφύτου, μαία και προϊσταμένη της Β΄ Μαιευτικής – Γυναικολογικής Κλινικής στο Αρεταίειο.
Αγχος, κατάθλιψη, μειωμένη λίμπιντο
Οπως άλλωστε προκύπτει από την έρευνα που «έτρεξε» η κ. Νεοφύτου στο Αρεταίειο Νοσοκομείο και στο Αττικόν σε δείγμα 100 γυναικών, οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι πολύ σοβαρές. Οι ασθενείς εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης, ενώ πέρα από τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως ότι έχουν μειωμένο προσδόκιμο ζωής, αυτό κυρίως που τις ενοχλεί είναι ότι ανατρέπει τα σχέδια που έχουν για τη ζωή τους, κυρίως στο θέμα της γονιμότητας. Μάλιστα, όπως προέκυψε από τη συναναστροφή που είχε η ίδια η κ. Νεοφύτου με αυτές τις γυναίκες, αρκετές, εξαιτίας της διαταραχής, δεν είχαν καθόλου σεξουαλική επαφή. Επίσης, ο μεγαλύτερος αριθμός γυναικών δεν είχαν σύντροφο, καθώς δεν έχουν αυτοπεποίθηση και έχουν μειωμένη λίμπιντο. Τέλος, από τις 100 γυναίκες μόλις οι 18 είχαν παιδιά, γιατί στη δική τους περίπτωση η διαταραχή έκανε την εμφάνισή της μετά τη γέννηση του παιδιού τους».
Προβλήματα στις σχέσεις
Ασφαλώς πρόκειται για μια πάθηση που δεν επηρεάζει μόνο την ίδια την ασθενή, αλλά και τις σχέσεις που συνάπτει, οδηγώντας πολλές φορές στον τερματισμό τους. «Οι γυναίκες αυτές έχουν συμπτωματολογία σχεδόν ίδια με την εμμηνόπαυση. Οπότε, επειδή υπάρχουν προβλήματα με ξηρότητα κόλπου, έχουμε θέματα μειωμένης διάθεσης και σεξουαλική δυσλειτουργία. Επομένως, αν και οι σύντροφοι δεν είναι ενημερωμένοι γι’ αυτή τη διαταραχή, δεν μπορούν και οι ίδιοι να υποστηρίξουν τη σύντροφο, άρα έχουμε έναν φαύλο κύκλο. Και η γυναίκα φοβάται να μιλήσει γι’ αυτά που νιώθει στο σώμα της, και ο σύντροφος δεν μπορεί να βοηθήσει», λέει χαρακτηριστικά η κ. Νεοφύτου.
Τον φόβο και την ντροπή που αισθάνονται οι γυναίκες αυτές επιβεβαιώνει και η κ. Καλανταρίδου, εξηγώντας ότι «ενώ η πιο καλή θεραπεία είναι διαδερμικά, είτε με αλοιφή είτε με αυτοκόλλητο, για να μην περνάει από το συκώτι, που αυξάνει τον κίνδυνο για θρομβοεμβολικά επεισόδια, πολλές κοπέλες, επειδή δεν θέλουν να το πουν στο αγόρι τους, μας ρωτάνε αν μπορούν να πάρουν ένα χάπι από το στόμα για να μη φαίνεται. Επίσης, αρκετές κοπέλες μάς έχουν πει ότι χώρισαν επειδή ο σύντροφός τους το έμαθε, αλλά μας έχει τύχει και αγόρι που είχε πρόβλημα στο σπέρμα, λόγω χημειοθεραπείας στην παιδική ηλικία, και η κοπέλα του τον χώρισε γι’ αυτόν τον λόγο».
Οι αιτίες της πάθησης
Σε ό,τι αφορά τις αιτίες που συμβάλλουν στην αύξηση των περιστατικών, η κ. Καλανταρίδου σημειώνει: «Κορίτσια που είχαν καρκίνο στην παιδική ηλικία ή και αργότερα κοπέλες με αιματολογικές κακοήθειες έχουν μεν ίαση, κάτι που είναι πολύ ευχάριστο, όμως η χημειοθεραπεία ή η ακτινοθεραπεία που κάνουν επιδρά πολύ αρνητικά στην ωοθηκική τους λειτουργία. Ενας δεύτερος παράγοντας που συμβάλλει στην αύξηση των περιστατικών είναι η περιβαλλοντική ρύπανση, γιατί έχει διαπιστωθεί ότι και αυτή επιδρά αρνητικά στην ωοθηκική λειτουργία. Εχουν δημοσιευτεί μελέτες που έχουν δείξει ότι ζευγάρια που μένουν πολύ κοντά σε δρόμους που έχουν μεγάλη κυκλοφορία έχουν 20% αυξημένες πιθανότητες για υπογονιμότητα συγκριτικά με ζευγάρια που μένουν λίγο πιο μακριά. Μάλιστα, η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει αρνητικά όχι μόνο την ωοθηκική λειτουργία, αλλά και την επίδραση του σπέρματος».
