«Ο τόπος μας είναι παρεξηγημένος. Είμαστε απομακρυσμένοι από τη στεριά, ήμασταν τόπος εξορίας, δημιουργήθηκε μια άσχημη εικόνα. Αυτή την εικόνα θέλουμε να αλλάξουμε. Κάνουμε ένα βήμα τη φορά, να δημιουργήσουμε μια στέρεη βάση ώστε να ξαναχτίσουμε την ιστορία του νησιού μας από την αρχή».
Η δήμαρχος του Αγίου Ευστρατίου Μαρία Κακαλή, (η οποία πρόσφατα επανεξελέγη με ποσοστό 100%), έχει μάθει να μη βιάζεται. Οχι επειδή τα πράγματα «κυλούν πιο αργά» στο ακριτικό νησί, αλλά επειδή τα μεγάλα βήματα απαιτούν υπομονή. Και η αλήθεια είναι ότι τα δύο εγχειρήματα, που βρίσκονται σε εξέλιξη σήμερα στο νησί είναι πραγματικά μεγάλα. Το πρώτο αφορά τη μετατροπή του σε «πράσινο νησί», με τη δημιουργία ενός συστήματος ενεργειακής αυτονομίας και τηλεθέρμανσης, ένα πρωτοποριακό έργο το οποίο έχει κινήσει το ενδιαφέρον των «κολοσσών» της αγοράς. Το δεύτερο αφορά τη σταδιακή επαναδημιουργία του παλιού οικισμού, ο οποίος κατεδαφίστηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1968.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ιδέα για «χρησιμοποίηση» του Αγίου Ευστρατίου, ενός ακριτικού νησιού 200 κατοίκων, για την εφαρμογή πρωτοποριακών τεχνολογιών ενεργειακής αυτονομίας ξεκίνησε περίπου πριν από μία δεκαετία. Ως έργο εντάχθηκε στο προηγούμενο ΕΣΠΑ, αλλά συνάντησε πλήθος εμποδίων και δεν προχώρησε. Επειτα από «μάχη» του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) και του δήμου, το έργο επανεντάχθηκε ως «γέφυρα» στο νέο ΕΣΠΑ και πλέον είναι έτοιμο να δημοπρατηθεί. «Για πρώτη φορά στον κόσμο τίθεται στόχος διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ποσοστό 85%, για τη δημιουργία ενός αυτόνομου ενεργειακά νησιού» εξηγεί ο προσφάτως παραιτηθείς (θα πολιτευθεί στον Εβρο) πρόεδρος του ΚΑΠΕ Βασίλης Τσολακίδης. «Η πιο προχωρημένη, ανάλογη απόπειρα αφορά την Ικαρία, ένα έργο που σχεδιάστηκε πριν από 15 χρόνια, με άλλες καταναλώσεις και άλλες τεχνολογίες και αφορά τη μερική και όχι ολική αυτονομία του νησιού».
Το έργο στον Αγιο Ευστράτιο αφορά την τοποθέτηση ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών ισχύος 900 kW, που θα υποστηρίζονται από πολύ ισχυρές «μπαταρίες» (2,5 MW) ώστε η παραγόμενη ενέργεια να μπορεί να διατηρηθεί για μέρες. «Οταν θες ενεργειακή αυτονομία, πρέπει να παράγεις περισσότερη ενέργεια από αυτή που χρειάζεσαι. Στο συγκεκριμένο έργο το περίσσευμα ενέργειας δεν θα χάνεται, αλλά θα αξιοποιείται. Θα κατασκευαστεί ένα σύστημα θέρμανσης νερού, που με τη βοήθεια δικτύου θα καλύψει τις ανάγκες θέρμανσης του οικισμού. Μπορείτε να φανταστείτε πόσο σημαντικό είναι αυτό, σε ένα νησί του Βόρειου Αιγαίου που ο χειμώνας είναι δύσκολος».
Ο σημερινός οικισμός δημιουργήθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1968. Οι κάτοικοι επέλεξαν τη μετακίνησή τους στο γειτονικό πεδινό κομμάτι.
