Ο ηθοποιός είναι εντελώς διαφορετικός από τον θεατρίνο. Ο πρώτος επιλέγει, προτείνει, έχει αξιοπρέπεια, δεν παίζει όπου να ’ναι. Ο δεύτερος είναι αυτός που βρίσκει δουλειά. Στη σχολή έχω δεκαεπτά υπέροχα παιδιά που μου αποδεικνύουν ότι υπάρχουν εξαιρέσεις. Τους συμβουλεύω στη ζωή τους να είναι αριστοκράτες.
Ο Δημήτρης Καταλειφός είχε πάντα κρυμμένη μέσα του την ανάμνηση από τη «Βαθιά γαλάζια θάλασσα» με την Ελλη Λαμπέτη και τον Δημήτρη Χορν που είδε μαθητής ακόμη της Α΄ Γυμνασίου. Ηταν 13 ετών. Εκτοτε δεν είχε εφηβικές ανησυχίες, τι θα γίνει όταν μεγαλώσει. Και ας σπούδασε Νομικά αργότερα.
Από τους πιο δημοφιλείς Αγγλους δραματουργούς του 20ού αιώνα, ο Τέρενς Ράτιγκαν υπήρξε αγαπημένος και των κριτικών τα μεταπολεμικά χρόνια, παρότι επισκιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 από τη δύναμη των έργων του Χάρολντ Πίντερ και του Τζον Οσμπορν. Η θριαμβευτική αναβίωση του έργου του στην Αμερική και την Αγγλία, ήταν ένας επιπλέον λόγος για να διαβάσει ο Δ. Καταλειφός όλα του τα έργα αλλά και να μάθει περισσότερα για την ιστορία του. «Οταν ο Ράτιγκαν θεωρήθηκε παρωχημένος, έπαθε κατάθλιψη και έπειτα καρκίνο. Και να τώρα που τα έφερε αλλιώς η ζωή και ο Οσμπορν δεν παίζεται όπως παλιά, αντίθετα με τα δικά του έργα που έφτασαν και στη μεγάλη οθόνη, όπως πέρυσι το “Μπλε βαθύ του έρωτα”».
Ο Δ. Καταλειφός γοητεύεται από τη φινέτσα τους, μα πάνω απ’ όλα από το γεγονός ότι υποβόσκουν αισθήματα και καταστάσεις που του θυμίζουν Τσέχωφ και Στρίντμπεργκ. Στην «Εκδοχή του Μπράουνινγκ», του άρεσε ότι ο Βρετανός συγγραφέας καταπιάνεται με τις ανθρώπινες σχέσεις, την ευαισθησία, τις αξίες, κυρίως ότι μιλάει για την αξιοπρέπεια. Ετσι, όταν η Ελληνική Θεαμάτων του ζήτησε να συνεχίσει για δεύτερη χρονιά με την Ελένη Σκότη στο θέατρο «Εμπορικόν», πρότεινε το έργο. Και είναι συγκινητικός στον ρόλο του Αντριου Κρόκερ, του καθηγητή κλασικής φιλολογίας, αυστηρού εκ πρώτης όψεως αλλά κατά βάθος ανθρώπινου, εγκλωβισμένου στα πρέπει που τον εμποδίζουν να διεκδικήσει τα στοιχειώδη του δικαιώματα. Επηρεασμένος από τις δεσμεύσεις του καθωσπρεπισμού, ζει μια αναξιοπρεπή ζωή ώσπου μια αυθόρμητη πράξη ενός μαθητή του ανατρέπει τη δειλία του. «Αξιοπρέπεια βλέπετε, δεν είναι το να φέρεσαι με αξιοπρέπεια, όσο το να ζεις με αξιοπρέπεια. Νιώθω τον ήρωα γιατί κι εγώ σπάνια διεκδικώ τα δικαιώματά μου και συχνά το πετυχαίνω με άτσαλο τρόπο. Κι όμως δεν πρέπει να ανεχόμαστε τα πάντα κάτω από μια ευγένεια ή μια υπερηφάνεια. Δεν είναι σωστό να πνίγεις αισθήματα και επιθυμίες. Βέβαια στη δουλειά είμαι άλλος, δεν κάνω εύκολα υποχωρήσεις». – Οπως και ο ήρωάς σας είστε και εσείς αφοσιωμένος.
– Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε μια εποχή που υπάρχει σύγχυση στα πράγματα, τις αρχές, τις αξίες. Ολα κλονίστηκαν. Για χρόνια, σημασία είχε μόνο να πιάσεις την καλή. Προέρχομαι από μια γενιά η οποία ήταν αλλιώς μαθημένη. Οι άνθρωποι που θαύμαζα ήταν εκείνοι που πάλευαν για όσα πίστευαν. Κουν, Λαμπέτη, Χορν, Παξινού ήταν τα δικά μου πρότυπα, ενώ τα τελευταία 20 χρόνια πρότυπα ήταν πια οι τηλεοπτικοί αστέρες. – Ποιοι άνθρωποι σας συγκινούν;
– Οι ταγμένοι, αυτοί που έχουν ένα πάθος και τρέλα με ό,τι καταπιάνονται. Οχι με την έννοια της καριέρας, αλλά του έρωτα. – Βιώσατε δυο μεγάλους θεατρικούς πυρήνες, τη «Σκηνή» τη δεκαετία του ’80 και έπειτα το «Εμπρός» τη δεκαετία του ’90. Πόσο σας καθόρισαν;
– Πολύ. Σκεφτείτε ότι αρχίζαμε πρόβα στις 12 το μεσημέρι και φεύγαμε στις 2 τη νύχτα. Ηταν μια ευχαρίστηση που δεν είχε σχέση με κούραση και αγγαρεία. Ενας συγγραφέας, ένα έργο μας άνοιγε κόσμους και εμείς νιώθαμε εξερευνητές. Τη θεατρική μου ζωή την έχω χωρίσει σε τέσσερις οικογένειες. Τη Σκηνή, το Εμπρός, το Απλό Θέατρο και τώρα ίσως γίνει το Εμπορικόν. Τον Μάρτιο άλλωστε συνεχίζουμε με τη «Συλλογή» του Πίντερ. Είναι φανερό, οι περιπλανήσεις στο θέατρο δεν μου πάνε. Με ελκύει η μονιμότητα και η οικογενειακή ατμόσφαιρα. – Μικροαπολαύσεις της ζωής όπως οι διακοπές, ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο δεν τις ζηλέψατε ποτέ;
– Με κάνουν να βαριέμαι. Φυσικά είναι ωραίες οι διακοπές, τα ταξίδια, αλλά συγκινούμαι όταν βρίσκομαι με κάποιους ανθρώπους και δουλεύουμε για έναν σκοπό. – Για χρόνια η αφοσίωση ερμηνευόταν ως πρόβλημα. Σας αντιμετώπισαν ποτέ έτσι;
– Αφοσιωμένος στην παντοκρατορία του λάιφσταιλ σήμαινε γραφικός. Πολλές φορές δέχτηκα ειρωνείες. Με την κρίση το θέατρο πήρε τη ρεβάνς. Το κοινό που είχε φθαρεί με τη βλακεία της τηλεόρασης, τις μόδες, άρχισε να ξαναγυρίζει σε όσα περιφρόνησε. Αν έκανε σε κάτι καλό η κρίση, είναι ότι έδιωξε την ανοησία που μας περιτριγύριζε. – Το ελληνικό θεατρικό τοπίο επαναπροσδιορίζεται με έναν άλλο τρόπο;
– Το θέατρο αλλάζει. Είχε κι αυτό απώλειες, έκλεισαν ιστορικές σκηνές. Δυστυχώς η ιστορία των επιχορηγήσεων τραυμάτισε πολλούς. – Από την άλλη, δεν νομίζετε ότι πρέπει να αναθεωρηθεί ο θεσμός; Να υποστηριχθούν νέοι δημιουργοί;
– Χρειάζονται καλύτερα κριτήρια, αλλά δεν πρέπει να καταργηθεί ο θεσμός. Αν για παράδειγμα ζούσε ο Λευτέρης (Βογιατζής) και ήθελε να ανεβάσει κάτι μεγαλεπήβολο, το κράτος θα του αρνιόταν μόνο και μόνο επειδή έπαιρνε επιχορηγήσεις 20 χρόνια; – Αρνείστε ότι ωφελήθηκαν πολλοί;
