Το 2015 ήταν αουτσάιντερ στο κόμμα του. Στην αρχή της εσωκομματικής διαδικασίας ουδείς πίστευε ότι η Νέα Δημοκρατία θα κάνει αρχηγό της τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Οκτώ χρόνια μετά, ουδείς πιστεύει ότι υπάρχει οποιοσδήποτε που μπορεί να τον αντικαταστήσει. Πώς κατάφερε να χτίσει μια τόσο ισχυρή και ανθεκτική κυριαρχία και κυρίως, αυτό που απασχολεί φίλους και εχθρούς, πόσο θα κρατήσει;
Η σύντομη απάντηση στο καυτό ερώτημα είναι ότι θα κρατήσει πολύ, εκτός κι αν ο ίδιος αποφασίσει να αποσυρθεί εφόσον του προταθεί κάποιο αξίωμα στην Ευρώπη. Αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση λίγοι μπορούν να φανταστούν τον Στέφανο Κασσελάκη ή τον Νίκο Ανδρουλάκη να κερδίζουν τις εκλογές του 2027. Η διάλυση και η διάσπαση της Αριστεράς, η στασιμότητα του ΠΑΣΟΚ και η μονιμοποίηση της Νέας Δημοκρατίας στο Κέντρο αποθαρρύνουν όσους θα ήθελαν να επενδύσουν σε σενάρια πολιτικής αλλαγής.
Πολυκατάστημα
Η Ελλάδα, καθώς μετέχει ισότιμα στην πολυσυζητημένη ευρωπαϊκή μελαγχολία, δεν έχει θέση παρά μόνο για ένα κόμμα, άντε ενάμισι. Παρά τη Βουλή των εννέα κομμάτων, άπαξ και η Νέα Δημοκρατία κατόρθωσε να εποικίσει το Κέντρο δεν υπάρχει ζωτικός χώρος για φιλοδοξίες άλλων. Οι άλλοι απλώς παρακολουθούν τις εξελίξεις με διαφοροποιήσεις που ελάχιστα συζητιούνται ή συναινούν και ψηφίζουν τις «κεντρώες» πρωτοβουλίες της κυβέρνησης, όπως έγινε πρόσφατα με το νομοσχέδιο για τη μετανάστευση. Η Ν.Δ. δεν είναι πλέον μαγαζί γωνία, αλλά μοιάζει με πολυκατάστημα που πιάνει όλο το τετράγωνο, σαν τα Χάροντς του Λονδίνου.
Το χτίσιμο των «Χάροντς» ξεκίνησε στο Μοσχάτο, στο παλιό βιοτεχνικό κτίριο στην Πειραιώς όπου μετέφερε ο Μητσοτάκης τα κομματικά γραφεία. «Ταιριάζει στη Νέα Δημοκρατία το Μοσχάτο;» τον ρώτησε ένας δημοσιογράφος που ανησυχούσε ότι η Δεξιά θα χάσει την ταυτότητά της αν γειτονέψει με βουλκανιζατέρ και αντιπροσωπείες ελαστικών. «Και ποια περιοχή ταιριάζει πιο πολύ κατά τη γνώμη σου;». «Πηγαίνετε καλύτερα στο Ψυχικό, στη Φιλοθέη ή στο Κολωνάκι». «Εσύ τρολάρεις, αλλά θα δεις ότι η Νέα Δημοκρατία θα ταιριάξει μια χαρά στο Μοσχάτο». Πράγματι, στις εκλογές του 2023 η Ν.Δ. έσκισε στο Μοσχάτο (πήρε 39,46% έναντι 18,83% του ΣΥΡΙΖΑ) και σάρωσε σε όλες τις λαϊκές περιοχές της Αττικής, ακόμη και στην Καισαριανή. Η εξήγηση δεν είναι μόνο τα επιδόματα της πανδημίας. Ο κόσμος γνωρίζει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα έδινε τα ίδια επιδόματα. Είναι κάτι πιο βαθύ και πιο δουλεμένο.
