Η περιδίνηση στην οποία έχει μπει ο ΣΥΡΙΖΑ δεν συνδέεται μόνο με το αποτέλεσμα της εσωκομματικής του διαδικασίας. Με την εκλογή δηλαδή του κ. Κασσελάκη και το γεγονός ότι γίνεται πιο δύσκολα αποδεκτός από παραδοσιακά στελέχη του κόμματος. Συνδέεται και με τα όσα ακολούθησαν. Αν ο κ. Κασσελάκης είχε αναπτύξει μια ισχυρή πολιτική δυναμική μετά την εκλογή του, η κατάσταση σήμερα στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα ήταν διαφορετική. Ομως ο κ. Κασσελάκης είναι ο μόνος πολιτικός αρχηγός εδώ και δεκαετίες που αμέσως μετά την εκλογή του δεν κατέγραψε δημοσκοπικό «μήνα του μέλιτος». Αντιθέτως, η δημοτικότητά του είναι χαμηλή με πτωτικές μάλιστα τάσεις, όπως και η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ συνολικά.
Δεν είναι νωρίς για να κριθεί; Ασφαλώς και είναι. Αλλά όπως έχει λεχθεί: «δεν έχεις δεύτερη ευκαιρία να κάνεις πρώτη εντύπωση». Και η πρώτη εντύπωση είναι πως το ρεύμα που τον ανέδειξε στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ περιορίστηκε στη βάση του κόμματος, χωρίς ανάλογο αντίκτυπο πέραν αυτής. Θέτοντας έτσι υπό αμφισβήτηση τη βασική υπόσχεση που έδινε πριν από τις εσωκομματικές εκλογές, ότι αυτός μπορεί να κερδίσει τον κ. Μητσοτάκη. Πέραν των υπολοίπων, λοιπόν, που κάποιους ξενίζουν, είναι και η διαφαινόμενη καθήλωση του κόμματος που τροφοδοτεί αυτή την αναταραχή. Η οποία είναι βέβαιο ότι θα μεγαλώνει, όσο η πολιτική δυναμική του κόμματος δεν αντιστρέφεται.
Τα ερωτήματα που αυτονόητα ακολουθούν είναι αν η αποδυνάμωση του ΣΥΡΙΖΑ δημιουργεί ένα κενό στον χώρο της ευρύτερης Κεντροαριστεράς, ποιος ευνοείται από αυτό και πώς μπορεί να καλυφθεί. Κάποια δεδομένα σκιαγραφούν και τις απαντήσεις.
Πρώτον, το ποσοστό των ψηφοφόρων που αυτοπροσδιορίζονται ως «κεντροαριστεροί» κυμαίνεται γύρω στο 20%. Αυτονοήτως, το ποσοστό αυτό δεν αρκεί για να συντηρήσει ένα κόμμα με κυβερνητικές φιλοδοξίες, πολλώ δε μάλλον δύο κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ) που θέλουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Είναι αναγκαία η διεύρυνση της επιρροής των εν λόγω κομμάτων και προς τα αριστερά και προς τα δεξιά τους. Η δε αναφορά σε «προοδευτικό χώρο» είναι κάπως ασαφής και συχνά οι διακηρύξεις προσκρούουν στην πραγματικότητα όταν αγγίζουν δύσκολα ζητήματα.
Δεύτερον, η εκλογική δεξαμενή της Κεντροαριστεράς έχει ήδη διαρροές προς τη Ν.Δ. λόγω της απήχησης του κ. Μητσοτάκη στον χώρο αυτό. Ενας από τους λόγους της εκλογικής της συρρίκνωσης είναι οι μετακινήσεις προς τη Ν.Δ. και το 2019 και το 2023. Με διαφορετικό μάλιστα πολιτικό υπόβαθρο, καθώς στο αντι-ΣΥΡΙΖΑ ρεύμα του 2019, προστέθηκαν παράμετροι οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της Ν.Δ., καθώς και το αφήγημα της σταθερότητας που εξέφρασε στις εκλογές του 2023. Οι ψηφοφόροι αυτοί θα εγκαταλείψουν τη Ν.Δ. αν απογοητευτούν από την πολιτική της, αλλά δεν θα γοητευτούν εύκολα ούτε από αόριστες διακηρύξεις περί «προοδευτικού χώρου», ούτε από μια στείρα αντιπολιτευτική τοξικότητα.
Για να είναι αποδοτικές οι όποιες συζητήσεις για την ανασύνταξη της «Κεντροαριστεράς», του «προοδευτικού χώρου» κ.λπ., καλό θα είναι να μη θυμίζουν «εικονομαχίες», αλλά να αφορούν τα πραγματικά ζητήματα που κρίνουν τις εκλογές.
