Δουλειά του Λεβάν Τσουλάτζε παρουσιάστηκε πέρυσι για πρώτη φορά στη χώρα μας, όταν ο ηθοποιός και παραγωγός Τάσος Ιορδανίδης τον κάλεσε να σκηνοθετήσει το «Λεωφορείον ο Πόθος» του Ουίλιαμς.
Τώρα ο ανανεωτής του γεωργιανού θεάτρου, διευθυντής του Kote Marjanishvili Τheatre, σκηνοθέτησε το «Εγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι που ανέβηκε στο «Ανεσις», πιστεύοντας ότι τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή «είναι ικανό να προκαλέσει έντονα συναισθήματα τόσο στους ερμηνευτές όσο και στους θεατές».
Προφανώς πρόκειται για πολύ φιλόδοξο εγχείρημα να μεταφέρεις στη σκηνή ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. Ποιο ήταν το «κλειδί» που τον έκανε να πιστέψει ότι είναι εφικτή η επιλογή του; «Η θρησκευτική αναζήτηση, η κοινωνική αδικία, η χαμένη αξιοπρέπεια είναι θέματα που βρίσκονται στην επικαιρότητα. Δεν το τολμούσα νωρίτερα γιατί δεν είχα βρει την κατάλληλη συνεργασία». Οπως λέει, «αν δεν έχεις Ρασκόλνικοφ, δεν ανεβάζεις το “Εγκλημα και τιμωρία”». Τον βρήκε, ισχυρίζεται, στο πρόσωπο του Τάσου Ιορδανίδη. Ο στιβαρός Ιεροκλής Μιχαηλίδης υποδύεται τον ανακριτή Πορφύρη και η Θάλεια Ματίκα τη Σόνια. Το «κλειδί» λοιπόν «ήταν ο χρόνος, ο τόπος και οι άνθρωποι».
Στη Γεωργία, η σταδιοδρομία του Λ. Τσουλάτζε ουσιαστικά ξεκίνησε με το Υπόγειο Θέατρο. Το πρώτο ανεξάρτητο θέατρο, το οποίο βασιζόταν σε αγνές ανησυχίες, στο υποκριτικό δυναμικό χωρίς μέσα και χωρίς χρήματα. Οι δουλειές αρχικά αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία, όμως «ήταν μια θεατρική επανάσταση», περιγράφει στην «Κ». Σήμερα είναι το πιο σύγχρονο θέατρο της χώρας του, που διαθέτει τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό. Κι όμως, δεν κρύβει ότι «αυτό μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στο πιο σημαντικό συστατικό της τέχνης, τη φαντασία. Το ίδιο συμβαίνει και στα περισσότερα φεστιβάλ όπου δουλεύω. Στην Ελλάδα πέρυσι, θυμήθηκα τις προσπάθειές μου στο Υπόγειο Θέατρο και ότι το παρόν και το μέλλον του θεάτρου ανήκει στους ηθοποιούς, όχι στις τεχνολογικές ανέσεις που οδηγούν σε μεγάλα θεάματα».
– Στο ευρωπαϊκό περιβάλλον που μετασχηματίζεται διαρκώς βρίσκουμε πιο συχνά θύτες-θύματα όπως αυτοί που περιγράφει στο έργο του ο Ντοστογιέφσκι;
– Γι’ αυτό και το μυθιστόρημα είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Ο οικονομικός πόλεμος, οι στρατιωτικές συρράξεις, ο διωγμός και η εν γένει ραγδαία καταστροφή του πλανήτη έχουν συμβάλει στο να μην είναι πλέον ευκρινή και ξεκάθαρα τα ανθρώπινα όρια. Αν κάποιος πεινάει, μπορεί και να σκοτώσει, αν κάποιος έχει εργασιακά προβλήματα, μπορεί να ασκήσει οικογενειακή βία, αν κάποιος έχει γαλουχηθεί με έντονη θρησκευτικότητα, μπορεί να πυρπολήσει ανθρώπους στον βωμό της κυριαρχίας του δόγματός του. Ενας φαύλος κύκλος, του οποίου ο κλοιός στενεύει πιο πολύ στις μέρες μας.
