«Απρόβλεπτος». Αυτός είναι ο χαρακτηρισμός στον οποίο συμφωνούν οι περισσότεροι άνθρωποι της Εκκλησίας ότι αποδίδει καλύτερα την ιδιοσυγκρασία του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου. Σχεδόν όλοι έχουν να αφηγηθούν μια ιστορία, προκειμένου να επιβεβαιώσουν αυτό που λένε. Συχνά, με δημόσιες παρεμβάσεις του ο ίδιος φροντίζει να ενισχύει αυτή την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη. Δεν είναι λίγες οι φορές, πάντως, που αυτό που φαίνεται εκ πρώτης όψεως απρόβλεπτο, αποδεικνύεται αργότερα ότι ήταν μια προσεκτικά μελετημένη κίνηση, που εξυπηρετεί κάποιον ευρύτερο σχεδιασμό.
Παίγνιο εξουσίας
Ο Αρχιεπίσκοπος καλείται για άλλη μια φορά να δείξει ότι είναι «καλός καπετάνιος» σε μια ιδιαίτερα φουρτουνιασμένη για την Εκκλησία περίοδο. Η απόφαση της κυβέρνησης να νομοθετήσει τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στο εσωτερικό της Ιεραρχίας, αλλά και από μερίδα των πιστών. Παράλληλα, στο εσωτερικό της Εκκλησίας βρίσκεται σε εξέλιξη ένα αέναο παιχνίδι εξουσίας, ισορροπιών, ομαδοποιήσεων, που πάντοτε κλιμακώνεται σε τέτοιες περιόδους, που επιμέρους ομάδες ή πρόσωπα θεωρούν ότι είναι ευκαιρία να αναδειχθεί το δικό τους «αποτύπωμα» ως πιο ισχυρό: είτε το πιο συντηρητικό είτε το προοδευτικό είτε το εκσυγχρονιστικό ή ακόμη και το σκοταδιστικό.
Υπό αυτό το πρίσμα, η εξασφάλιση ομοφωνίας στην απόφαση της Ιεράς Συνόδου κατά την έκτακτη συνεδρίαση της περασμένης Τρίτης, πιστώνεται ως μια ακόμη επιτυχημένη διαχείριση της εσωτερικής αυτής αντιπαλότητας από τον Αρχιεπίσκοπο. Βεβαίως, η ομοφωνία δεν επιτεύχθηκε μέσα στις περίπου πέντε ώρες που διήρκεσε η συνεδρίαση της Ιεραρχίας. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, οι συμμαχίες διαμορφώνονται από πριν και είναι σαφές προς όλους αν και πόσο μπορεί να αμφισβητηθεί η κεντρική γραμμή.
Η αφετηρία, πάντως, για την ομόφωνη απόφαση ήταν ότι όλοι οι ιεράρχες εξαρχής ήταν αντίθετοι με τη συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση. Οι διαφωνίες και η πίεση που εκδηλώθηκε προς τον Αρχιεπίσκοπο αφορούσαν τον χρόνο και τον τρόπο με τον οποίο η Εκκλησία έπρεπε να εκδηλώσει την αντίθεσή της. Από αφορισμούς, στέρηση Θείας Κοινωνίας, απαγόρευση εισόδου σε ναούς για τους βουλευτές, μέχρι συλλαλητήρια, δυναμικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, συλλογή υπογραφών, δικαστικές κινήσεις της Εκκλησίας – το εύρος των προτάσεων που έπεσε στο τραπέζι τεράστιο.
