Η επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές ύστερα από τέσσερα χρόνια αποκλεισμού σηματοδοτεί το κλείσιμο ενός κύκλου για τη χώρα μας και για την Ευρώπη. Βρισκόμαστε πάλι σε σημείο όπου η Ελλάδα, μια περιφερειακή χώρα της Ευρώπης, δανείζεται με επιτόκιο αρκετά υψηλότερο απ’ αυτά που προσφέρουν άλλες χώρες της Ευρωζώνης, με την εγγύηση ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα διαφυλάξει τα χρήματα των επενδυτών. Είμαστε, δηλαδή, σε παρόμοια κατάσταση με αυτή που ίσχυε έως τις αρχές του 2010. Τι μεσολάβησε και μπορέσαμε να δανειζόμαστε πάλι από τις αγορές; Πόσο άλλαξαν η Ελλάδα, η Ε.Ε., οι εταίροι μας και άλλοι οργανισμοί; Ισως το σοβαρότερο ερώτημα αυτού του καιρού, όμως, είναι αν καρποφόρησε η πολιτική λιτότητας ή αν θα δούμε, με τον νέο δανεισμό, ότι μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική είναι πιο αποτελεσματική.
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα κατέστη πειραματόζωο για την πολιτική της λιτότητας, και η μακρόχρονη ύφεση είχε τεράστιο κόστος σε αριθμούς και σε ανθρώπινο πόνο. Τα στοιχεία τα γνωρίζουμε: συρρίκνωση της οικονομίας κατά 25%, ανεργία, φορολογική τρέλα, χρεοκοπίες υγιών επιχειρήσεων κ.λπ. Αλλάξαμε εμείς αλλά άλλαξαν και οι δανειστές. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ομολόγησε ότι δεν υπολόγιζε τέτοια ύφεση και δείχνει πλέον πρόθυμο να αλλάξει τα προγράμματα ώστε να μην οδηγηθούν σε μεγαλύτερη ανισότητα κοινωνίες που αντιμετωπίζουν οικονομική δυσκολία. Παρότι το χρέος «κουρεύτηκε» σε μεγάλο βαθμό, η συρρίκνωση της οικονομίας είχε ως αποτέλεσμα τη διόγκωση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το «κούρεμα» και η ύφεση είχαν αποτέλεσμα οι τράπεζες να χρειάζονται νέα κεφάλαια την ώρα που πελάτες αποταμίευαν για να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, ενώ ολοένα και περισσότεροι δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη και τους φόρους τους. Ετσι, εντάθηκε η έλλειψη ρευστότητας, η οποία πλήττει την Ελλάδα από τις μέρες που ξέσπασε η διεθνής κρίση με την κατάρρευση της τράπεζας Lehman Brothers στην Αμερική τον Σεπτέμβριο του 2008.
Η Ελλάδα βρέθηκε τελείως εκτεθειμένη. Ηταν ένοχη για την κάκιστη διαχείριση της οικονομίας της, με μεγάλα ελλείμματα και χρέη, και παραδέχθηκε ότι έκρυβε τα πραγματικά στοιχεία από τους εταίρους της στην Ε.Ε. Επίσης, η κοινωνία της ήταν αδύναμη μπροστά στη βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή. Το κράτος δυσλειτουργούσε, ομάδες συμφερόντων συνέχισαν να πιέζουν για τα δικά τους προνόμια. Στις κοινωνικές δαπάνες, τα πλουσιότερα μέλη της κοινωνίας συνέχισαν να απολαμβάνουν περισσότερη βοήθεια από τα φτωχότερα, με ολοένα και πιο δραματικές συνέπειες.
Παλιότερα, όταν το ετήσιο έλλειμμα του προϋπολογισμού ξεπερνούσε τα 30 δισ. ευρώ, η κοινωνική ανισότητα, η κρατική δυσλειτουργία, η αδυναμία των θεσμών, η ανευθυνότητα των πολιτικών έμοιαζαν φυσιολογικά φαινόμενα, όχι θανάσιμες απειλές. Συνεπώς, έως την κρίση αυτά τα προβλήματα διογκώνονταν συνεχώς. Τώρα γνωρίζουμε τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε χωρίς άλλη καθυστέρηση. Βασικοί δείκτες της οικονομίας παραμένουν σε επικίνδυνα επίπεδα, οι πολίτες πλήττονται από υπερβολές και αστοχίες πολλών μέτρων, και το δημόσιο χρέος παραμένει η μεγάλη απειλή. Αλλά, όσο η οικονομία γίνεται πιο αποτελεσματική και το κράτος πιο λειτουργικό, ανακτούμε αυτοπεποίθηση ώστε να διαπραγματευθούμε με τους εταίρους μας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του χρέους.
Κάθε συναλλαγή βασίζεται στην εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών. Η Ελλάδα είχε χάσει την εμπιστοσύνη των αγορών αλλά και των ίδιων των πολιτών της. Σήμερα, όσοι αγοράζουν ελληνικό χρέος πιστεύουν ότι η Ε.Ε. έχει επενδύσει τόσο στη διάσωση της χώρας μας ώστε να μην την αφήσει να χρεοκοπήσει. Το παράδοξο είναι ότι δεν είναι τόσο η δύναμη της οικονομίας μας ούτε οι συνέπειες της λιτότητας και των μεταρρυθμίσεων που εμπνέουν εμπιστοσύνη στους επενδυτές, όσο ο συνδυασμός του υψηλού επιτοκίου με τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ότι τα δάνεια θα αποπληρωθούν. Ενώ οι αρχιτέκτονες του πακέτου διάσωσης λένε ότι η λιτότητα κέρδισε την εμπιστοσύνη των αγορών, πιθανότερο είναι ότι η πιο επεκτατική πολιτική της ΕΚΤ καθορίζει τις εξελίξεις και ανοίγει προοπτικές για την ελληνική και την ευρωπαϊκή οικονομία.
Για την Ελλάδα, το ζητούμενο είναι να μπει χρήμα γρήγορα στην πραγματική οικονομία, ώστε να λειτουργήσει και για να κλείσουν οι πληγές που άνοιξε η ύφεση, και οι κρατικές υπηρεσίες να γίνουν αποτελεσματικές ώστε οι πολίτες να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στο κράτος. Για την Ευρώπη, είναι ώρα να καταλάβουν όλοι ότι η αλληλεγγύη μέσω κεντρικών μηχανισμών στήριξης (οι οποίοι στήνονται τώρα, έστω με μεγάλη καθυστέρηση), είναι η μόνη πραγματική θωράκιση για το μέλλον.