Τα βράδια το Βερολίνο είναι απόκοσμα σκοτεινό. Στις μεγάλες λεωφόρους, όπως η Ούντερ ντεν Λίντεν, νυχτώνει πλέον χωρίς να φωτίζονται τα δέντρα, τα καταστήματα και τα μνημεία. Το περίγραμμα της Πύλης του Βρανδεμβούργου μόλις και μετά βίας διακρίνεται – όπως και το σημείο στο οποίο έπεσε πρόσφατα ένας αυτόχειρας (;) οδηγός κι έχει «μπαλωθεί» πρόχειρα. Στα δημόσια κτίρια οι εργαζόμενοι κυκλοφορούν κουκουλωμένοι, ο θερμοστάτης είναι υποχρεωτικά καρφωμένος στο 19. Οι εφημερίδες φιλοξενούν άρθρα με τίτλο «Μπορώ να σταματήσω να δουλεύω αν κρυώνω;». Τα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας εκπνέουν την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου. Ως τότε η Γερμανία ζει με την καθημερινή υπαρξιακή αγωνία: θα αντέξουν τα αποθέματα για να λειτουργήσει η βιομηχανία, να συνεχιστεί απρόσκοπτα η καθημερινότητα και να δικαιωθεί η ενεργειακή πολιτική της κυβέρνησης; Μέχρι στιγμής η χώρα τα έχει καταφέρει, τα καταστροφολογικά σενάρια δεν επαληθεύτηκαν, βοηθούντος του ήπιου χειμώνα, αλλά η γερμανική κοινωνία και πολιτική σκηνή δεν επαναπαύονται εύκολα.
Μέσα σε αυτό το κλίμα πραγματοποιήθηκε αυτήν την εβδομάδα η επίσκεψη της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου στο Βερολίνο, όπου είχε συναντήσεις με τον Γερμανό ομόλογό της, Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ, τον καγκελάριο Ολαφ Σολτς και την πρόεδρο της Βουλής, Μπέρμπελ Μπας, στελέχη των ελληνικών κοινοτήτων, τον μητροπολίτη Γερμανίας κ. Αυγουστίνο. Η εικόνα από τις επαφές αυτές είναι πως έχει αποκατασταθεί η ομαλότητα στις διμερείς σχέσεις. Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται πλέον ως μια κανονική χώρα και όχι ως μια εξαίρεση ή παραφωνία στην Ευρωζώνη, όπως συνέβαινε πριν από μία δεκαετία και για μεγάλο διάστημα. Η Bild σπάνια ασχολείται πια με τη χώρα μας, τα εσωτερικά θέματα είναι πολύ πιο ελκυστικά για πηχυαίους τίτλους: η δυσκολία του Σολτς να δεσμευθεί ότι θα δώσει Leopard στην Ουκρανία και τα πεπραγμένα της άρτι παραιτηθείσας υπουργού Αμυνας Κριστίνε Λάμπρεχτ μονοπωλούν τις τελευταίες ημέρες τα πρωτοσέλιδά της. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας έφτασε στο παλάτι Bellevue λίγες ώρες μετά την ορκωμοσία του διαδόχου της Λάμπρεχτ, Μπόρις Πιστόριους. Την επόμενη ημέρα, λίγο προτού πραγματοποιηθεί η κρίσιμη συνάντηση στο Ραμστάιν από την οποία θα κρινόταν η παροχή νέων βαρέων όπλων στο Κίεβο, ο Ολαφ Σολτς υποδεχόταν την Ελληνίδα Πρόεδρο στην καγκελαρία. Είχε ζητήσει να τη δει και κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, αλλά εκείνη έλειπε. Οι επαφές πυκνώνουν και αυτό είναι καλό σημάδι, λένε πολιτικοί παρατηρητές, σημειώνοντας ότι πριν από μερικά χρόνια τέτοιου είδους συναντήσεις περισσότερο πονοκέφαλο θα προκαλούσαν στη Γερμανία, παρά ανακούφιση.
Οι προχθεσινές συνομιλίες Σολτς – Σακελλαροπούλου στο Βερολίνο διεξήχθησαν υπό τη σκιά των πιέσεων προς τον Σολτς για το θέμα της Ουκρανίας, με τη γερμανική κοινή γνώμη μεν διχασμένη, αλλά με δεδομένη την αλλεργία του Βερολίνου απέναντι στις κατηγορίες άλλων χωρών περί Alleingang (μοναχικής πορείας). Μπορεί πράγματι η χώρα να προτάσσει τα εθνικά της συμφέροντα (όπως όλες οι χώρες άλλωστε), αλλά σε επίπεδο ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και συνδρομής προς την Ουκρανία έχει διανύσει πολύ δρόμο από την εποχή που αγκομαχούσε να στείλει μερικές χιλιάδες κράνη στην εμπόλεμη ζώνη.