Τα ηνία
Υπάρχουν, ωστόσο, δύο δεδομένα που επηρέασαν καθοριστικά τις επιλογές που έγιναν, όπως αυτές διαμορφώθηκαν και στο ανακοινωθέν της Ιεράς Συνόδου: ο Αρχιεπίσκοπος διατηρεί τον έλεγχο της Ιεραρχίας και ασκεί μεγάλη επιρροή σε σημαντικό αριθμό ιεραρχών, ώστε τα «κουκιά» να μη βγαίνουν για εκείνους που θα επιθυμούσαν μια πιο σκληρή γραμμή και, δεύτερον, τα τελευταία χρόνια –και αυτό ως επιλογή του Αρχιεπισκόπου– στην Ιεραρχία έχουν εισέλθει αρκετοί νεότερης ηλικίας ιεράρχες, με σημαντική μόρφωση και πιο προοδευτικό προφίλ, γεγονός που ευνοεί τη διατήρηση της μετριοπάθειας σε μεγάλα ζητήματα. Μητροπολίτες όπως ο νέος Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, ο Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας Γαβριήλ, ο Φθιώτιδας Συμεών και αρκετοί άλλοι. Με επίκεντρο αυτή την ομάδα ιεραρχών και έπειτα από τις σχετικές ζυμώσεις, λίγες μέρες πριν από τη συνεδρίαση της Ιεραρχίας διαμορφώθηκε η γραμμή αντίθεσης της Εκκλησίας στο πλαίσιο ενός αυστηρού ανακοινωθέντος, συνδυαζόμενου με επιστολή προς τους βουλευτές και με μήνυμα που θα απευθύνεται στους πιστούς και θα διαβαστεί στους ναούς την επόμενη Κυριακή.
Για να εξασφαλιστεί η ομοφωνία, απαιτήθηκαν δύο επιμέρους κινήσεις. Η πρώτη εκδηλώθηκε με τη μορφή μιας πιο σκληρής γραμμής από τον Αρχιεπίσκοπο, όταν παραμονές της σύγκλησης της Ιεραρχίας εμφανίστηκε να ζητάει δημοψήφισμα. Η άμεση αντίδραση της κυβέρνησης και η απόρριψη του αιτήματος, επί της ουσίας διασφάλισε ότι αυτό δεν θα μπορούσε να μπει στο τραπέζι της Ιεράς Συνόδου ως αίτημα κάποιων μητροπολιτών, καθώς είχε ήδη «καεί».
Στη συνεδρίαση της Τρίτης ασφαλώς και ακούστηκαν φωνές για πιο σκληρή στάση. Αλλωστε και σε δημόσιες τοποθετήσεις τους ιεράρχες, όπως ο Πειραιώς Σεραφείμ, επιμένουν σε υψηλούς τόνους. Σε υψηλούς τόνους και με επικρίσεις για το πρωθυπουργικό περιβάλλον έγινε η κεντρική εισήγηση από τον μητροπολίτη Μεσογαίας Νικόλαο. Πάντως, ακόμη και μεγαλύτεροι σε ηλικία ιεράρχες, όπως ο Ναυπάκτου Ιερόθεος, που είναι υπέρμαχοι σκληρής γραμμής, εμφανίζονται να κατανοούν ότι τα δεδομένα της συγκυρίας δεν ευνοούν ακραίες αντιδράσεις. Και, ασφαλώς υπάρχει και η ομάδα εκείνη των μητροπολιτών, όπως ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος και ο Λαρίσης Ιερώνυμος, που εστιάζουν στις παραμέτρους των νομικών «παραθύρων» που θα ανοίξει η νομοθέτηση, ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά και το ζήτημα της παρένθετης κύησης.
Η κυβερνητική απόρριψη ενός δημοψηφίσματος για τα ομόφυλα ζευγάρια, διασφάλισε ότι το αίτημα δεν θα μπορούσε να μπει από μητροπολίτες στο τραπέζι της Ιεράς Συνόδου, καθώς είχε ήδη «καεί».