Η συνταγή βασίζεται σε ένα αυστηρά συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης, με το Γραφείο Πρωθυπουργού να αποκτά για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση τόσο ισχυρή εξουσία. Πολλοί υπουργοί ιδιωτικώς δυσανασχετούν, καθώς αποκομίζουν την εντύπωση ότι μπορεί να θεωρούνται ακόμη και περιττοί, αλλά οι υποστηρικτές αυτού του μοντέλου δεν σηκώνουν κουβέντα. Η κυβέρνηση έχει συνοχή, ρυθμό και ιεράρχηση στόχων, ενώ έχουν σχεδόν καταργηθεί τα προσωπικά παιχνίδια, οι παραγοντισμοί και τα μπαϊράκια υπουργών που ταλαιπώρησαν άλλες κυβερνήσεις. Οι σημερινοί υπουργοί δεν μπορούν να συζητήσουν για το νόημα της ζωής με εργολάβους και καναλάρχες με την ίδια ευκολία όπως παλαιότερα, με αποτέλεσμα η εξουσία τους να είναι κολοβή. Μπορεί όταν έρχονται τα δύσκολα (φυσικές καταστροφές, ατυχήματα, κατάχρηση εξουσίας) το Μαξίμου να βρίσκεται μόνο του στην μπόρα, αλλά το τίμημα είναι μικρό σε σύγκριση με το εναλλακτικό σενάριο μιας κυβέρνησης βαρώνων, οι οποίοι όχι μόνο δεν θα έβαζαν πλάτη στα δύσκολα, αλλά με την πρώτη ευκαιρία θα πριόνιζαν την καρέκλα του πρωθυπουργού.
Κλωθώ, Λάχεσις, Ατροπος
Πάνω στον καμβά ενός σχεδόν προεδρικού μοντέλου, οι τρεις υπουργοί Επικρατείας, Βορίδης, Παπασταύρου και Σκέρτσος, σαν τις τρεις Μοίρες της ελληνικής μυθολογίας, κλώθουν, απλώνουν και κόβουν το ύφασμα της κυβερνητικής πολιτικής. Ο Παπασταύρου φροντίζει, μεταξύ άλλων, ώστε τα νομοσχέδια να είναι όσο γίνεται περισσότερο «τριγωνοποιημένα», να συνδυάζουν δηλαδή στοιχεία από την κεντροδεξιά και την κεντροαριστερή παράδοση. Ο στόχος είναι η επίτευξη της μέγιστης δυνατής συναίνεσης και η αποδυνάμωση κάθε ενδεχόμενης εναλλακτικής πρότασης.
Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία για τη νέα τετραετία, ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ έχουν ψηφίσει περισσότερα άρθρα νομοσχεδίων από όσα την πρώτη τετραετία (πάνω από 50% των άρθρων). Δεν πρόκειται για παραδοξολογία αν πούμε ότι ο Μητσοτάκης ηγείται μιας μονοκομματικής κυβέρνησης συνεργασίας. Η συνεργασία οργανώνεται με πολιτικές και πρόσωπα της Κεντροαριστεράς που ενσωματώνονται στην κυβέρνηση χωρίς να χρειάζεται η συμμετοχή στην κυβέρνηση των κομμάτων της Κεντροαριστεράς. Ολες οι φίρμες βρίσκουν μια θέση στο πολυκατάστημα. Με αυτό τον τρόπο η «κυβέρνηση-πολυκατάστημα» απολαμβάνει ευρύτερη αποδοχή εξασφαλίζοντας συμπαγή αποτελέσματα σε εκλογικές αναμετρήσεις και διαδοχικές δημοσκοπήσεις.
Ο Μητσοτάκης μελετά την τριγωνοποίηση από τότε που ήταν φοιτητής στο Χάρβαρντ τη δεκαετία του ’90. Ο συνδυασμός αριστερών και δεξιών στοιχείων σε κάθε ακολουθούμενη πολιτική ήταν η απάντηση που έδωσαν ο Κλίντον και ο Μπλερ για να ανακτήσουν την εξουσία μετά την κυριαρχία της Θάτσερ και του Ρέιγκαν. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Στην πράξη το πρόσημο κάθε πολιτικής εξαρτάται από την απάντηση σε ένα δίλημμα. Π.χ. θέλουμε να θεραπεύσουμε τις αιτίες της εγκληματικότητας ή να χώσουμε τους εγκληματίες στη φυλακή; Η Αριστερά θέλει το πρώτο και η Δεξιά το δεύτερο. Ο προοδευτικός πολιτικός, είπαν ο Μπλερ και ο Κλίντον, θέλει και τα δύο ταυτόχρονα.
