Λίγα θέματα εξεγείρουν τα πάθη και διαταράσσουν την ατμόσφαιρα της καρτεσιανής τεχνοκρατίας που επικρατεί στη φούσκα των Βρυξελλών όσο αυτό του κράτους Δικαίου. Στη φράση αυτή συνοψίζεται ο ολοένα και πιο βαθύς διχασμός μεταξύ Δύσης και Ανατολής εντός της Ε.Ε. Χώρες όπως η Ολλανδία και θεσμοί όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πιέζουν αυξανόμενα για την επιβολή πιο αυστηρών κυρώσεων σε κυβερνήσεις όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι οποίες οπισθοδρομούν σταθερά και αγέρωχα σε κρίσιμα πεδία όπως η ελευθερία του Τύπου και η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης.
Οι ανησυχίες για τις εξελίξεις έχουν ήδη οδηγήσει σε διαδικασίες κατά της Πολωνίας και της Ουγγαρίας υπό το άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση . Θεωρητικά, οι διαδικασίες αυτές μπορεί θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αναστολή του δικαιώματος ψήφου των δύο χωρών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Για να γίνει αυτό, ωστόσο, απαιτείται ομοφωνία των υπόλοιπων 26 κρατών-μελών – και αμφότερες έχουν ξεκαθαρίσει ότι θα στηρίξουν η μία την άλλη.
Τον περασμένο Ιούλιο, στην τετραήμερη Σύνοδο Κορυφής για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) και το Ταμείο Ανάκαμψης, η διασύνδεση του κράτους Δικαίου με την πρόσβαση σε κοινοτικά κονδύλια ήταν από τα κύρια αγκάθια – και το τελευταίο θέμα που έκλεισε. Ο Βίκτορ Όρμπαν, μιλώντας στους δημοσιογράφους, μίλησε για το μίσος που τρέφει γι’ αυτόν ο Ολλανδός ομόλογός του Μαρκ Ρούτε και τις «κομουνιστικές μεθόδους» των θιασωτών ενός πιο αυστηρού μηχανισμού. Η διατύπωση με την οποία επετεύχθη ο τελικός συμβιβασμός ήταν επαρκώς ασαφής ώστε αμφότερα τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα να δηλώσουν νικητές.
Η ασάφεια ωστόσο δεν συνιστούσε λύση· απλά ανέβαλλε τις δύσκολες αποφάσεις. Τον τελευταίο μήνα, η γερμανική προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου βρίσκεται σε συνομιλίες με το Κοινοβούλιο για την τελική μορφή του ΠΔΠ (του νέου επταετούς προϋπολογισμού της Ένωσης) και του Ταμείου Ανάκαμψης. Το θέμα του κράτους Δικαίου έχει αναδειχθεί στο πιο βασικό εμπόδιο στο δρόμο για τη συμφωνία.
Σε μία σπάνια δημόσια παρέμβασή του την περασμένη Παρασκευή, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Γερμανίας στην Ε.Ε., Μίκαελ Κλάους, που συντονίζει τις διαπραγματεύσεις για το Ταμείο και το ΠΔΠ, δήλωσε «ιδιαίτερα ανήσυχος» για τον αργό ρυθμό με τον οποίο εξελίσσονται και ανέφερε ότι σχετικά με το κράτος Δικαίου οι διαβουλεύσεις συνεχίζονταν και εντός του Συμβουλίου και ήταν «εντατικές» και «ιδιαίτερα σύνθετες». Τη Δευτέρα δημοσιοποιήθηκε η γερμανική πρόταση, που – όπως αναμενόταν – ήταν λιγότερο αυστηρή από την αντίστοιχη της Κομισιόν επί ημερών Γιούνκερ (το 2018). Η παλαιότερη πρόταση προέβλεπε τη δυνατότητα αναστολής της κοινοτικής χρηματοδότησης με απόφαση της Επιτροπής εκτός αν υπήρχε ειδική πλειοψηφία κατά στο Συμβούλιο· η νέα πρόταση προβλέπει επιβολή – αντί της ακύρωσης – των κυρώσεων με ειδική πλειοψηφία, αλλαγή που καθιστά την υιοθέτησή τους δυσχερέστερη (αλλά όχι αδύνατη).