Η δεύτερη κίνηση που έγινε στην κατεύθυνση εξισορρόπησης όλων των τάσεων, ήταν η ενσωμάτωση στο ανακοινωθέν της Ιεραρχίας της αναφοράς για «παροχή εξουσιοδότησης προς κάθε Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη να προχωρήσει, εντός της επαρχίας του και κατά την έμφρονα ποιμαντική κρίση του, σε πρωτοβουλίες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης ως προς την επικείμενη νομοθέτηση και τον θεσμό της οικογένειας». Ετσι, ορισμένοι ιεράρχες που εμφανίστηκαν να επιμένουν για λαοσυνάξεις και δυναμικές αντιδράσεις καλύπτονται, εφόσον το επιθυμούν, να κινηθούν σε αυτή την κατεύθυνση στις μητροπόλεις τους.
Αιφνιδιασμός
Το νέο μέτωπο που άνοιξε την Πέμπτη αφορά το θέμα της βάπτισης των παιδιών ομόφυλων ζευγαριών. Η δήλωση του Αρχιεπισκόπου ότι θα περιμένουμε αυτά τα παιδιά να μεγαλώσουν και να μας πουν εάν θέλουν να βαπτιστούν αιφνιδίασε ακόμη και ιεράρχες που θεωρούν ότι βρίσκονται στον στενό πυρήνα σταθερών συνομιλητών του. Πολύ περισσότερο που το ζήτημα συζητήθηκε κατά τη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου και αποφασίστηκε να παραπεμφθεί στην Επιτροπή Νομοκανονικών, η οποία θα πρέπει να το μελετήσει και να συντάξει σχετική έκθεση, προκειμένου στη συνέχεια η Ιεραρχία να λάβει αποφάσεις, ακριβώς για να μη δίνεται η εικόνα πολυδιάσπασης και διαφορετικών απόψεων. Ο κεντρικός προβληματισμός έχει να κάνει με το ερώτημα αν η βάπτιση παιδιών ομόφυλων ζευγαριών θα μπορούσε να εκληφθεί ως μια έμμεση αναγνώριση του ομόφυλου γάμου και της συνακόλουθης γονεϊκότητας από την Εκκλησία.
Ωστόσο, όπως άμεσα απάντησαν μητροπολίτες, με πιο χαρακτηριστική τη δήλωση του μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσοστόμου στην «Κ», η βάπτιση αποτελεί εισαγωγικό μυστήριο και δεν μπορεί η Εκκλησία να το αρνηθεί σε κανέναν. Στις αντιδράσεις μητροπολιτών, που έσπευσαν να επισημάνουν ότι η αναφορά του Αρχιεπισκόπου δεν αποτελεί συνοδική απόφαση, αλλά προσωπική γνώμη, συνεργάτες του επιχείρησαν να χαμηλώσουν τους τόνους, λέγοντας ότι απλώς ήταν μια άποψη που ειπώθηκε στο πλαίσιο της συζήτησης με δημοσιογράφους. Είναι δεδομένο, ωστόσο, ότι και ο Αρχιεπίσκοπος και οι συνεργάτες του γνωρίζουν τη βαρύτητα όσων λέγονται δημοσίως. Είναι επίσης δεδομένο, ότι ο κ. Ιερώνυμος δεν λέει τυχαία όσα λέει. Από ορισμένες πλευρές εκτιμάται ότι ίσως πρόκειται για μια αναφορά που αποσκοπούσε στο να ικανοποιήσει ένα πιο συντηρητικό κομμάτι της Ιεραρχίας. Πιθανότατα το επόμενο διάστημα θα φανεί για ποιο λόγο επέλεξε να κάνει αυτή την τοποθέτηση τώρα.
Ιεραρχικά χείλη που δεν έμειναν άλαλα
Μεσογαίας Νικόλαος
Ηταν ο κεντρικός εισηγητής στην έκτακτη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας, αναλαμβάνοντας την ευθύνη να τεκμηριώσει τη θέση της Εκκλησίας κατά του γάμου ομόφυλων ζευγαριών, από θεολογικής και βιολογικής πλευράς. Αφησε αιχμές και για «δυο-τρεις μη θεσμικούς συμβούλους του πρωθυπουργού, που επιβάλλουν τις επιλογές τους στην πλειοψηφία των εκλεγμένων από τον λαό βουλευτών της κυβερνήσεως».