Τα πρώτα στοιχεία για τη νέα τετραετία δείχνουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ έχουν ψηφίσει πάνω από τα μισά άρθρα των νομοσχεδίων, περισσότερα από όσα την πρώτη τετραετία.
Χέγκελ και Ντίτριχ
Το κόλπο δεν είναι καινούργιο. Ο Μέγας Αλέξανδρος τριγωνοποίηση έκανε όταν παντρεύτηκε τη Ρωξάνη ή όταν ντύθηκε Φαραώ στην Αίγυπτο. Η Μάρλεν Ντίτριχ τριγωνοποίηση έκανε όταν φόρεσε σμόκιν. Η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική για την κατάκτηση της ΟΝΕ σε συνδυασμό με την ενίσχυση της κοινωνικής πολιτικής ήταν η σημιτική τριγωνοποίηση της δεκαετίας του ’90. Πολλοί κατηγορούν τον Μητσοτάκη ότι έκλεψε το κοστούμι του Σημίτη. Ο Σημίτης δεν μιλούσε για τριγωνοποίηση, αλλά για τη διαλεκτική του Χέγκελ, που είναι περίπου το ίδιο πράγμα. Το βασικό σχήμα της διαλεκτικής του Γερμανού φιλοσόφου είναι το τρίπτυχο «θέση – αντίθεση – σύνθεση». Στην πράξη σημαίνει ότι μια ιδέα εξελίσσεται μέσα από την αντίθεση σε αυτήν. Η σύγκρουση θέσης – αντίθεσης καταλήγει σε μια σύνθεση, δηλαδή σε μια νέα ιδέα που περιλαμβάνει τη θέση και την αντίθεση, αλλά είναι ποιοτικά ανώτερή τους.
Μέσα από τη διαμόρφωση συνθέσεων ο ηγέτης υποτίθεται ότι κατορθώνει να εκφράσει την εγελιανή «καθολική βούληση» (δηλαδή τη συλλογική συνείδηση). Μπροστά στον εκφραστή της καθολικής βούλησης, όποιος αντίπαλος λέει διαφορετικά πράγματα μοιάζει παράταιρος. Και όποιος λέει τα ίδια γίνεται αόρατος. Παρ’ όλα αυτά η πολιτική τριγωνομετρία δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Τότε δεν λειτουργεί γιατί εκλαμβάνεται ως αδυναμία, όπως έδειξε η διακυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου. Σήμερα όμως η τριγωνοποίηση είναι η πολιτική συνταγή της κανονικότητας. Και ο Μητσοτάκης δεν πρόκειται να την εγκαταλείψει. Αλλωστε, η τριγωνοποίηση ευνοείται από έναν πακτωλό δισεκατομμυρίων που «πέφτει» στην οικονομία έως το 2030, κάνοντας τους Ελληνες να αγαπήσουν την Ευρώπη ακόμη περισσότερο.
Αμμος ή γράσο
Αρκετοί προβληματίζονται για την παραδοσιακή ∆εξιά που δυσανασχετεί με την κεντρώα πολιτική Μητσοτάκη και ρίχνει άμμο στα μεταρρυθμιστικά γρανάζια της κυβέρνησης. Ο Αντώνης Σαμαράς αποφάσισε πρόσφατα να εκφράσει την αντίθεσή του απέναντι σε βασικές πολιτικές. Στο ΠΑΣΟΚ επισημαίνουν ότι η εξασθένηση του ΣΥΡΙΖΑ προκαλεί την υποχώρηση του αντισύριζα μετώπου και προβλέπουν ότι αυτό θα προκαλέσει ρωγμές στο μητσοτακικό κράμα ανάμεσα στη συντηρητική Δεξιά και στο «ποταμίσιο» Κέντρο. Στη Ν.Δ. πιστεύουν αντιθέτως ότι η παραδοσιακή Δεξιά θα αποδεχθεί τις μεταρρυθμίσεις από τη στιγμή που ο Μητσοτάκης εγγυάται την οικονομική σταθερότητα και ότι ο Σαμαράς συμβάλλει στη διατήρηση και όχι στην αμφισβήτηση της παραταξιακής συνοχής.
