Πριν από χρόνια, στη διάρκεια μιας αποτυχημένης απόπειρας να αναθεωρηθεί το άρθρο 16, δίδασκα σ’ ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Οι φοιτητές μου ήταν ανάστατοι κι έτσι αφήσαμε το μάθημα και καθίσαμε να συζητήσουμε. Είπαμε πολλά, αλλά το επιχείρημα ενός νέου δικηγόρου μού έκανε εντύπωση: «Αν επιτραπούν ιδιωτικές νομικές σχολές και κάποια είναι καλύτερη από τις κρατικές, αυτοί που θα αποφοιτούν θα είναι, κατά τεκμήριο, καλύτεροι νομικοί από εμένα. Πώς θα τους ανταγωνιστώ;».
Αν διαβάσετε τα επιχειρήματα κατά των ιδιωτικών πανεπιστημίων, θα πέσετε σε ιερεμιάδες για στυγνές κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που θα εξαπατούν τους αθώους φοιτητές και τους γονείς τους, θα τους απομυζούν, προσφέροντας υπηρεσίες χαμηλής ποιότητας για πτυχία της κακιάς ώρας. Τι υποκρισία! Δεν έχουν ακούσει για τα αγορασμένα πτυχία σε δημόσια πανεπιστήμια των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, από αποφοίτους που δεν έμαθαν ποτέ τη γλώσσα στην οποία «σπούδασαν»; Γιατί δεν αντέδρασαν όταν σε μια νύχτα ανωτατοποιήθηκαν τα ΤΕΙ ή όταν ιδρύθηκαν πανεπιστημιακά τμήματα σε κάθε ελληνική κωμόπολη, με ιπτάμενους καθηγητές και τουρίστες φοιτητές; Αλλά η αντίρρηση αυτή κρύβει κάτι άλλο, τον πραγματικό φόβο, ότι κάποια από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μπορεί να προσφέρουν πολύ καλύτερη εκπαιδευτική εμπειρία. Είναι, άραγε, τόσο δύσκολο να ξεπεράσεις ένα δημόσιο πανεπιστήμιο;
Τα ελληνικά ΑΕΙ υποχρηματοδοτούνται. Αυτό το γνωρίζουμε καλά, είναι η καραμέλα μας, το επαναλαμβάνουμε σαν μάντρα. Δεν είναι ψέμα, οι μισθοί είναι εξευτελιστικοί, οι προϋπολογισμοί μας για γέλια, οι πόροι μας για κλάματα, οι θέσεις δεν αναπληρώνονται. Οπως όλοι, έτσι κι εμείς, ζητάμε, δικαίως, περισσότερα. Ωστόσο (αλίμονο!), δεν είναι η υποχρηματοδότηση το μοναδικό μας πρόβλημα.
Ας ξεκινήσουμε από τις υποδομές. Τα περισσότερα κτίρια είναι άθλια. Θυμίζουν φυλακές σε χώρες της Κεντρικής Αμερικής. Βρώμικα μέσα κι έξω. Σε κάθε βήμα, μια εικόνα διάλυσης, εγκατάλειψης και μιζέριας. Σκουπίδια παντού, σπασμένα θρανία, μηχανήματα ξεχαρβαλωμένα, ακατάληπτα γκραφίτι, αφίσες και κουρελόπανα, τραπεζάκια προσηλυτισμού, χαλασμένες, βρώμικες τουαλέτες, χώροι που έχουν ιδιωτικοποιηθεί από βίαιες ομάδες, ανασφάλεια και εκφοβισμός. Υπάρχουν εξαιρέσεις; Ελάχιστες.
Aν μια κυβέρνηση αποφάσιζε να δώσει στη δημόσια παιδεία το μεγαλύτερο ποσοστό του προϋπολογισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη, θα ήταν όλα εντάξει;
Ισως σας σοκάρω, αλλά έχουμε και καθηγητές μονίμως απόντες από τα γραφεία τους και ορισμένους που δεν απαντούν ποτέ στα μηνύματα των φοιτητών τους. Αλλους που παραμένουν αδιάφοροι μπροστά στα νέα πρόσωπα που τους κοιτούν και δεν επιδιώκουν, ούτε για μια στιγμή, να τα γνωρίσουν. Κι εκείνους που βασική τους μέριμνα είναι να αναπαράγουν τις ιδεοληψίες τους, προωθώντας αποκλειστικά κλώνους από την ομαδούλα τους, μη τυχόν και εισχωρήσει κανείς «εξωτικός» και τους μολύνει.
Οι φοιτητές, έρμαια μιας παγιωμένης κατάστασης. Θεωρούν ως μεγαλύτερη κατάκτησή τους το δικαίωμα να εξετάζονται 10 φορές στο ίδιο μάθημα και να αποφοιτούν έπειτα από 15 χρόνια. Εχουν εγκαταλείψει την εκπροσώπησή τους στο 3%, σε επαγγελματίες αποφασισμένους να επιβάλλουν αυτό που τους ανέθεσαν – κι αλίμονο σε όποιον σταθεί στον δρόμο τους. Που δεν ντρέπονται να παπαγαλίζουν αποφάσεις που τους τις έχουν υπαγορεύσει άλλοι, τυπωμένες εκ των προτέρων και πανομοιότυπες για κάθε τμήμα, που ψηφίζονται μηχανικά από στρατιωτάκια σε υπηρεσία. Τι είναι αυτό που μετατρέπει ένα νέο, φρέσκο μυαλό σε πειθαρχημένο, ιδεοληπτικό στρατιωτάκι; Ενα μυαλό που χαίρεσαι να το βλέπεις, τις στιγμές που ξεχνά τον ρόλο που του έχουν αναθέσει και τολμά να σκέφτεται ελεύθερα;
Δεν υπάρχουν καθηγητές, πρυτάνεις, πρόεδροι τμημάτων, φοιτητές που αντιδρούν και αντιστέκονται; Αρκετοί. Αλλά λίγοι απέναντι στους πολλούς που συμβιβάζονται με την αθλιότητα. Γιατί το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο μιθριδατισμός. Ολα τα παραπάνω (και πολύ περισσότερα) τα θεωρούμε φυσιολογικά. Δεν έχουμε απλώς μάθει να ζούμε με αυτά, τα έχουμε πλήρως εσωτερικοποιήσει. Αποτελούν μέρος της κανονικότητάς μας και είμαστε έτοιμοι να φωνάξουμε με ιερή αγανάκτηση «προδότη!» σε όποιον τολμήσει να μιλήσει. Απαριθμούμε «ιστορίες επιτυχίας» και μεγαλοποιούμε διεθνείς διακρίσεις που αδυνατούν, όμως, να κρύψουν τη ζοφερή μεγάλη εικόνα. Και τώρα ακόμα, κάποιοι από εμάς είναι πανέτοιμοι, αν βρουν την ευκαιρία, να πακετάρουν εξετάσεις και εξάμηνα σε συσκευασία λίγων εβδομάδων – για να μπορέσουμε να κάνουμε έπειτα αμέριμνοι τις καλοκαιρινές διακοπές μας.
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι συμβαίνει κάτι μαγικό. Κάποια κυβέρνηση αποφασίζει να δώσει στη δημόσια παιδεία το μεγαλύτερο ποσοστό του προϋπολογισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι μισθοί μας διπλασιάζονται, έχουμε νέες θέσεις και αρκετά χρήματα για να επισκευάσουμε τις τουαλέτες και τα σπασμένα έδρανα. Θα είναι τότε όλα εντάξει;
Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.