Τον 2ο μ.Χ. αιώνα ο φιλόσοφος Τατιανός από τη Συρία δοκίμασε κάτι ενδιαφέρον: δημιούργησε μια γραπτή σύνθεση μέσα από την οποία συνδύαζε τα τέσσερα Ευαγγέλια: Μάρκου, Ματθαίου, Λουκά και Ιωάννη. Ο καθηγητής Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, συγγραφέας του έξοχου «Απόκρυφες ιστορίες. Μύθοι και θρύλοι από τον κόσμο των πρώτων Χριστιανών» (εκδ. Αγρα), αναφέρει ότι το «εγχείρημα είχε εξαιρετική επιτυχία σε πολλές ανατολικές εκκλησίες αλλά απορρίφθηκε από την ελληνική και τη λατινική». Με άλλα λόγια, η όλη εργασία θεωρήθηκε αγαθή ως προς τις προθέσεις της, πλην όμως, «χωρίς να καταργούν το ένα το άλλο, τα τέσσερα Ευαγγέλια έπρεπε να διαβάζονται ως ένα και μοναδικό».
Προφανώς και η βασική διαφωνία ήταν ανάμεσα στην πραγματολογική προσέγγιση και στην αμιγώς θρησκευτική. Δεν είναι τυχαίο πως όσοι προσπάθησαν στους κατοπινούς αιώνες να αναζητήσουν την ιστορικότητα του Ιησού, ανέτρεχαν στο εγχείρημα του Τατιανού.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ετυμολογία της λέξης «ευαγγέλιο». Νομίζω είναι κάτι που δεν σκεφτόμαστε συχνά: «ευαγγέλιο» σημαίνει την αναγγελία, την ανακοίνωση μιας χαρμόσυνης είδησης, πληροφορίας. Κι ωστόσο, τα κείμενα αυτά περιέχουν πολύ πόνο, βία και θάνατο (από τη σφαγή των νηπίων και τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Βαπτιστή έως τα Πάθη του Χριστού). Παρ’ όλα αυτά, αφενός στο τέλος η ζωή θριαμβεύει εις βάρος του θανάτου, αφετέρου όταν στο επίκεντρο της αφήγησής σου έχεις ως ήρωα μια φιγούρα με δυαδική υπόσταση, τον επονομαζόμενο «υιό του Θεού» που «αίρει τας αμαρτίας του κόσμου», έχεις ήδη εδραιώσει έναν άξονα αισιοδοξίας, παρά τις δραματικές ανατροπές που φτάνουν έως το μαρτύριο και τον –προσωρινό– θάνατό του.
Ως γνωστόν, οι δύο από τους τέσσερις βιογράφους –ή και «ρεπόρτερ» της ταραγμένης εκείνης εποχής, από μια σκοπιά– δεν γνώρισαν ποτέ τον ίδιο τον Ιησού: μόνον ο Ματθαίος και ο Ιωάννης είχαν αυτό το μοναδικό προνόμιο ως μαθητές του. Οι Μάρκος και Λουκάς εκχριστιανίστηκαν αργότερα και προσκολλήθηκαν στους Πέτρο και Παύλο (ο τελευταίος επίσης δεν είχε γνωρίσει τον Ιησού).
Το τι επιλέγει ο καθένας από τους τέσσερις αυτούς συγγραφείς να συμπεριλάβει στο δικό του «βιβλίο», ποιο επιλέγει ως σημείο αφετηρίας της αφήγησής του, τι οπτική γωνία και τι ύφος ακολουθεί και πώς καταλήγει η αφήγηση αυτή, αποτελούν ζητήματα της αφηγηματικής τέχνης με βαθύτατες πολιτισμικές προεκτάσεις. Αυτές οι «συγγραφικές επιλογές» έχουν απασχολήσει σε βάθος θρησκειολόγους, θεολόγους, φιλοσόφους και ιστορικούς. Δεν θα μπορούσαμε εδώ να πούμε πολλά και λόγω χώρου αλλά και λόγω έλλειψης της απαραίτητης γνώσης και εποπτείας.
Το θέμα είναι όμως ιδιαίτερα ερεθιστικό με αυτό το τετραπλό story-telling όπου η βασική θεματική αναπτύσσεται σε τέσσερις παραλλαγές (και ενίοτε η μία έρχεται σε αντίθεση με την άλλη). Ο Δ. Ι. Κυρτάτας τονίζει στις «Απόκρυφες ιστορίες» του τη διχογνωμία στους κύκλους των πρώτων Χριστιανών ως προς το πότε ακριβώς ο Ιησούς «γίνεται» Χριστός: με τη γέννηση ή με τη βάπτισή του; Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, για παράδειγμα, παραλείπει τελείως τα της γέννησης του Ιησού και ο πρώτος συστηματικός θεολόγος της Εκκλησίας, ο Ειρηναίος, εξηγούσε στο τέλος του 2ου αι. ότι «εκείνοι που διαχώριζαν τον Ιησού από τον Χριστό προτιμούσαν το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο».
Ολ’ αυτά βεβαίως, στην ανάγνωση των Ευαγγελίων αύριο, Μεγάλη Πέμπτη, ελάχιστα θα απασχολήσουν τον μέσο πιστό. Η δραματουργική ένταση είναι και στα τέσσερα κείμενα εξασφαλισμένη και, όπως και να ’χει, τις στιγμές των Παθών, είτε των θείων είτε των ανθρώπινων, κάθε θεωρία παθαίνει αφλογιστία.