Επικριτές του Μητσοτάκη λένε ότι η Νέα Δημοκρατία έχει διαμορφώσει συνθήκες «κυρίαρχου κόμματος», αλλά αυτός ο όρος υπάρχει στην πολιτική επιστήμη για να αποδώσει τις συνθήκες σε χώρες με αυστηρούς περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην Ελλάδα, όπου π.χ. το Διαδίκτυο είναι τόσο ελεύθερο ώστε η αντιπολίτευση μπορεί να αυτοθαυμάζεται καθημερινά στο TikTok ή να οργανώνει ψηφιακές «ομάδες εφόδου» για να εκφοβίζει τους επικριτές της.
Ο κυριότερος κίνδυνος για τη Νέα Δημοκρατία είναι η οξείδωση της εξουσίας. Από ένα σημείο και μετά οι υπουργοί περιφέρουν την αυθεντία τους με περισσή αλαζονεία και υποφέρουν από μεταρρυθμιστική κόπωση. Ο Μητσοτάκης φαίνεται ότι διέκρινε αυτόν τον κίνδυνο και γι’ αυτό κυρίως επέμενε στο σύστημα ροτέισον για τη δεύτερη τετραετία, δηλαδή στην αλλαγή πόστου για όλους τους υπουργούς (πλην Μενδώνη). Πρόκειται για ένα μοντέλο που εφαρμόζεται στις επιχειρήσεις, όπου οι μάνατζερ εναλλάσσονται σε θέσεις ευθύνης. Η απόφαση αυτή επικρίθηκε ως η αιτία που η κυβέρνηση έχασε τον βηματισμό της το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, καθώς όλοι οι υπουργοί βρέθηκαν σε υπουργεία των οποίων δεν γνώριζαν το αντικείμενο. Σταδιακά όμως ζέσταναν τις νέες καρέκλες τους, έμαθαν πρόσωπα και πράγματα και πλέον ανεβάζουν στροφές. Αν είχαν παραμείνει στα προηγούμενα υπουργεία για πέμπτο χρόνο, σήμερα θα κόντευαν να αυτοκτονήσουν από την πλήξη.
Η οξείδωση της εξουσίας δεν είναι μόνο ζήτημα πλήξης, αλλά και ενδεχόμενης κατάχρησης. Η πρώτη τετραετία δεν ήταν αναμάρτητη, όπως έδειξε η υπόθεση των υποκλοπών, που ακόμη έχει «ουρές», αφού δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα της Δικαιοσύνης. Ο Economist στο πρόσφατο, διθυραμβικό αφιέρωμά του στην Ελλάδα φρόντισε να επισημάνει με ελαφρά ειρωνεία ότι ζητήματα όπως αυτά των υποκλοπών δείχνουν ότι «το κράτος δικαίου έχει μεγάλα περιθώρια βελτίωσης».
Απολογία και εκτόνωση
Αντίδοτο σε όλα αυτά είναι το «εμβόλιο της συγγνώμης». Οποτε η κυβέρνηση πέρασε κάτω από τον πήχυ, ο Μητσοτάκης ζήτησε δημόσια συγγνώμη μετατρέποντας δύσκολες στιγμές σε ευκαιρίες για ανανέωση της εμπιστοσύνης. Ολα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την αφλογιστία της αντιπολίτευσης, συνηγορούν στην άποψη ότι η μονοκρατορία Μητσοτάκη έχει ανέφελο μέλλον, αλλά όταν μιλάμε για την πολιτική θα πρέπει να θυμόμαστε τη φράση του νομπελίστα Φυσικής Νιλς Μπορ, του επιστήμονα που στοχάστηκε βαθιά επάνω στην προέλευση των γεγονότων: «Οι προβλέψεις είναι πολύ δύσκολες, ιδιαίτερα όταν αφορούν το μέλλον».