Δεν πρόκειται για ένα ακόμη ντοκιμαντέρ για μετανάστες, αλλά για μια πολυπρισματική και ιδιόμορφη σύνθεση ζωής, όπου 40 εκατομμύρια καβούρια, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα προσωρινής κράτησης μεταναστών και μια τελετή για όσους πέθαναν και δεν έχουν ταφεί αλληλοδιαπλέκονται, υφαίνοντας το παράλογο και την πραγματικότητα. Ξεκινάμε κάπως ανορθόδοξα το σχόλιο για να προλάβουμε –αν– την αντίδραση: «Πάλι το ίδιο θέμα;».
Γιατί στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ από την Αυστραλία «Το νησί των πεινασμένων πνευμάτων» («Island of the hungry ghosts») της Γκαμπριέλ Μπρέιντι, που προβάλλεται στις «Νύχτες Πρεμιέρας» (έως και σήμερα, τελευταία ημέρα), το στομάχι σφίγγεται αργά, όπως αργά αλλά σταθερά παίρνουν σχήμα τα ερωτήματα: υπάρχει κέντρο κράτησης στον κόσμο το οποίο να δίνει ελπίδα στους μετανάστες, τη δυνατότητα να προσβλέπουν σε μια καλύτερη μέρα;
Στο Νησί των Χριστουγέννων, το οποίο ανήκει στην Αυστραλία (2.650 χλμ. βόρεια του Περθ και 380 χλμ. νότια της νήσου Ιάβα της Ινδονησίας), βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα προσωρινής κράτησης μεταναστών, που συνήθως προέρχονται από τη Σρι Λάνκα, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Ο αριθμός τους είναι μεγαλύτερος από των κατοίκων του νησιού. Στο ντοκιμαντέρ οι πληροφορίες αντλούνται από τα γεγονότα, όπως καταγράφονται από την κάμερα: η κεντρική ηρωίδα είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας, ειδικευμένη στη θεραπεία τραυμάτων, και παρακολουθεί ανθρώπους οι οποίοι προέρχονται από το κέντρο κράτησης· εθελοντές φροντίζουν να αποκλείουν τους δρόμους, που πλημμυρίζουν από εκατομμύρια καβούρια τα οποία μετακινούνται προς την ακτή μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου (Νοέμβριο – Δεκέμβριο)· σε μια κοινότητα Κινέζων, κατοίκων του νησιού, βρίσκονται σε εξέλιξη τελετές για τα πνεύματα των «πεινασμένων φαντασμάτων», όπως αποκαλούν τους άταφους προγόνους – πρώτους μετανάστες.
Η ταινία μυσταγωγική και ρεαλιστική, επικεντρώνεται στη φύση, στους ανθρώπους, στην πολιτική, στα προβλήματα των καιρών, χωρίς να εκβιάζει ούτε συναισθήματα ούτε συμπεράσματα.
Το αυστηρά φυλασσόμενο κέντρο κράτησης για τους αιτούντες άσυλο δεν το βλέπουμε ποτέ. Μόνο κάποια μακρινά πλάνα προδίδουν ομοιομορφία και τάξη. Κι από εκεί, όμως, δεν λείπει η απελπισία. Οι μετανάστες ακολουθούν επικίνδυνη πορεία στον ωκεανό, με σαπιοκάραβα (που βουλιάζουν ή εξαφανίζονται) σε ένα ταξίδι που δεν υπόσχεται τίποτα καλύτερο: «Κάθεσαι και περιμένεις να συμβεί το χειρότερο…», λέει ένας από τους θεραπευόμενους στην ειδική σύμβουλο. «Κόλαση είναι εκεί που υποφέρεις και που βλέπεις την οικογένειά σου να υποφέρει, τους φίλους σου να υποφέρουν και να μην μπορείς να κάνεις τίποτα». Κι εκεί, οικογένειες χωρίζουν με βίαιο τρόπο, μετανάστες αυτοτραυματίζονται, εξαφανίζονται από τα προγραμματισμένα ραντεβού τους με την ψυχολόγο, κι όταν εκείνη αναζητάει πληροφορίες για την τύχη τους, αντιμετωπίζει την απολύτως τυπική, προσεκτική ενημέρωση των αρμόδιων υπηρεσιών. Κι εκεί, η μέρα γίνεται εβδομάδα, μήνας, χρόνος, χρόνια, με διαδικασίες βασανιστικά αργόσυρτες. Οι συνεδρίες με την ψυχολόγο περιλαμβάνουν πολλές σιωπές κι έναν ελεγχόμενο εσωτερικό θρήνο για τους οικείους τους που χάνουν, τη ζωή που άφησαν και τη ζωή που αναζητούν αλλά δεν μπορούν να διεκδικήσουν. Χωρίς χαρτιά, χωρίς δικαιώματα, με κομμένες τις γέφυρες από το παρελθόν, εκτεθειμένοι στο πουθενά.
Γνώριμες καταστάσεις στην ελληνική επικράτεια. Από τη Μόρια της Λέσβου, «το χειρότερο στρατόπεδο προσφύγων στον κόσμο», όπως το χαρακτηρίζουν διεθνή μέσα ενημέρωσης, ώς το απομονωμένο Νησί των Χριστουγέννων, η απόσταση δεν είναι μετρήσιμη. Και δεν εννοούμε τα χιλιόμετρα. Oμως η μεταναστευτική συνθήκη έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Το τραύμα υπάρχει είτε ζει κανείς στη Μόρια των σκουπιδιών, της κακοποίησης παιδιών, της έλλειψης έστω και στοιχειώδους υγειονομικής προστασίας είτε στο ελεγχόμενο κέντρο κράτησης της Νήσου των Χριστουγέννων. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δοκιμάζεται· στην πρώτη περίπτωση λόγω εξαθλίωσης, στη δεύτερη λόγω απομόνωσης και αναμονής.
Ο πολιτισμός έχει πολλές αποχρώσεις. Τα κέντρα υποδοχής προσφύγων ανά τον κόσμο διαφέρουν. Η εσωτερική κόλαση, όμως, παραμένει κοινή. Γιατί, για τον καθένα, «είναι εκεί που υποφέρει».