Στη σύγκρουση Ισραήλ – Χαμάς, ο Ερντογάν έκανε την επιλογή του. Αρχικά έδειξε να αμφιταλαντεύεται και να κρατάει σχετική ισορροπία (σημειωτέον ότι δεν είχε καταδικάσει απερίφραστα την επίθεση της Χαμάς), αλλά προϊόντος του χρόνου οι τοποθετήσεις του γίνονταν σαφείς και πιο επιθετικές απέναντι στο Ισραήλ, στη Δύση και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οσο συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας, στο εσωτερικό της Τουρκίας επικρατούσε αναβρασμός, με αποτέλεσμα όλα τα πολιτικά κόμματα να τάσσονται αναφανδόν εναντίον του Ισραήλ.
Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που αντέδρασε ακαριαία στην επίθεση στο νοσοκομείο στη Γάζα, σπεύδοντας να υιοθετήσει την άποψη της Χαμάς ότι το Ισραήλ ευθυνόταν γι’ αυτή και μάλιστα το τουρκικό κοινοβούλιο εξέδωσε ανακοίνωση ομόφωνης καταδίκης του Ισραήλ, καλώντας και τις υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες να ακολουθήσουν. Μόλις λίγες μέρες μετά, ο κυβερνητικός εταίρος του Ερντογάν, Μπαχτσελί, καλούσε σε ανάληψη ακόμη και στρατιωτικής δράσης στη Γάζα για την προστασία των Παλαιστινίων. Μάλιστα, επισήμανε πως η ασφάλεια της Τουρκίας περνάει από την Ιερουσαλήμ, σε επίρρωση της αντίληψης για τον ρόλο του διαπεριφερειακού ηγεμόνα με βλέψεις πατροναρίσματος του μουσουλμανικού στοιχείου. Τις ίδιες μέρες ο Ερντογάν έδινε έμφαση στην ανθρωπιστική καταστροφή που συντελείται στη Γάζα, κατηγορώντας τη Δύση για υποκρισία, μέχρι που την περασμένη Τετάρτη αποκαλύφθηκε, χαρακτηρίζοντας τη Χαμάς απελευθερωτικό κίνημα που προστατεύει τα εδάφη του. Αποδυναμώνει έτσι την επιχειρηματολογία του για τους «Κούρδους τρομοκράτες», κινδυνεύοντας να χάσει τα ερείσματά του στη Δύση, αν και δεν αναμένει πολλά από αυτή.
Γνωρίζουμε βέβαια για τους βαθιά ριζωμένους δεσμούς ανάμεσα στο κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και τις μουσουλμανικές αδελφότητες. Η Τουρκία, παρ’ όλα αυτά φαινόταν να αποκηρύσσει τη σχέση της με τη Χαμάς, θέλοντας να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη με το Ισραήλ, μέχρι που κλήθηκε να επιλέξει – και το έκανε με τον πλέον εκκωφαντικό τρόπο. Για τακτικούς και στρατηγικούς λόγους. Σε τακτικό επίπεδο, η στοχοποίηση Ισραήλ και ΗΠΑ ικανοποιεί το εγχώριο ακροατήριο και δίνει τη δυνατότητα στον Ερντογάν να κινηθεί –αν το επιθυμεί– πιο άνετα στην επικύρωση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, χωρίς να κατηγορηθεί για την αδυναμία εξασφάλισης των F-16 ως αντάλλαγμα. Επίσης, η εικόνα του στον μουσουλμανικό κόσμο ενισχύεται, αφού παρουσιάζεται ως πιο τολμηρός από πολλές αραβικές ηγεσίες, παρότι η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Λειτουργώντας δε ως οιονεί θρησκευτικός ηγέτης, ηθικολογεί και εμφανίζεται να προτάσσει –ακόμη και εις βάρος των τουρκικών συμφερόντων– την προστασία των αδύναμων και κατατρεγμένων. Eτσι διευκολύνεται και το αίτημά του για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου κόσμου, με την Αγκυρα σε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ο Ερντογάν δεν αναζητεί πλέον ρόλο γεφυροποιού με το Ισλάμ . Ποντάρει περισσότερο στην αντιπαράθεση για να γίνει πιο αρεστός στο μουσουλμανικό ακροατήριο.
Το πιο ανησυχητικό όμως –και για την Ελλάδα– είναι πως ο Ερντογάν έχει επιλέξει έναν δρόμο χωρίς επιστροφή. Επενδύει στη θέση της Τουρκίας στο πολιτικό Ισλάμ, όχι πάντα με τρόπο εποικοδομητικό, δηλαδή σε ρόλο γέφυρας με τη Δύση, αλλά αντιπαραβολικά με αυτή. Δεν αναζητεί συγκλίσεις, ποντάρει περισσότερο στις αποκλίσεις για να γίνει πιο αρεστός στο μουσουλμανικό ακροατήριο (κυρίως στις κοινωνίες). Δείχνοντας, όμως, εμπράκτως την αποστασιοποίηση – απεγκλωβισμό της Τουρκίας από τη Δύση και δη τις ΗΠΑ, «πουλάει» αυτή τη νέα συνθήκη κατά το δοκούν για να κερδίζει την εμπιστοσύνη ηγεσιών που είναι εξίσου (μάλλον περισσότερο) καχύποπτες απέναντι στη Δύση. Ο Πούτιν πολλές φορές έχει εξυμνήσει τον Ερντογάν για την αυτόνομη πορεία του, μακριά από τις επιταγές των Αμερικανών. Η Αγκυρα εμφανώς κλίνει προς την Ανατολή, δεν αισθάνεται την υποχρέωση να διευκολύνει τους δυτικούς της εταίρους στους στρατηγικούς τους σχεδιασμούς, αντιθέτως μπορεί και να τους τορπιλίζει, ακόμη κι αν τα διακυβεύματα είναι κρίσιμα.
Πλέον, η Τουρκία διαφοροποιείται δομικά από τη Δύση στην αντίληψη για το διεθνές γίγνεσθαι. Δεν είναι τόσο ότι δεν αισθάνεται την ανάγκη συμπόρευσης με τη Δύση, όσο ότι όλο και συχνότερα εκτιμά πως σε ένα μετα-αμερικανικό διεθνές περιβάλλον, αυτή καταλήγει να μην είναι προς το συμφέρον της. Αλλωστε, η στρατηγική αντίληψη της σημερινής Τουρκίας προϋποθέτει την αποκοπή της από το δυτικό άρμα, ώστε να έρθει πιο κοντά στον στόχο της αυτονόμησης και αργότερα να μετεξελιχθεί σε δρώντα που θα ορίζει μόνος τις τύχες του. Ολα τα παραπάνω ασφαλώς δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστες τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.