Τρίτον, στρατηγική επιλογή της προηγούμενης ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ για μετεξέλιξη του κόμματος, από την πιο ριζοσπαστική στην πιο «πραγματιστική» εκδοχή του, ώστε να γίνει πόλος ευρύτερων συσπειρώσεων, έμεινε ατελής. Αντιθέτως, αυτό που καταλογίζεται στον ΣΥΡΙΖΑ από μεγάλη μερίδα ψηφοφόρων –και μοιάζει να είναι το πρόβλημα που στον ΣΥΡΙΖΑ επιμένουν να παραβλέπουν, άρα και να αντιμετωπίσουν– είναι ότι συχνά ο λόγος, οι πρωτοβουλίες και οι «μεταγραφές» του έχουν «τυχοδιωκτικά» χαρακτηριστικά. Με αποτέλεσμα, αντί να ενσωματώνει πολιτικά τις όποιες εισροές, απλώς να θολώνει περαιτέρω την εικόνα του. Ακόμα και η εκλογή του κ. Κασσελάκη, από πολλούς –εκτός των τειχών ψηφοφόρους– έτσι εκλαμβάνεται.
Τέταρτον, το ΠΑΣΟΚ, που θεωρητικώς ευνοείται από την αποδυνάμωση του ΣΥΡΙΖΑ, δεν έχει αναπτύξει ακόμα κάποια δυναμική. Μοιάζει ωστόσο να καταγράφει κάποια μικρά κέρδη. Στις εκλογές της Αυτοδιοίκησης τα πήγε καλύτερα από τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ δημοσκοπικά η απόσταση που τους χωρίζει βρίσκεται πλέον στο όριο του στατιστικού σφάλματος. Ουσιαστικά όμως παραμένει κι αυτό στάσιμο, αναπτύσσοντας συχνά μια ρητορική περιχαράκωσης. Στην παρούσα φάση, με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ΣΥΡΙΖΑ, κάθε «χειρ βοηθείας» εκ μέρους του ΠΑΣΟΚ θα ήταν πολιτικά αυτοκτονική. Θα πρέπει ωστόσο να θεωρείται δεδομένο ότι μελλοντικά, και όσο δεν αποτυπώνονται θεαματικές μεταβολές στους εκλογικούς συσχετισμούς, οι πιέσεις για συγκλίσεις θα ενταθούν προκειμένου να διαμορφωθεί ένας αξιόμαχος πόλος απέναντι στη Ν.Δ. Το ποιος θα έχει το «πάνω χέρι» θα παραμείνει βέβαια βασικό ζητούμενο.
Συνοψίζοντας: Το κενό στην Κεντροαριστερά δεν θα απασχολούσε ιδιαίτερα, αν δεν είχε εξελιχθεί σε κενό αντιπολίτευσης. Σε μια χώρα με τη δική μας «διπολική» μεταπολιτευτική αρχιτεκτονική, η αποδυνάμωση του ενός πόλου δημιουργεί συνθήκες πολιτικής μονοκρατορίας. Αυτό ούτε ο κόσμος το επιθυμεί, αλλά ούτε η Ν.Δ. θα έπρεπε να θέλει καθώς, όπως έλεγε ο Μιτεράν, «στην πολιτική εκτός από φίλους χρειάζεσαι και εχθρούς». Η ανισορροπία όμως δημιουργεί και προϋποθέσεις περαιτέρω αστάθειας και οι πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις έδειξαν ότι το πολιτικό τοπίο παραμένει ευμετάβλητο.
Για να είναι πάντως αποδοτικές οι όποιες συζητήσεις για την ανασύνταξη της «κεντροαριστεράς», του «προοδευτικού χώρου» κ.λπ., καλό θα είναι να μη θυμίζουν «εικονομαχίες», αλλά να αφορούν τα πραγματικά ζητήματα που κρίνουν τις εκλογές.
Ο κ. Μητσοτάκης έχει κερδίσει 4 εκλογές εθνικής εμβέλειας χωρίς να αναφέρεται στον όρο Κεντροδεξιά, αλλά ακολουθώντας μια στρατηγική πολιτικής «τριγωνοποίησης», την οποία εδώ έχουμε επανειλημμένως αναλύσει. Ως προς αυτό, τουλάχιστον, ο χώρος της ευρύτερης Κεντροαριστεράς ίσως να πρέπει να τον μιμηθεί.
Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.