«Γιατί μας βλέπουν έτσι οι Ελληνες;» ήταν η πάγια απορία των Γερμανών ηγετών από την Αγκελα Μερκελ έως τον σημερινό πρόεδρο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ στη διάρκεια της κρίσης χρέους. Η εικόνα της χώρας έχει μεν βελτιωθεί, αλλά σύμφωνα με νέα έρευνα του ιδρύματος Friedrich Ebert Stiftung και της Kapa Research το 57% των Ελλήνων εξακολουθεί να έχει αρνητική άποψη για τη χώρα (έναντι 82% στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας). «No news, good news», λένε σήμερα οι Γερμανοί αξιωματούχοι και δημοσιογράφοι που έχουν ζήσει το συνεχές «ρόλερ κόστερ» της κρίσης χρέους, του μεταναστευτικού, της συμφωνίας των Πρεσπών και της ελληνοτουρκικής κρίσης το 2020. Την ίδια στιγμή, ο ρωσικός αναθεωρητισμός και η εισβολή στην Ουκρανία αλλάζουν τον τρόπο που αντιμετωπίζει το Βερολίνο την τουρκική πολιτική, αφού καθίσταται πλέον σαφές πού μπορεί να οδηγήσει ο χρόνιος κατευνασμός αυταρχικών ηγετών. Ετσι στα ελληνοτουρκικά, το Βερολίνο ακολουθεί μια δύσκολη ισορροπία και χαμηλούς τόνους, με δεδομένο ότι και οι δύο χώρες βρίσκονται σε προεκλογική περίοδο, χωρίς όμως να «χαρίζεται» στην Αγκυρα.
Η σκληρή Αναλένα
Και αν κάποτε Σόιμπλε και Μερκελ μοιράζονταν τους ρόλους του καλού και του κακού μπάτσου έναντι της Ελλάδας, στην παρούσα φάση τον ρόλο του κακού μπάτσου έναντι της Τουρκίας αυτήν τη φορά έχει αναλάβει η υπουργός Εξωτερικών, Αναλένα Μπέρμποκ. Η δημοφιλέστερη πολιτικός στη χώρα και στέλεχος των Πρασίνων προειδοποίησε πρόσφατα την τουρκική πρεσβεία στο Βερολίνο με συνέπειες εάν Τούρκοι πολιτικοί παραβιάζουν τη γερμανική νομοθεσία ή υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας τους στη Γερμανία. Αφορμή υπήρξε εμφάνιση βουλευτή του κυβερνώντος ΑΚΡ σε τζαμί των «Γκρίζων Λύκων», όπου μιλούσε για εξόντωση Κούρδων και γκιουλενιστών. «Το μίσος και η ρητορική μίσους δεν έχουν θέση στη Γερμανία», έγραψε η κυρία Μπέρμποκ σε ανάρτησή της στο Twitter. Η Γερμανία ανησυχεί πως ο Ταγίπ Ερντογάν θα μπορούσε ξανά να διχάσει την τουρκική κοινότητα μετατρέποντας τη χώρα σε πεδίο προεκλογικής αντιπαράθεσης, προκειμένου να προσελκύσει τις ψήφους του 1,4 εκατομμυρίου που ζει στη Γερμανία και έχει δικαίωμα ψήφου στην Τουρκία. Τουρκικά δημοσιεύματα εμφανίζουν τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο έτοιμο να μεταβεί στη Γερμανία στα τέλη Ιανουαρίου, υπενθυμίζοντας πως το ΑΚΡ και ο Ερντογάν έχουν σημαντικά ερείσματα στην τουρκική μειονότητα, τα δύο τρίτα της οποίας ψηφίζουν υπέρ του. Στις συζητήσεις που είχε με την κ. Σακελλαροπούλου ο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ επιβεβαίωσε τους φόβους του Βερολίνου να μεταφερθεί η προεκλογική πόλωση από την Τουρκία στη Γερμανία και χαρακτήρισε πιθανό ένα ταξίδι του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, Μεβλέτ Τσαβούσογλου, στη Γερμανία. Επέμεινε πάντως ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει επίσημη ενημέρωση για μετάβαση του Τούρκου προέδρου στη χώρα, διαψεύδοντας τις αναφορές του τουρκικού Τύπου για συναντήσεις του Ερντογάν με τον Γερμανό πρόεδρο και τον Ολαφ Σολτς.