Πειραιώς Σεραφείμ
Από τους πιο σκληρούς στις θέσεις και στις εκφράσεις τους ιεράρχες, προκαλεί συχνά αντιδράσεις με όσα λέει. «Δεν είναι ανθρώπινο δικαίωμα η παρέκκλισις της ομοφυλοφιλίας, όπως δεν είναι ανθρώπινο δικαίωμα οι κακουργηματικές παρεκκλίσεις της παιδοφιλίας, της κτηνοβασίας, της νεκροφιλίας και όλων αυτών των τραγικών καταστάσεων, που όμως υφίστανται δυστυχώς στην κοινωνία μας, χωρίς ευτυχώς να θεσμοθετούνται» υποστήριξε.
Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας Γαβριήλ
Είναι στην ομάδα των ιεραρχών που θεωρούν ότι η θεσμοθέτηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών, τον οποίον χαρακτήρισε «βόμβα στα θεμέλια της κοινωνίας», είναι η θρυαλλίδα που θα προκαλέσει μια σειρά από προβλήματα για τα οποία η Εκκλησία θα πρέπει να είναι σε ετοιμότητα, ώστε να έχει τις κατάλληλες, τεκμηριωμένες απαντήσεις. «Το θέμα τώρα ανοίγει, θα έχουμε συνέχεια», εκμυστηρεύεται σε συνομιλητές του.
Λαρίσης Ιερώνυμος
Στη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου πρότεινε, μεταξύ άλλων, να αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα και να προσφύγει δικαστικά η Εκκλησία στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά του νόμου για τα ομόφυλα ζευγάρια, αλλά και να ανατεθεί στην Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητας η μελέτη του φαινομένου της woke και anti-woke culture, ως μορφής παραγωγής αναθεωρητικών προκλήσεων έναντι των παραδοσιακών θεωρήσεων.
Μεσσηνίας Χρυσόστομος
Από τους ιεράρχες που βγήκαν δυναμικά μπροστά για να εκφράσουν την αντίθεση στο νομοσχέδιο για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών. Επικεντρώνει την κριτική του στο ζήτημα των δικαιωμάτων των παιδιών, καθώς, όπως επαναλαμβάνει συχνά, το θέμα της συγκεκριμένης νομοθετικής ρύθμισης δεν είναι ο γάμος, αλλά η εξασφάλιση δικαιώματος παρένθετης κύησης, που θα έρθει με προσφυγή των ενδιαφερομένων στα ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Θεσσαλονίκης Φιλόθεος
Ενας από τους νεότερους ιεράρχες, καθώς ανέλαβε καθήκοντα μητροπολίτη μόλις πριν από μερικούς μήνες, εκφράζει τη νέα γενιά στο εσωτερικό της Ιεραρχίας. «Κάτι τέτοιο θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για την τεκνοθεσία εκ μέρους αυτών των προσώπων, κάτι το οποίο αποτελεί μία βόμβα στα θεμέλια της ίδιας της οικογένειας», δήλωσε για τον γάμο ομοφύλων.
Ναυπάκτου Ιερόθεος
Από την παλαιότερη γενιά μητροπολιτών, ο ηλικίας 78 ετών μητροπολίτης εκφράζεται κατά κανόνα με νηφαλιότητα, θέτοντας, ωστόσο, όλο το πλαίσιο του προβληματισμού που αναπτύσσεται στο εσωτερικό της Εκκλησίας. «Η Εκκλησία έχει έναν θεσμό, έχει τα μυστήριά της, έχει τον γάμο της, και επομένως καθετί το οποίο είναι εκτός της μυστηριακής ζωής δεν είναι αποδεκτό από την Εκκλησία, εκτός αν υπάρχει μετάνοια».