– Η ηθική είναι ένα από τα βασικά ζητήματα που θίγει το έργο. Κάθε κρίση δοκιμάζει πάντα τα όρια των ανθρώπων. Πιστεύετε ότι η έννοια της ηθικής σήμερα έχει γίνει πιο ελαστική;
– Το ότι έχουμε ξεφύγει από τον φαρισαϊσμό των προηγούμενων εποχών αποτελεί, δίχως άλλο, κέρδος. Από την άλλη, ο νεοευρωπαϊκός πολιτισμός, με τους τέσσερις αιώνες της ιστορίας του, βιώνει μια βαθύτατη ηθική κρίση. Οχι γιατί υπάρχει μεγαλύτερη έκλυση των ηθών, αλλά επειδή παλαιότερα όταν ο άνθρωπος έκανε κάτι κακό, ταλανιζόταν από βαθύ συναίσθημα ενοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ρασκόλνικοφ, του οποίου η ουσιαστική τιμωρία έρχεται από τη συνείδησή του και όχι από το κάτεργο. Η υπερπληροφόρηση και η ταχύτητα της καθημερινότητας έχουν οδηγήσει τον σημερινό άνθρωπο να γίνει ανήθικος. Αυτή η νέα ποιότητα χαρακτηρίζει την ηθική διαφθορά της εποχής μας.
– Ο πειραματισμός είναι για σας κάτι αναγκαίο ή καμιά φορά νοσταλγείτε μια πιο κλασική παράσταση;
– Ο πειραματισμός είναι πάντα αναγκαίος γιατί μπορεί να οδηγήσει σε καινούργιες μορφές έκφρασης. Πρέπει όμως να επιχειρείται με τον απαιτούμενο σεβασμό στο κείμενο που δουλεύεις. Θεωρώ ότι μια παράσταση δεν μπορεί να είναι κλασική. Ενα κείμενο μπορεί να είναι και να παραμείνει κλασικό, όπως για παράδειγμα το «Εγκλημα και τιμωρία». Αλλά αν η παράσταση είναι καδραρισμένη έξω από τα όρια της εποχής της και παρελθοντολογεί, τότε θα ήταν ανούσια, βαρετή.
– Η αποδόμηση κλασικών έργων είναι δημοφιλής θεατρική τάση της εποχής. Θα ήταν τόσο δημοφιλής αν είχαμε πιο ενδιαφέροντα νέα έργα;
– Η αποδόμηση είναι η εύκολη λύση. Το να διαστρεβλώσεις ένα κείμενο είναι ο αναίμακτος δρόμος. Δεν νομίζω ότι οφείλεται στην έλλειψη συγγραφικής δραστηριότητας αλλά στην έλλειψη γνώσης και φαντασίας. Αν παραμορφώσεις τους χαρακτήρες ενός κειμένου και αλλοιώσεις ολοκληρωτικά τα νοήματα, γιατί να καταπιαστείς με αυτό; Γράψε ένα δικό σου. Το να δουλέψεις σε ένα κλασικό κείμενο και να βρεις σύγχρονα σημεία αναφοράς ώστε να αποφύγεις την ηθογραφία είναι εντελώς διαφορετική υπόθεση. Εδώ έρχεται ο πειραματισμός και διευκολύνει ή δυσχεραίνει τα πράγματα.
– Πέρυσι είχατε πει σε συνέντευξή σας πως «έχουμε κάνει τους πολιτικούς τούς σταρ του 21ου αιώνα». Κατά πόσον ευθύνονται οι πολιτικοί γι’ αυτό και κατά πόσον οι πολίτες;
– Οταν ο πολίτης βομβαρδίζεται από τις ανακολουθίες των πολιτικών, τι ευθύνη φέρει; Είναι εγκλωβισμένος σε μια συνθήκη που τον οδηγεί στο να είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί τις ραγδαίες εξελίξεις, να παθιάζεται ή να αφορίζει. Το πάθος και ο αφορισμός αναδεικνύουν τους πολιτικούς σταρ των καιρών μας και όχι η ανάγκη των πολιτών. Σταρ θα έπρεπε να είναι η Σαρλίζ Θερόν, όχι η Αγκελα Μέρκελ.
– Η σύγχρονη Ευρώπη ταλανίζεται από την οικονομική κρίση και το προσφυγικό πρόβλημα. Πιστεύετε ότι αυτό φέρνει τους λαούς πιο κοντά ή οξύνει τις διαφορές;
– Οι ανοιχτόμυαλοι και πνευματικά διαυγείς προβληματίζονται, πονάνε, συσπειρώνονται. Δυστυχώς οι άνθρωποι στην πλειονότητά τους, είτε εξαιτίας ωφελιμιστικών κριτηρίων τα οποία τους έχουν επιβληθεί είτε εξαιτίας των λανθασμένων κοινωνικών μηνυμάτων που προβάλλονται είτε, τέλος, εξαιτίας την ίδιας της ανάγκης τους να επιβιώσουν, ρέπουν προς τον διχασμό.