Στα δημόσια κτίρια οι εργαζόμενοι κυκλοφορούν κουκουλωμένοι, ο θερμοστάτης είναι καρφωμένος στο 19· οι εφημερίδες φιλοξενούν άρθρα με τίτλο «Μπορώ να σταματήσω να δουλεύω αν κρυώνω;».
Σε συζητήσεις με πολιτικούς και δημοσιογράφους στο Βερολίνο, κάποια δυσάρεστα για την Αθήνα θέματα επανέρχονται: το μεταναστευτικό –τόσο η αδυναμία ενσωμάτωσης των μεταναστών, με αποτέλεσμα να επιμένουν να θέλουν να μεταβούν στη Γερμανία, όσο και οι καταγγελίες για pushbacks–, το κράτος δικαίου και η ελευθερία του Τύπου. Ομως οι αντιδράσεις για τις ελληνικές επιδόσεις στους τομείς αυτούς είναι μάλλον υποτονικές. Η υπόθεση της νεκρής Μαρίας, όπως παρουσιάστηκε από το Spiegel, περισσότερο τους ίδιους τους Γερμανούς προβλημάτισε για το μέλλον της δημοσιογραφίας στη χώρα. Παράλληλα, η ξενοφοβία παρουσιάζει έξαρση και στη Γερμανία, λόγω της άφιξης νέων μεταναστών από την Ουκρανία, και η αρχική αλληλεγγύη είτε εξαντλείται σταδιακά είτε αποβαίνει εις βάρος της προηγούμενης «γενιάς» προσφύγων του 2015. Χριστιανοδημοκράτες (CDU) και στελέχη της Ακροδεξιάς (AfD) διαγκωνίζονται σε ρατσιστικές δηλώσεις. Ο ηγέτης του CDU, Φρίντριχ Μερτς, αποκάλεσε πρόσφατα «μικρούς πασάδες» τους νέους μετανάστες, υπονοώντας ότι το γερμανικό κράτος τούς κακομαθαίνει με επιδόματα και πολιτικές ενσωμάτωσης. «Κάποτε μας έλεγαν να μη ρίχνουμε βεγγαλικά για να μην ενοχλήσουμε όσους κουβαλούν ψυχολογικά τραύματα από εμπόλεμες περιοχές. Σήμερα αυτοί οι υπερευαίσθητοι μετανάστες τραυματίζουν αστυνομικούς και πυροσβέστες», κατήγγειλε στέλεχος της Εναλλακτικής για τη Γερμανία, αναφερόμενο στα επεισόδια που σημειώθηκαν την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς μεταξύ νέων και δυνάμεων ασφαλείας.
Τέλος, το ζήτημα των αποζημιώσεων τίθεται σε όλες τις υψηλόβαθμες διμερείς επαφές παρόλο που η Γερμανία επιμένει να το θεωρεί λήξαν και η Ελλάδα ανοιχτό. Οι περισσότεροι ιστορικοί εκτιμούν ότι η μόνη ρεαλιστική διεκδίκηση για τη χώρα μας είναι αυτή του κατοχικού δανείου. Η ειδοποιός διαφορά εσχάτως είναι ο ρόλος της Πολωνίας, που προσπαθεί να δημιουργήσει ένα κοινό μέτωπο στο θέμα των επανορθώσεων, μια απόπειρα την οποία η Αθήνα απορρίπτει πάντως κατηγορηματικά, χαρακτηρίζοντας εντελώς διαφορετικές τις δύο περιπτώσεις.
