Ξέρω πως πολλοί φοβούνται το θέμα της παράστασης, αλλά σας το λέω εντίμως: οι κυρίες είναι βαθιά συγκινητικές και άκρως διασκεδαστικές. Αλλωστε, πήγαν και ήρθαν. Δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα», σημειώνει η σκηνοθέτις Γεωργία Μαυραγάνη για την παράσταση «Παρ’ όλα αυτά». Εννέα γυναίκες που έζησαν με τον καρκίνο ανέβηκαν στη σκηνή για να μοιραστούν την εμπειρία τους, αλλά και τη διαδρομή της ζωής τους, όπως επαναπροσδιορίστηκε μέσα από την περιπέτεια της υγείας τους. Η παράσταση αυτή (που επαναλήφθηκε πριν από λίγες ημέρες στο Φεστιβάλ Αθηνών) συζητήθηκε ευρέως και όσοι την παρακολούθησαν μόνο καλά λόγια έχουν να πουν.
Ομως δεν θα σχολιάσουμε το «καλλιτεχνικό γεγονός».
Σήμερα στις «Τέχνες» φιλοξενούνται δύο ασυνήθιστες, για το περιεχόμενο του ενθέτου, συνεντεύξεις: με τον ψυχίατρο Αθανάσιο Αλεξανδρίδη και τον ογκολόγο Γιάννη Μπουκοβίνα (σελ. 4 και 5). Ο πρώτος αναφέρεται στο θέμα της παιδικής κακοποίησης και ο δεύτερος στον καρκίνο και στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Και οι δύο μιλούν ουσιαστικά για ανθρώπους που «πήγαν και ήρθαν». Οχι όλοι. Δεν επιστρέφουν όλοι. Ο,τι κι αν αυτό σημαίνει. Τα «κακοποιημένα» παιδιά σφραγίζονται από το τραύμα, και, αν το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, η βλάβη είναι μη αναστρέψιμη. Ο κ. Μπουκοβίνας έρχεται σε άμεση, καθημερινή, επαφή με τον ανθρώπινο πόνο, με τον θάνατο. «Η ιατρική είναι σπουδαία επιστήμη, αλλά, αν η γνώση είναι το μυαλό της, ο ανθρωπισμός πρέπει να είναι η καρδιά της», λέει. Και οι δύο γιατροί πρέπει να «διαβάσουν» τον άνθρωπο που νοσεί, ψυχικά και σωματικά.
Και οι δύο συνεντεύξεις είναι ξεχωριστές, ειλικρινείς και συγκινητικές. Μιλούν οι γιατροί για την εμπειρία τους, σε διαφορετικό χρόνο, για διαφορετικό λόγο. Η «συνύπαρξη» δυναμώνει τη φωνή, διαλύει για λίγο έστω τη σιωπή. Η διαδικασία και μόνο να διαβάζει κανείς γι’ αυτό που θέλει να αποφύγει, φοβάται ή αποστρέφεται είναι θεραπευτική. Αρκεί να το επιχειρήσει. Αρκεί να μην προσπερνάει το «δυσάρεστο» ή να αρνείται να ανοίξει κουβέντα γι’ αυτό. Η άρνηση διογκώνει τη σιωπή κι αυτή με τη σειρά της τον φόβο.
Η τέχνη συμβάλλει καθοριστικά στη διαδικασία της «ομολογίας». Ντοκιμαντέρ, ταινίες, θεατρικές παραστάσεις κάνουν το σκοτάδι ορατό. Δυναμώνουν το βίωμα της συμμετοχής και, κυρίως, της κατανόησης. Ενθαρρύνουν, ίσως, την ανάγκη να μοιραστεί κανείς ό,τι τον πανικοβάλλει, τον απομονώνει, ό,τι προκαλεί περισσότερο πόνο.
Μπορεί να μην αποτρέπουν τον θάνατο από την ασθένεια, μπορούν όμως να αποτρέψουν τον φόνο του θύτη από το θύμα. Η καταγγελία, στην περίπτωση της κακοποίησης, είναι αναγκαία· βοηθάει όσο και η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή αγωγή στον καρκίνο.
Ο ψυχίατρος κ. Αλεξανδρίδης υπογραμμίζει ότι «στα δημοτικά διαμερίσματα, στα σχολεία» πρέπει να θίγονται τα ζητήματα της κακοποίησης μαζί «με τα συμπληρωματικά τους, όπως είναι ο στιγματισμός, ο αποκλεισμός, ο εκφοβισμός». Με τη δημόσια συζήτηση «ζυγίζεται» το συμβάν, ο διάλογος βοηθάει στην κάθαρση.
Φροντίδα σημαίνει υποστήριξη, ανθρώπινη παρουσία, το χέρι που τείνει ο ειδικός για να μπορέσει ο πάσχων να κάνει το επόμενο βήμα. Να μη βυθίζεται στη θλίψη, στην επιθετικότητα, στην ανημπόρια. Κι αυτό ισχύει τόσο για το κακοποιημένο παιδί όσο και για τον καρκινοπαθή.
Δύσκολα και τα δύο. Χρειάζονται κράτη με ανεπτυγμένες δομές πρόνοιας, ψυχιατρικής, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Χρειάζονται και κοινωνίες διατεθειμένες να έρθουν αντιμέτωπες με τις παθογένειές τους. Χρειάζονται πληροφόρηση και ευθύνη.
«Παρ’ όλα αυτά», όπως οι εννέα γυναίκες της παράστασης δέχθηκαν να μιλήσουν δημόσια για τον πόνο της ασθένειας μετατρέποντας το οδυνηρό βίωμα σε δημιουργία, το ίδιο συμβαίνει και όταν παιδιά ή έφηβοι, ενθαρρύνονται να αποκαλύψουν τον προσωπικό εφιάλτη τους. Η δημοσιότητα δημιουργεί το αίσθημα της κοινότητας, όταν, προφανώς, δεν εκθέτει μόνο και μόνο για να υποδαυλίσει το σκανδαλοθηρικό ή το κτηνώδες. Οταν προσπαθεί να αναλογιστεί με ενσυναίσθηση και έγνοια, με προσοχή και φροντίδα. Μάθαμε να «τραυματίζουμε» όλο και πιο συχνά όλο και πιο βαθιά ο ένας τον άλλον. Μάθαμε να προκαλούμε βίαια, δηλαδή εύκολα. Να συνδέουμε την επιβίωση με τον τρόμο, οξύνοντας τις ασθένειες. Αναλφάβητοι, ως προς τους συν-ανθρώπους.