Πώς είναι ένα αναποδογυρισμένο σπίτι; Ενα τετράγωνο πολυ-δωμάτιο που περιστρέφεται αργά και ό,τι έχει αφήσει ήσυχο η ζωή, αναλαμβάνει να το διαλύσει η βαρύτητα; Ντουλάπια ανοίγουν και πέφτει ό,τι έχει αποθηκευτεί, μαξιλάρια ανακατεύονται με καρύδια και μακαρόνια, ο φούρνος μικροκυμάτων αιωρείται, η οροφή γίνεται το δάπεδο, στο οποίο συσσωρεύονται διαλυμένα κομμάτια και αποσπάσματα ενός περιπλανώμενου βίου.
Γύρω από αυτήν την αργή περιστροφή σπιτιού, ο Ούγγρος σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου Κόρνελ Μούντρουτσο οργανώνει μια «Απομίμηση ζωής». Η παράστασή του έφερε, στο Φεστιβάλ Αθηνών, εικόνες τις οποίες δύσκολα προσπερνάει κανείς. Δεν είναι μόνο το πρόσωπο της Τσιγγάνας (την υποδύεται η Λίλι Μονορί, από τις κορυφαίες Ουγγαρέζες ηθοποιούς) ένα πρόσωπο σφραγισμένο από τον χρόνο και την ταλαιπωρία, που αφηγείται μπροστά στην κάμερα (και προβάλλεται στην οθόνη) την προσωπική ιστορία της, η οποία είναι ταυτόχρονα και η διαδρομή των Ρομά στην Ουγγαρία. Ανήκει σε μια περιθωριοποιημένη μειονότητα, η οποία με την άνοδο και επικράτηση της Ακροδεξιάς υφίσταται ακόμα πιο έντονα την έξαρση του ρατσισμού και των ανισοτήτων. Η ηρωίδα του έργου βρίσκεται εν μέσω μιας διαδικασίας έξωσης.
Δεν είναι όμως μόνο το πολιτικοκοινωνικό σχόλιο και ο τρόπος (ένα μείγμα νατουραλισμού, συμβολισμού και υπερρεαλισμού – όπως και στην ταινία του «Λευκός θεός») με τον οποίο ο Μούντρουτσο δομεί την παράσταση. Αυτό το τετράγωνο δωμάτιο – διαμέρισμα είναι ο μεγεθυντικός φακός μιας διαρκούς και ανελέητης μάχης.
Δεν είναι η βία και η πρόκληση που καταγράφονται καθημερινά στα δελτία ειδήσεων, που συμβαίνουν στους δρόμους, που σοκάρουν, καταγγέλλονται και ύστερα επιστρέφουν με την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, οξύτητα. Ο Ούγγρος σκηνοθέτης προφανώς δεν επιλέγει τυχαία να εστιάσει στους Ρομά της χώρας του και στη δήθεν ανάπλαση των υποβαθμισμένων περιοχών. Οι χαρακτήρες του έργου ζουν εγκλωβισμένοι μέσα σε «κουκλόσπιτα». Δεν μπορούν να προσεγγίσουν τη ζωή εκεί έξω, δεν μπορούν να απεμπλακούν από έναν φαύλο κύκλο στρέβλωσης και εκμετάλλευσης. Η αδικία γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι το αυτονόητο και το αναμενόμενο.
Ας επιστρέψουμε όμως στην εικόνα του περιστρεφόμενου σπιτιού, που σιγά σιγά μετατρέπεται σε ένα σκουπιδότοπο. Σε μια μάζα αντικειμένων, μέσα στην οποία έρχεται να κατοικήσει ο επόμενος ενοικιαστής χωρίς να έχει εμφανές πρόβλημα. Παραμερίζει τα πολλά πολλά από τον καναπέ και βρίσκει μια θέση για να κοιμίσει το παιδί της (είναι μια νέα, μητέρα, μόνη).
«Μπορούμε να ορίσουμε τη μοίρα μας ή είναι προδιαγεγραμμένη;» Το ερώτημα τίθεται στο πληροφοριακό κείμενο του έργου, αλλά απέχει από τη δική μου ανάγνωση. Οχι γιατί δεν είναι εμφανή τα πολιτικοκοινωνικά συνδηλούμενα· κάθε άλλο. Ομως η «απομίμηση ζωής» συνδέεται και με τα πάθη και τα αδιέξοδα ενός μικρόκοσμου, που όσο «αναποδογυρίζει» τόσο αντιλαμβάνεσαι τη σύνθεσή του.
Τι γεμίζει ένα σπίτι; Ο,τι με τόση ευκολία μπορεί να χαθεί συνδέεται «πυρηνικά» με τους ενοίκους; Χάνεται μαζί τους ή περνάει στους επόμενους φυσικούς ή όχι κληρονόμους; Οταν τα υπάρχοντα γίνονται μικροί λόφοι απορριμμάτων –ορισμένα διασώζουν απλώς το σχήμα τους, της καρέκλας ή του τραπεζιού– κάτι διαρρηγνύεται με αυτό που αποκαλούμε «καθημερινότητα». Πώς μετριέται το 24ωρο χωρίς να μπορείς να ακουμπήσεις πουθενά το σώμα σου και το βλέμμα σου; Αρκούν τέσσερις τοίχοι για να οριοθετήσουν την έννοια του σπιτιού;
Μπορεί στο μυαλό του Μούντρουτσο να μην υπήρχε κανένα από αυτά τα ερωτήματα. Ομως, καθώς συντονιζόμαστε με την αργή περιστροφή του δωματίου, τους ήχους της αποκόλλησης της οικοσκευής, τη διαδοχή από σπασίματα και γδούπους, το κύλισμα και ανακάτεμα επίπλων και ξηράς τροφής, παρακολουθούμε ταυτόχρονα και έναν κύκλο ζωής.
Η γυναίκα που κατοικούσε δεν ήταν πλέον παρούσα –είχε πεθάνει– αλλά ό,τι μας είχε πριν από λίγη ώρα διηγηθεί ήταν εκεί: οι δυσκολίες, οι θάνατοι των οικείων της, ο γιος που χάθηκε, η μοναξιά, η απομόνωση, αλλά και η γλυκύτητα, οι μικρές χαρές και οι περισσότερες θλίψεις, ήταν όλα εκεί. Μπερδεμένα σε έναν αξεδιάλυτο σωρό, απροσδιόριστο όσο και η ζωή. Τα υλικά είναι γνωστά, το αποτέλεσμα πάντα θα αιφνιδιάζει.