Σε συζητήσεις με Ελληνες διπλωμάτες και δημοσιογράφους στο Βερολίνο, περιγράφεται μια δυναμική ομογένεια που αριθμεί σχεδόν 600.000 ανθρώπους με βάση συντηρητικές εκτιμήσεις. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται 8.000 γιατροί, οι οποίοι έρχονται στη Γερμανία έχοντας ολοκληρώσει ήδη την ειδικότητά τους επειδή οι συνθήκες εργασίας και οι απολαβές είναι πολύ καλύτερες. Περισσότεροι από 100 καθηγητές πανεπιστημίου, με κορυφαία την Κατερίνα Χαρβάτη στο Τμήμα Βιοαρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τίμπινγκεν, διάσημοι δικηγόροι, όπως ο Νικόλαος Γκατσέας, που εκπροσώπησε τον Αλεξέι Ναβάλνι στο Βερολίνο, ο Κώστας Κασάμπαλης, ιδιοκτήτης του ομώνυμου εξαιρετικά επιτυχημένου εστιατορίου στο Βερολίνο, αλλά και νέοι δημοσιογράφοι σε γερμανικά ΜΜΕ (όπως η ZEIT και το Spiegel) είναι μερικά από τα πιο φωτεινά παραδείγματα. Παρ’ όλα αυτά, ούτε 400 Ελληνες δεν έχουν εγγραφεί στους καταλόγους των αποδήμων ψηφοφόρων, επειδή δεν έχουν ενημερωθεί για τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν ή επειδή δεν πληρούν κάποιες από τις προϋποθέσεις: ειδικά οι μακροχρόνιοι μετανάστες στη Γερμανία δεν έχουν συμπληρώσει δύο χρόνια συνεχούς παραμονής στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες κι ενώ θα ήθελαν να συμμετάσχουν αποκλείονται από τη διαδικασία. Το παράπονο για τη σχετική ρύθμιση επανέρχεται σε κάθε συζήτηση με Ελληνες που ζουν στη Γερμανία. Παιδιά της πρώτης γενιάς μεταναστών που έδωσαν τη ζωή τους για την ανοικοδόμηση της μεταπολεμικά κατεστραμμένης γερμανικής οικονομίας ζήτησαν από την κ. Σακελλαροπούλου να υπάρξει από την πολιτεία μια χειρονομία αναγνώρισης της συνδρομής των γονιών τους τόσο στη στήριξη της Ελλάδας μέσω των χρημάτων που έστελναν πίσω στους συγγενείς τους κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 όσο και στον αντιδικτατορικό αγώνα τους.
Η πρεσβεία
Επειτα από πολυετή οδύσσεια λειτουργεί κανονικά το κτίριο της ελληνικής πρεσβείας στο Βερολίνο, στο νούμερο 11 της οδού Χιροσίμα, ακριβώς απέναντι από την ιαπωνική πρεσβεία. «Πίστευα ειλικρινά ότι δεν θα λειτουργήσει ποτέ», μονολογεί ο μητροπολίτης Γερμανίας κ. Αυγουστίνος, εξηγώντας την ιστορία του κτιρίου που είχε καταστεί συνώνυμο της ελληνικής κρίσης. «Ο,τι μπορούσε να πάει στραβά πήγε», πλειοδοτεί από την πλευρά της η πρέσβειρα Μάρα Μαρινάκη. Το κτίριο είναι του 1911, διασώθηκε από τους βομβαρδισμούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κηρύχθηκε διατηρητέο. Οι προσπάθειες ανέγερσης ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’90, η πρώτη οικοδομική άδεια ακυρώθηκε επειδή οι ελληνικές υπηρεσίες δεν προχωρούσαν στην υλοποίηση των σχεδίων, που άλλαξαν πολλές φορές στην πορεία και στη συνέχεια πτώχευσε η εταιρεία που είχε αναλάβει το έργο. Υστερα από αλλεπάλληλες αναβολές κι έναν υπέρογκο λογαριασμό για το ελληνικό Δημόσιο, που εκτιμάται ότι αγγίζει τα 20 εκατ. ευρώ, το σύγχρονο γεφύρι της Αρτας παραδόθηκε πριν από σχεδόν ένα χρόνο.
Αν και ο στόχος ήταν ο εξορθολογισμός του κόστους λειτουργίας της διπλωματικής αποστολής μέσα από τη στέγαση από κοινού με την πρεσβευτική κατοικία, η κ. Μαρινάκη δεν μπορεί ακόμη να μείνει εκεί γιατί δεν λειτουργεί η θέρμανση, τα τζάμια δεν ανοίγουν, οι ντουλάπες είναι ανύπαρκτες. Ετσι εδώ και δύο χρόνια νοικιάζει ένα Airbnb. Πρόσφατα οι αυτόματες πόρτες χάλασαν και αναγκάστηκαν να τις στερεώσουν με δύο σκουπόξυλα για να περνούν οι υπάλληλοι την είσοδο. Το αχανές συγκρότημα βρίσκεται πάντως στη γειτονιά με τις άλλες πρεσβείες (Diplomatenviertel) και αυτό από μόνο του είναι μια ένδειξη ομαλής επανένταξης της χώρας στην ευρωπαϊκή και διεθνή κοινότητα.