Διπλωματικός αξιωματούχος με άμεση γνώση του φακέλου ανέφερε ότι η πρόταση «εφαρμόζει με μεγάλη ακρίβεια ό,τι συμφωνήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Ιούλιο», που ήταν ένας «λεπτός ευρωπαϊκός συμβιβασμός που επετεύχθη μετά από σκληρή προσπάθεια». Σημειώνει δε ότι «για πρώτη φορά στην ιστορία της Ε.Ε. θα υπάρχει ένας μηχανισμός που διασυνδέει τις διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων με το κράτος Δικαίου» και ότι οι πιο φιλόδοξες προτάσεις «δεν απέσπασαν τη στήριξη των ηγετών τον Ιούλιο και σίγουρα δεν θα την αποσπάσουν τώρα». Ακόμα κι αν το Συμβούλιο υιοθετήσει τη Σολωμόντεια γερμανική λύση, πάντως, είναι βέβαιο ότι το Κοινοβούλιο θα επιμείνει ότι είναι ανεπαρκής. Από την άλλη, η Ουγγαρία και η Πολωνία έχουν διαμηνύσει ότι αν ο μηχανισμός παραβιάζει τις δικές τους κόκκινες γραμμές, θα αρνηθούν να κυρώσουν την Απόφαση Ίδιων Πόρων που απαιτείται για να δανειστεί η Επιτροπή από τις αγορές και το Ταμείο Ανάκαμψης θα μείνει στα χαρτιά.
Την κατάσταση ήλθε να περιπλέξει περαιτέρω η επιστολή που έστειλε ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με αφορμή πρόσφατη συνέντευξη της αντιπροέδρου της Επιτροπής Βέρα Γιούροβα στο περιοδικό Spiegel. Η επιστολή είδε το φως τη δημοσιότητας σήμερα, ενώ οι αντιπρόσωποι των κρατών-μελών συζητούσαν επί της γερμανικής πρότασης και η Επιτροπή ετοιμαζόταν να παρουσιάσει (αύριο) τις ετήσιες εκθέσεις της για το κράτος Δικαίου σε κάθε κράτος-μέλος. Γράφοντας στην πρόεδρο της Κομισιόν, ο κ. Όρμπαν απαίτησε την παραίτηση της κ. Γιούροβα, υπό την εποπτεία της οποίας περιλαμβάνεται και η επιτήρηση της συμμόρφωσης με το κράτος Δικαίου. Ενημέρωσε δε την κ. φον ντερ Λάιεν ότι η Βουδαπέστη διακόπτει κάθε επαφή με την αντιπρόεδρο. (Ερωτώμενοι σχετικά στο τακτικό briefing χθες το μεσημέρι, εκπρόσωποι της Επιτροπής δήλωσαν ότι κ. Γιούροβα απολαμβάνει της «πλήρους εμπιστοσύνης» της κ. φον ντερ Λάιεν.)
Είναι η δεύτερη φορά που η κυβέρνηση Όρμπαν ζητά την παραίτηση του επιτρόπου με αρμοδιότητα για θέματα κράτους Δικαίου· το 2017 ο υπουργός Εξωτερικών της Ουγγαρίας είχε ζητήσει την παραίτηση του Φρανς Τίμερμανς, που χειριζόταν τότε το χαρτοφυλάκιο αυτό. Εν τω μεταξύ, το αγαπημένο φόβητρο του κ. Όρμπαν, ο Μαρκ Ρούτε, σε συζήτηση στο ολλανδικό κοινοβούλιο στις 9 Σεπτεμβρίου, αναρωτήθηκε αν θα ήταν δυνατό η Ε.Ε. να προχωρήσει χωρίς την Ουγγαρία και την Πολωνία.
Με το χρόνο να πιέζει ώστε το Ταμείο Ανάκαμψης να είναι έτοιμο στην αρχή του νέου έτους και τα πρώτα χρήματα να ρεύσουν προς τα κράτη-μέλη προς τα τέλη του πρώτου εξαμήνου, το θέμα του κράτους Δικαίου αναδεικνύεται σε ένα ακόμα μέτωπο (μετά την κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο και το μεταναστευτικό) όπου το Βερολίνο καλείται να βρει τη χρυσή τομή μεταξύ ενός έντιμου συμβιβασμού και του κατευνασμού παικτών που δεν παίζουν σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες. Ακόμα κι αν βρεθεί η λύση στο άμεσο πρόβλημα, το κράτος Δικαίου θα συνεχίσει να διχάζει, καθώς οι χώρες της «παλαιάς Ευρώπης» βλέπουν ότι αδυνατούν να επιβάλλουν το κοινοτικό κεκτημένο σε νέα μέλη μετά την ένταξή τους. Και σε έναν χρόνο από τώρα δεν υπάρχει η Άγκελα Μέρκελ για να συγκρατεί τις φυγόκεντρες δυνάμεις.
Στην αρχική του εκδοχή, το κείμενο ανέφερε μόνο την Πολωνία ως υποκείμενη σε διαδικασία υπό το άρθρο 7.