Ο παράγοντας «κληρονομικότητα» παίζει και αυτός σημαντικό ρόλο, καθώς, αν υπάρχουν περισσότερα από δύο μέλη στην ίδια οικογένεια, η πιθανότητα για πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι πάνω από 20%, γιατί σημαίνει ότι υπάρχει κάποιο γονίδιο. «Εχουμε αναγνωρίσει πάρα πολλά γονίδια που ευθύνονται για την ωοθηκική λειτουργία και στο Χ χρωμόσωμα στο μακρύ σκέλος και σε άλλα χρωμοσώματα, αλλά από όλα τα γονίδια αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ένα που σχετίζεται με νοητική υστέρηση. Δηλαδή κάποιες κοπέλες μπορεί να έχουν προμεταλλάξεις στο εύθραυστο Χ, στο μακρύ σκέλος του Χ χρωμοσώματος και, αν μείνουν έγκυοι με δικό τους ωάριο, υπάρχει πιθανότητα να γεννήσουν ένα παιδί με νοητική υστέρηση», διευκρινίζει η κ. Καλανταρίδου.
Η ιστορία της Αλεξάνδρας και η χαμένη ευκαιρία για παιδί
Η Αλεξάνδρα διαγνώστηκε με τη συγκεκριμένη πάθηση στην ηλικία των 41 ετών. Αρχικά δυσκολευόταν ακόμη και να κατανοήσει τι σημαίνουν οι λέξεις «πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια». «Σε πρώτη φάση αγγίζει τη γυναίκα ψυχολογικά, θεωρεί ουσιαστικά ότι είναι ξοφλημένη. Και από εκεί ξεκινάει ένας Γολγοθάς, ειδικά αν δεν έχεις καταφέρει να τεκνοποιήσεις και όταν μιλάμε για παραγωγική ηλικία», λέει.
Ολα ξεκίνησαν στην εφηβική ηλικία, όταν διαγνώστηκε με το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών. Ο γιατρός που την παρακολουθούσε τότε και τον οποίο, όπως διευκρινίζει, κακώς εμπιστεύτηκε, της χορήγησε αντισυλληπτικά χάπια από την ηλικία των 14 ετών μέχρι τα 30, προκειμένου να περιοριστούν οι παρενέργειες, όπως η δυσμηνόρροια και η αστάθεια που εμφάνιζε στον κύκλο. «Επαιρνα τα αντισυλληπτικά χωρίς διακοπή και από ό,τι μου είπαν κατόπιν εορτής αυτό ήταν λάθος, γιατί πρέπει να σπας τον κύκλο, να κάνεις εξετάσεις και αναλόγως να κινείσαι. Τελικά, στην ηλικία των 30 έκοψα τα χάπια και άφησα τον οργανισμό μου να λειτουργήσει από μόνος του, κάτι που συνέβη μετά από έναν-ενάμιση χρόνο με κάποια σκαμπανεβάσματα, μέχρι που σταθεροποιήθηκε ο κύκλος μετά από δύο χρόνια», εξηγεί.
Ωστόσο, οι ανωμαλίες στην έμμηνο ρύση, που ήταν κάτι αναμενόμενο για την Αλεξάνδρα, θόλωσαν τα σημάδια της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας αλλά και της εγκυμοσύνης, η οποία προέκυψε τυχαία και με φυσικό τρόπο κόντρα σε όλες τις προβλέψεις. «Επειδή με το που έμπαινε η άνοιξη και τους καλοκαιρινούς μήνες υπήρχε μια ανωμαλία στον κύκλο και είχα μια μικρή καθυστέρηση, που μπορεί να έφτανε και τον ενάμιση μήνα, δεν μπορούσα να αναγνωρίσω τα σημάδια, γιατί ήξερα ότι ήταν και πολύ δύσκολο να τεκνοποιήσω. Επίσης, επειδή είχα πάντα φοβερούς πόνους, αναγούλες και λιποθυμικές τάσεις, πίστευα ότι ήταν λόγω των πολυκυστικών ωοθηκών. Οταν κάποια στιγμή διέκρινα ότι το στήθος μου έχει πρηστεί παραπάνω από το κανονικό, έλεγα ότι κάτι έχω πάθει, αλλά ούτε και τότε σκέφτηκα ότι μπορεί να έχω μείνει έγκυος».
