Τον περασμένο Απρίλιο, η είδηση για την αποχώρησή του από το τιμόνι της Tate Modern το 2017 προς χάριν της πρωτοπόρου θεατρικής σκηνής Volksbuhne στο Βερολίνο, προκάλεσε αίσθηση. Οχι μόνο διότι το μουσείο της νότιας όχθης του Λονδίνου είναι ανάμεσα στα πέντε καλύτερα του κόσμου όσο και για το γεγονός ότι ο Βέλγος Κρις Ντέρκον είχε φτάσει στην κορύφωση μιας ιδιαίτερα επιτυχημένης καριέρας σε ένα πόστο που ονειρεύεται κάθε ιστορικός της τέχνης. Αν όμως τον δει κανείς από κοντά, μπορεί ίσως να μαντέψει τι ήταν αυτό που τον έκανε να αποφασίσει ένα καινούργιο άλμα.
Ξεχωριστά χαρακτηριστικά
Παρά τα 57 του χρόνια –η αλήθεια είναι ότι τον βοηθά πολύ και η γοητευτική του εμφάνιση– εκπέμπει έναν αέρα νεανικής ανησυχίας. Με βλέμμα αεικίνητο, κοφτερό μυαλό και αντίληψη, δείχνει ένας άνθρωπος που βλέπει την αλλαγή ως μονόδρομο προς την εξέλιξη. Και θεωρεί ότι αυτή η διαρκής προσαρμοστικότητα στους καιρούς, θυσιάζοντας συχνά τη βολή και τις παλιές συνήθειες, είναι αυτό που θα βοηθήσει τα σύγχρονα μουσεία να βαδίσουν με αυτοπεποίθηση στο μέλλον. Αλλωστε ο ερχομός του στην Αθήνα, πριν από λίγο καιρό, ήταν μια ομιλία στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με αυτό ακριβώς το θέμα, η οποία γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία.
Περπατώντας με τον Ντέρκον από το ξενοδοχείο του στο Κολωνάκι προς το Μέγαρο Σταθάτου, του επισημαίνω πως η Tate Modern, η οποία άνοιξε τις πόρτες της στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με το τεράστιο Turbine Hall, θεωρήθηκε το πιο «σέξι» μουσείo της εποχής. Γελάει και συμπληρώνει:
«Κατανοώ ότι πολλοί μάς αντιμετωπίζουν ως ένα πολύ ισχυρό brand στον τομέα της τέχνης, αλλά το πιο σημαντικό για την Tate είναι πως δεν ήταν ποτέ στατική. Δεν αρκεί να έχεις μια εμβληματική στέγη σαν το παλαιό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρισμού στο South Bank ή να κάνεις συνεχώς κτιριακές επεκτάσεις. Πρέπει να προηγείται η βάσανος της αποκρυσταλλωμένης σκέψης για το πώς θα κάνεις χρήση του χώρου, ποια θα είναι η συνολική φυσιογνωμία του μουσείου μέσα από το οικοδόμημα, τις εκθέσεις και τις δράσεις του. Το ευτύχημα με ολόκληρη την ομάδα των ανθρώπων που εργαζόμαστε στην Tate και τα παραρτήματά της είναι πως η βασική μας έγνοια είναι η μελλοντική μετάλλαξη όχι μόνο με όρους χωρητικότητας, αλλά με γνώμονα τι θα έχει ανάγκη ο θεατής του μέλλοντος. Θα έλεγα λοιπόν ότι το εντυπωσιακό μας οικοδόμημα, το ορόσημό μας, είναι το τελευταίο μιας ολόκληρης γενιάς μουσείων με μεγάλους μονολιθικούς χώρους, που ανήκει πια στο παρελθόν».
Ψηλός και καλοντυμένος, ο Ντέρκον κάνει μεγάλες δρασκελιές στην Πατριάρχου Ιωακείμ, παρατηρώντας ταυτόχρονα τη γειτονιά και τους ανθρώπους. Σταματά μπροστά από μια ζητιάνα με τα πιτσιρίκια της, της λέει «Ωραία παιδιά έχεις!» και της δίνει μερικά κέρματα. Συνεχίζει:
«Αν πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τη θέση μας στο Λονδίνο του σήμερα, θα έλεγα κατ’ αρχάς ότι είμαστε ένας δημόσιος φορέας σε μια πόλη όπου όλα γίνονται ιδιωτικά και αποτελεί το παγκόσμιο κέντρο χρηματιστηριακών συναλλαγών. Αυτό μας δίνει ήδη μια κατεύθυνση. Θα συμπλήρωνα, επίσης, ότι από πολύ νωρίς δεν εστιάσαμε μονάχα στην καλλιτεχνική ιδιοφυΐα που γεννά αριστουργήματα αλλά και στη συμπεριφορά του κοινού. Θα σας έφερνα σαν παράδειγμα την εγκατάσταση του Ολαφουρ Ελίασον “The Weather Project”, που έδειχνε τον ήλιο να δύει μέσα στο Turbine Hall· οι θεατές εξοικειώθηκαν τόσο πολύ με τον αχανή χώρο, που τους είδαμε να κοιμούνται, να φλερτάρουν, να αγκαλιάζονται, να χαλαρώνουν. Τα μουσεία του μέλλοντος –κατά τη γνώμη μου– θα είναι σημεία συνάντησης των ανθρώπων, θα έχουν περισσότερο κοινωνικό χαρακτήρα, θα είναι ενεργό τμήμα της δημόσιας σφαίρας και όχι απλώς μια πλατφόρμα παρουσίασης της τέχνης».
Μια άλλη σχέση με το κοινό
Ο ίδιος ο Ντέρκον έχει εξ αντικειμένου διαφορετική σχέση με το κοινό καθώς είναι παράλληλα και δημιουργός κινηματογραφικών ντοκιμαντέρ: «Εχουμε κάνει έρευνες για ποιον λόγο οι Λονδρέζοι αλλά και τα εκατομμύρια των ξένων επισκεπτών περνούν το κατώφλι μας. Η απάντηση είναι: “Μας αρέσει να βρισκόμαστε εδώ στον ελεύθερο χρόνο μας. Ναι, ήρθαμε εδώ για τη γνώση. Ηρθαμε για την εικαστική δημιουργία, αλλά κυρίως ήρθαμε για να συνυπάρξουμε με τους άλλους. Να βρούμε τον εαυτό μας μέσα από μια διαδικασία περίσκεψης”.
Εκεί βρίσκεται το κλειδί της κατανόησης της νέας αποστολής των μουσείων», λέει χαρακτηριστικά ο Βέλγος, ο οποίος πιστεύει, επίσης, ότι οι πολιτιστικοί φορείς έχουν ένα τεράστιο καθήκον: να συμβάλουν στην κοινωνική συνοχή, με το να είναι ελκυστικοί και ανοικτοί σε όλες τις ομάδες που συναπαρτίζουν το μεγάλο σύνολο των κατοίκων μιας πόλης ή μιας χώρας, σε μια εποχή αποκλεισμών και φόβου.
Λίγο προτού μπει στην αίθουσα διαλέξεων, ο Ντέρκον συμπυκνώνει την ομιλία του σε μία φράση: «Τα μουσεία πρέπει να διαφυλάσσουν τη μνήμη. Πρέπει όμως να βοηθούν τους ανθρώπους να στοχάζονται, να καταλαβαίνουν και να αφομοιώνουν νέες αξίες. Αυτό είναι το νέο δημόσιο αγαθό…».