– Πράγματι συνέβη αυτό, να γιατί χρειάζεται κάθε φορά να υπάρχει ένα σκεπτικό. Οι νέοι σήμερα δύσκολα στέκονται. Δεν αμείβονται ούτε τις πρόβες. Τώρα ακούω ότι θέλουν να ψηφίσουν ένα νόμο ώστε να πληρωνόμαστε με την ώρα. Να πώς διαλύεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και η γενιά μου περνούσε δύσκολα, θυμάμαι όταν κάναμε τη «Σκηνή» δουλεύαμε επί δύο χρόνια χωρίς δραχμή. Κι όταν άρχιζαν οι παραστάσεις, ξεπληρώναμε τα χρέη και μετά έφτανε το καλοκαίρι και ως άνεργοι τρέχαμε στον ΟΑΕΔ. Εκτοτε άλλαξαν πολλά. Αλίμονο αν τιμωρείσαι για το όνειρό σου και στον 21ο αιώνα. Να ζούμε ακόμη με τον μύθο ότι ο καλλιτέχνης πεθαίνει στην ψάθα. Αξιοπρέπεια σημαίνει να ζεις χωρίς να πεινάς. – Σαράντα χρόνια στο θέατρο, όσο μεγαλώνετε δεν σας τρομάζει περισσότερο η ανασφάλεια;
– Δεν μετανιώνω καθόλου που ζω χωρίς πολυτέλειες. Οτι κυριαρχούν περισσότερο οι επιθυμίες για το θέατρο από άλλες. Εφόσον μπορώ ακόμη να πληρώνω ένα ταξίδι στο Λονδίνο για να δω παραστάσεις, είμαι ευχαριστημένος. – Λάτρης του κέντρου, μετακινείστε με το μετρό, περπατάτε στην πόλη. Πώς σας φαίνεται πια η Αθήνα;
– Εζησα 17 χρόνια στα Εξάρχεια και εδώ και 14 χρόνια στο Παγκράτι, σε μια γειτονιά που είναι υπό ανάπτυξη. Από μικρός στη Νέα Σμύρνη που μεγάλωσα ονειρευόμουν το κέντρο. Ομως τώρα υπάρχει μια απέραντη θλίψη στις βόλτες. Η Σταδίου μου φέρνει κατάθλιψη, έχει μια εικόνα εγκατάλειψης σαν να ξεψυχά μετά από πόλεμο. Κλειστά περίπτερα, άστεγοι, βιαστικός κόσμος. Μόνο το Σύνταγμα, η Αγία Ειρήνη και η Κολοκοτρώνη έχουν ζωή. Θέλω να πιστεύω ότι θα φτιάξουν τα πράγματα μαζί και όλη η χώρα. Νιώθω όμως ότι και το 2014 δύσκολα θα κυλήσει. – Καθηγητής στη σχολή του Εθνικού, τι συμβουλεύετε τους μαθητές σας;
– Εχω 17 υπέροχα παιδιά που μου αποδεικνύουν ότι υπάρχουν εξαιρέσεις. Τους συμβουλεύω να είναι αριστοκράτες. Για μένα, βλέπετε, ο ηθοποιός είναι εντελώς διαφορετικός από τον θεατρίνο. Ο πρώτος επιλέγει, προτείνει, έχει αξιοπρέπεια, δεν παίζει όπου να ’ναι. Ο δεύτερος είναι αυτός που βρίσκει δουλειά. H παράσταση «Η εκδοχή του Μπράουνινγκ» του Τέρενς Ράτιγκαν παίζεται στο θέατρο Εμπορικόν (Σαρρή 11, Ψυρρή, τηλ. 210 3211750). Η μετάφραση είναι του Δήμου Κοβίδη, η σκηνοθεσία της Ελένης Σκότη, τα σκηνικά και τα κοστούμια της Εύας Μανιδάκη και η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη 20.00, Πέμπτη 21.00, Παρασκευή 21.00, Σάββατο 18.00, 21.00 και Κυριακή 20.00.
«Δεν υπάρχει τίποτα να δώσει δύναμη»
– Και σεις ζήσατε τις διαψεύσεις της πολιτικής. Από πού θα προκύψει το καινούργιο; – Πάντα ψήφιζα αριστερά. Μία από τις αιτίες που η ανθρωπότητα βρίσκεται σε τέτοια σύγχυση είναι ότι κατέρρευσαν οι ιδεολογίες και δεν υπάρχει τίποτα να δώσει δύναμη και πίστη. Κάποτε είχαμε το όραμα του καλύτερου κόσμου. Τίποτε δυνατό δεν το αντικατέστησε. Υπάρχει ο ακτιβισμός, κάποιες εναλλακτικές ιδέες, αλλά καμία ιδεολογία. Αντίθετα υπάρχει το αμείλικτο πρόσωπο του καπιταλισμού, γι’ αυτό οι άνθρωποι επιστρέφουν στους μικρόκοσμους. – Αλλά και σε μορφώματα όπως η Χρυσή Αυγή. – Το γεγονός ότι τα αριστερά κόμματα δεν μπορούν να βρουν μια λύση, να προτείνουν κάτι από κοινού και χωρίζονται σε μικρομάγαζα, δεν δείχνει αίσθηση ευθύνης. Αντί να αρθρώσουν όσα τους ενώνουν, παπαγαλίζουν όσα τους χωρίζουν.