ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Παράταση αγωνίας: κάπως έτσι μπορεί να συνοψιστεί το αποτέλεσμα της έκτακτης Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε. σχετικά με το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων – το πιο αμφιλεγόμενο από τα πολλά θέματα στην ατζέντα του Συμβουλίου. Κατόπιν πιέσεων κυρίως της Αθήνας και της Λευκωσίας, το τελικό κείμενο συμπερασμάτων για το ζήτημα αυτό ήταν ουσιωδώς αυστηρότερο από το πρώτο προσχέδιο, το οποίο παρουσιάστηκε από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ πριν από το δείπνο της Πέμπτης.
Αυτό έπεισε την Κύπρο να υποχωρήσει στο ζήτημα της Λευκορωσίας (μέχρι τη Σύνοδο δεν έδινε τη συναίνεσή της στην επιβολή κυρώσεων κατά του καθεστώτος Λουκασένκο αν δεν αποφασιζόταν παράλληλη διεύρυνση των κυρώσεων κατά της Τουρκίας για την παράνομη δραστηριότητά της στην κυπριακή ΑΟΖ). Ηδη την Παρασκευή επιβλήθηκαν επισήμως περιοριστικά μέτρα εις βάρος 40 ατόμων που κρίνονται υπεύθυνα για την παραφθορά της εκλογικής διαδικασίας στη Λευκορωσία και την καταστολή των διαδηλώσεων που ακολούθησε.
Ο κ. Μητσοτάκης μίλησε για ένα «πολύ καλό κείμενο», για την Ελλάδα, την Κύπρο, την Ε.Ε., αλλά και το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων, με «σημαντικές αλλαγές» σε σχέση με το αρχικό προσχέδιο. Η Αγκελα Μέρκελ, που αντιστάθηκε σθεναρά σε ευθείες αναφορές σε κυρώσεις εις βάρος της Αγκυρας, έκανε λόγο για «πολύ επιτυχείς» συνομιλίες. Ακόμα και ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε «ικανοποιημένος» με την έκβαση της διαπραγμάτευσης.
Στην πραγματικότητα, η Ε.Ε. έκανε αυτό στο οποίο διαπρέπει: ανέβαλε τις κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον. Η παράγραφος-κλειδί ήταν το σημείο 21 συμπερασμάτων, όπου οι «27» φτάνουν όσο πιο κοντά γίνεται στη ρητή αναφορά σε πιθανές κυρώσεις (αναφέρονται το άρθρο 29 της Συνθήκης για την Ε.Ε. και το 215 της ΣΛΕΕ που αφορούν τη λήψη αποφάσεων για κυρώσεις έναντι τρίτων χωρών) χωρίς να χρησιμοποιήσουν την ίδια τη λέξη. Επιπλέον, δίνεται μία προθεσμία για να αποφασίσουν αν η Τουρκία έχει δείξει δέσμευση σε μία αποκλιμάκωση διαρκείας ή όχι. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αναφέρεται, «θα επανέλθει αναλόγως και θα λάβει αποφάσεις κατά περίπτωση το αργότερο κατά τη σύνοδό του» τον Δεκέμβριο. Τόσο η προθεσμία του Δεκεμβρίου όσο και η αναφορά στα συγκεκριμένα άρθρα ήταν απούσες από το αρχικό προσχέδιο.
Επιπλέον, είναι ξεκάθαρο ότι επικρατεί έντονος προβληματισμός στις τάξεις της Ε.Ε. για την αυξανόμενη επιθετικότητα της Αγκυρας σε μία σειρά από μέτωπα. Η εμπρηστική τουρκική παρέμβαση στη σύρραξη μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν ενώ διεξαγόταν η Σύνοδος ήταν ένα ισχυρό επιχείρημα για όσους τάσσονται υπέρ μιας πιο σκληρής στάσης απέναντι στον Ταγίπ Ερντογάν. Προσερχόμενος μάλιστα στη Σύνοδο, ο Εμανουέλ Μακρόν αποκάλυψε ότι οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες έχουν πληροφορίες ότι 300 τζιχαντιστές μαχητές κατευθύνθηκαν στο Αζερμπαϊτζάν από τη Συρία μέσω Τουρκίας και ζήτησε εξηγήσεις από την Αγκυρα. Ο ρόλος της τελευταίας στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ έρχεται να προστεθεί στη μακρά λίστα ενεργειών της που έχουν προκαλέσει αμηχανία στην Ε.Ε., από τη στρατιωτική εμπλοκή της στη Λιβύη ώς την αγορά του αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από τη Ρωσία.
Οι δηλώσεις του Ολλανδού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε μετά το πέρας της Συνόδου είναι ενδεικτικές αυτής της επιδείνωσης του κλίματος για την Τουρκία, η οποία ουσιαστικά καλείται να δείξει πειστικά θετικά δείγματα γραφής ώστε να αποφύγει τη ρήξη με την Ευρώπη. Ο κ. Ρούτε είπε ότι ελπίζει πως θα επικρατήσει μία θετική ατζέντα με την Τουρκία, αλλά είμαστε σε «ένα σημείο καμπής». Αν συνεχίσει να δρα αποσταθεροποιητικά, ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο, είπε ο Ολλανδός ηγέτης, «είμαστε πρόθυμοι να θέσουμε σε κίνηση όλη την ισχύ που διαθέτει η Ε.Ε. ως εμπορική δύναμη και μέσω ενός καθεστώτος κυρώσεων εναντίον της Τουρκίας».
Το ερώτημα
«Είναι σαφές ότι υπάρχει συναίνεση στις τάξεις της Ε.Ε.», δηλώνει στην «Κ» ο Φρανσουά Χεσμπούρ, senior adviser του International Institute for Strategic Studies. «Δεν έχουμε μία παραπλανητικά ισορροπημένη τοποθέτηση, που κρατά ίσες αποστάσεις από κράτη-μέλη της Ενωσης και από την Τουρκία. Και οι κυρώσεις δεν αποκλείονται».
Το ερώτημα είναι: πόσο θα διαρκέσει η συναίνεση αυτή; Σε δηλώσεις της αμέσως μετά την επίτευξη συμφωνίας επί του κειμένου για την Τουρκία, η καγκελάριος Μέρκελ μίλησε και αυτή για μία «μακρά και δύσκολη συζήτηση». Η Ελλάδα και η Κύπρος «φυσικά απαίτησαν τον σεβασμό των δικαιωμάτων τους ως κράτη-μέλη», ανέφερε, αλλά «είχαμε επίσης μία πολύ ειλικρινή ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την ανάγκη να εξετάσουμε με συνολικό τρόπο τις σχέσεις μας με την Τουρκία». Μπορεί ο κ. Μητσοτάκης να έχει δίκιο ότι η απειλή των κυρώσεων είναι πιο αποτελεσματική ως μέσο για την αλλαγή της συμπεριφοράς της Αγκυρας από την επιβολή τους. Αλλά και ο κ. Ερντογάν γνωρίζει καλά πώς να φτάνει στα όρια των ευρωπαϊκών κόκκινων γραμμών χωρίς να τις διαβαίνει. Δεν αποκλείεται τον Δεκέμβριο η συζήτηση των «27» για το αν οι ευρωτουρκικές σχέσεις βαίνουν προς αναβάθμιση ή περαιτέρω επιδείνωση να είναι ακόμα πιο δύσκολες από αυτές της περασμένης εβδομάδας.