Η διάγνωση επιβεβαίωσε τελικά το μη αναμενόμενο. Και, παρόλο που η Αλεξάνδρα επιθυμούσε πολύ έντονα να αποκτήσει παιδί, αναγκάστηκε να προχωρήσει σε διακοπή της κύησης, χωρίς όμως να γνωρίζει ότι ίσως αυτή να ήταν και η μοναδική της ευκαιρία να τεκνοποιήσει. «Εκείνη η περίοδος ήταν πολύ κακή για μένα σε οικογενειακό επίπεδο, γιατί με τον σύντροφό μου υπήρχε μια μεγάλη κόντρα ανάμεσα στις οικογένειές μας – εμείς καταγόμαστε από τον τόπο της βεντέτας και ήταν πολύ τεταμένο το κλίμα. Παραμέρισα λοιπόν τα πάντα και έβαλα πιο πάνω την οικογένειά μου και πήρα αυτή την πάρα πολύ κακή απόφαση να διακόψω την κύηση».
Στην απόφαση αυτή την «έσπρωξε», όπως λέει, και ο ίδιος ο γιατρός της, ο οποίος όχι μόνο δεν είχε διαγνώσει το πρόβλημα, αλλά της έδωσε και το λανθασμένο μήνυμα ότι θα είχε ξανά τις ίδιες πιθανότητες να τεκνοποιήσει στο μέλλον.
«Επειτα ξεκίνησε ο κατήφορος, ένα μεγάλο διάστημα με ψυχολογικές μεταπτώσεις, σχεδόν κατάθλιψη, δεν μπορούσα να φάω, δεν μπορούσα να κοιμηθώ, ένιωθα ότι δεν έχω λόγο να ζω. Ημουν ράκος, απομονώθηκα από τους πάντες, δεν είχα διάθεση για τίποτα. Είναι κάτι που ποτέ δεν ξεπέρασα κι ούτε θα το ξεπεράσω, απλώς προχώρησα παρακάτω και προσπαθώ να ζω μαζί με αυτό», εξομολογείται.
Οσο για την ευκαιρία να αποκτήσει το δικό της παιδί, αυτό ήταν πλέον αδύνατον. «Κατ’ αρχάς είχα πολύ κακή ψυχολογία, η ηλικία μου ήταν οριακή και ό,τι ωάριο μπορεί να είχα ήταν πλέον φτωχό. Και εξωσωματική να έκανα, οι πιθανότητες που μου έδιναν ήταν ελάχιστες». Αλλωστε, η τόσο κακή ψυχολογία θα λειτουργούσε σίγουρα ανασταλτικά. «Κατηγορούσα πολύ έντονα τον εαυτό μου και έλεγα τι να κάνω τώρα παιδί, κάποια ανώτερη δύναμη μου έδειξε ότι δεν θα ήμουν κατάλληλη, οπότε έστησα τον εαυτό μου στη γωνία και τον χτυπούσα», συμπληρώνει.
Στη συνέχεια απευθύνθηκε σε έναν άλλο γιατρό, ο οποίος, όπως λέει, ενδιαφερόταν και εκείνος μόνο για το κέρδος, με αποτέλεσμα να χάσει κι άλλο χρόνο μέχρι να βρει τους κατάλληλους επιστήμονες, που της εξήγησαν το πρόβλημα στην πραγματική του διάσταση. Πάντως, κάνοντας έναν απολογισμό στην ηλικία πλέον των 50 ετών, το μήνυμα που στέλνει είναι το εξής: «Ο γιατρός στον οποίο απευθύνονται οι γυναίκες θα πρέπει να είναι επιστήμονας. Να είναι έξυπνος άνθρωπος, να ενημερώνεται και να είναι κοντά στον άνθρωπο».