Πενήντα χρόνια μετά τον Νοέμβριο 1973, είναι κοινός τόπος η διάκριση μεταξύ αφενός της εξεγέρσεως του Πολυτεχνείου ως της κορυφαίας και μαζικότερης αντιδικτατορικής ενέργειας και αφετέρου της εκ των υστέρων πορείας που ακολούθησε η μνημόνευσή του: το Πολυτεχνείο σε αντιπαράθεση με το «μετα-Πολυτεχνείο». Η εξέγερση του 1973 ήταν ανοικτή σε όλη την ελληνική κοινωνία και αυτό υπήρξε ο θρίαμβός της. Στο «μετα-Πολυτεχνείο», αρχηγοί κομμάτων, εκλεγμένοι όχι από συνεδριακές κομματικές ελίτ «από πάνω», αλλά από λαϊκή ψηφοφορία με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, προπηλακίζονται όταν καταθέτουν τον οφειλόμενο στέφανο. Εγινε και φέτος. Τις «απαγορεύσεις» θέτουν άνθρωποι που δεν είναι σαφές τι σχέση έχουν με το Πολυτεχνείο ή πώς ομιλούν στο όνομά του. Τέλος πάντων, όλα γίνονται όπως βλέπουμε, αλλά εμείς θέλουμε να θέσουμε ένα άλλο ζήτημα: Πότε ορίστηκε το Πολυτεχνείο ως ημέρα μνήμης;
Ας ξεκινήσουμε με μια απλή, αυτονόητη διαπίστωση. Το Πολυτεχνείο είναι ημέρα μνήμης· «αργία» για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και σχολική εορτή. Δεν είναι αργία για τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα.
Οι περισσότεροι θεωρούν πως η καθιέρωση της ημέρας μνήμης του Πολυτεχνείου έγινε από το ΠΑΣΟΚ το 1981. Αυτό αναπαράγεται και με την άποψη ότι η μνημόνευση του Πολυτεχνείου επιβλήθηκε «από κάτω» παρά την αντίθεση του κράτους, έως ότου ήρθε το ΠΑΣΟΚ και την καθιέρωσε. Η εντύπωση αυτή ενισχύεται και από τις κατά καιρούς, μεταξύ 1974-81, κυβερνητικές απαγορεύσεις της τελέσεως της ετήσιας πορείας είτε γενικώς είτε πέραν της πλατείας Συντάγματος προς την αμερικανική πρεσβεία (η πορεία όμως δεν είναι το ίδιο πράγμα με την επίσημη επέτειο) και ειδικότερα από τα επεισόδια στην πορεία του 1980, οπότε στις συγκρούσεις με την αστυνομία σκοτώθηκαν δύο νέοι άνθρωποι.
Δεν είναι ακριβώς έτσι. Στις 27 Αυγούστου 1976, κατά την κοινοβουλευτική συζήτηση νομοσχεδίου για την κατάσταση των δημοσίων υπαλλήλων, υποβλήθηκε τροπολογία του βουλευτή του ΚΚΕ Κωνσταντίνου Κάππου –υποστηρίχθηκε από όλα τα κόμματα της αντιπολιτεύσεως– για καθιέρωση της 17ης Νοεμβρίου ως ημέρας γενικής αργίας. Ο υπουργός Προεδρίας Κυβερνήσεως και Παιδείας, Γεώργιος Ράλλης, αποδέχθηκε να καθιερωθεί αργία για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τις ανώτερες σχολές, αλλά απέρριψε την πρόταση για την καθιέρωση γενικής αργίας ή την πρόταση του Απόστολου Κακλαμάνη για αργία και στα σχολεία. Ετσι, στις 14 Σεπτεμβρίου 1976, δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο νόμος 434 περί πληρώσεως θέσεων και ρυθμίσεως της καταστάσεως των δημοσίων υπαλλήλων και υπαλλήλων ΝΠΔΔ. Στο άρθρο 32, που όριζε τις ημέρες αργίας, συμπεριλήφθηκε και η 17η Νοεμβρίου «διά τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και τας Ανωτέρας Σχολάς». Η διάταξη επαναλήφθηκε στην από 29 Δεκεμβρίου 1980 πράξη νομοθετικού περιεχομένου που καθιέρωσε την πενθήμερη εργασία και κυρώθηκε με τον νόμο 1157 επί κυβερνήσεως Γεωργίου Ράλλη (12 Μαΐου 1981).
Αμέσως μετά την άνοδό της στην εξουσία, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, με απόφαση του υπουργού Παιδείας Λευτέρη Βερυβάκη, καθιέρωσε τη 17η Νοεμβρίου ως ημέρα σχολικού εορτασμού, κάτι που δεν γινόταν έως τότε. Πιθανότατα, οι κυβερνήσεις της Ν.Δ. δεν ήθελαν να γίνεται σχολική εορτή για ένα τόσο πρόσφατο και πολιτικά φορτισμένο γεγονός, ενώ αντίθετα το ΠΑΣΟΚ επιδίωκε τις ιδεολογικές ζυμώσεις που θα περιλάμβανε μια τέτοια συζήτηση μέσα στο σχολείο.
Τέλος, στις 26 Απριλίου 1985 δημοσιεύθηκε ο νόμος 1543, που ρύθμιζε τη συνταξιοδότηση των παθόντων αγωνιστών της Εθνικής Αντιστάσεως, των αγωνισθέντων κατά της δικτατορίας, καθώς και την αποκατάσταση των διωχθέντων για τα κοινωνικά τους φρονήματα. Στο άρθρο 46 αναφερόταν: «Ο ετήσιος πανελλήνιος εορτασμός της 17ης Νοέμβρη αποτελεί έμπρακτη απόδοση της οφειλόμενης από το έθνος τιμής στην αντίσταση κατά του δικτατορικού καθεστώτος». Δεν θεσμοθετήθηκε κάποια νέα διαδικασία. Ηταν εδάφιο με χαρακτήρα εξαγγελτικό, που όριζε τη σημασία της 17ης Νοεμβρίου ως μνημονεύσεως για όλη την αντίσταση κατά της χούντας.
Η καθιέρωση του Πολυτεχνείου ως ημέρας μνήμης έγινε σταδιακά. Σε ένα πρώτο στάδιο, ορίστηκε από κυβέρνηση της Ν.Δ. το 1976 ως αργία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το 1981 καθιερώθηκε από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και η σχολική εορτή. Οι σχετικές προβλέψεις ενσωματώνονταν σε νομοσχέδια που ρύθμιζαν άλλα θέματα: ωράριο εργασίας, συνταξιοδότηση αγωνιστών. Ωστόσο, καλό είναι να θυμόμαστε ότι η απόδοση τιμής προς το Πολυτεχνείο, αν και με διαφορετικό τρόπο, έγινε από όλες τις μεταδικτατορικές κυβερνήσεις. Καμία δεν αρνήθηκε τη σημασία του γεγονότος καθαυτού.
*Ο κ. Αγγελος Συρίγος είναι αν. καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής της Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών. Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο ΕΚΠΑ, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.