Εντονο ενδιαφέρον
Για το έργο (που έχει προϋπολογισμό 5,6 εκατ. ευρώ) έχουν ήδη εκφράσει ενδιαφέρον οι μεγαλύτεροι «παίκτες» στον χώρο των νέων ενεργειακών τεχνολογιών, όπως η Tesla, η Siemens και άλλοι. «Είναι μια μοναδική ευκαιρία για τις εταιρείες αυτές να αποδείξουν ότι μπορούν να λειτουργήσουν στην πράξη τα συστήματα που αναπτύσσουν ερευνητικά. Για την Ελλάδα είναι ένα έργο-πιλότος, που θα αποδείξει ότι τα νησιά μπορούν να αξιοποιήσουν ήλιο και αέρα για να αυτονομηθούν ενεργειακά».
Το βασικό έργο (παραγωγή ενέργειας και τηλεθέρμανση) συμπληρώνεται από μία σειρά μικρότερων, που θα δώσουν στον Αγιο Ευστράτιο τον χαρακτήρα του «πράσινου νησιού»: τη δημιουργία σταθμού φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, την προμήθεια δύο ηλεκτρικών οχημάτων για τον δήμο (ένα βαν και ένα μικρό φορτηγό) και ηλεκτρικών ποδηλάτων, την ενεργειακή αναβάθμιση δημοσίων κτιρίων.
Το δεύτερο έργο αφορά τη δημιουργία της απαραίτητης υποδομής για την επαναδημιουργία του παλιού οικισμού. «Ο οικισμός βρισκόταν στην πλαγιά δίπλα στον σημερινό. Το 1968 υπέστη τεράστιες ζημιές από τον σεισμό και η δικτατορία έδωσε στους κατοίκους την επιλογή να τους επισκευάσει τα σπίτια ή να τα κατεδαφίσει και να χτίσει νέα», λέει η δήμαρχος του νησιού. «Ο κόσμος προτίμησε το δεύτερο. Ηταν χειμώνας, το νησί φτωχό, όλοι φοβούνταν τι θα γίνει αν υπάρξει ένας νέος σεισμός. Ετσι ο παλιός ισοπεδώθηκε και τα μπάζα παρέμειναν εκεί και με τα χρόνια έγιναν ένα με το βουνό. Ο νέος οικισμός βέβαια δεν ήταν ό,τι καλύτερο: από ψηλά μοιάζει αισθητικά με στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μόνο τα τελευταία χρόνια φτιάχτηκαν τα σπίτια και δείχνει καλύτερος».
Με «οδηγό» έναν αυτοδίδακτο φωτογράφο
Ενα αρχείο με εκατοντάδες φωτογραφίες, στο οποίο αποτυπώνεται η ζωή στον Αγιο Ευστράτιο τον 20ό αιώνα είναι ο «οδηγός» για την επαναδημιουργία του παλιού οικισμού. Το πολύτιμο αρχείο του αυτοδίδακτου φωτογράφου Βασίλη Μανικάκη θα συμπληρώσει την επιτόπια έρευνα στα ερείπια για να δώσει τη μορφή και τα όρια του παλιού οικισμού.
«Πριν από μερικά χρόνια κάναμε μια πρώτη μελέτη για την επαναδημιουργία του οικισμού. Θέλουμε να αποκαλύψουμε τους δρόμους, τις πλατείες και τα όρια των οικοπέδων και στη συνέχεια να επεκτείνουμε τα δίκτυα, ώστε να είναι πιο εύκολο και ελκυστικό για όποιον θέλει να χτίσει. Για τους όρους δόμησης υπάρχει διάταγμα και για την εικόνα των κτιρίων το φωτογραφικό αρχείο του Μανικάκη», εξηγεί η δήμαρχος Μαρία Κακαλή.
«Το έργο έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (που μας βοηθά καθώς είμαστε μικρός δήμος, χωρίς τεχνική επάρκεια) με προϋπολογισμό 715.000 ευρώ».
Το φιλόδοξο σχέδιο δεν έχει προηγούμενο, καθώς έχουν μεσολαβήσει πενήντα χρόνια από την καταστροφή.
«Τα τελευταία χρόνια κάνουμε μια συστηματική προσπάθεια να βελτιώσουμε τις υποδομές μας. Φτιάξαμε το λιμάνι, το δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, τον σταθμό μεταφόρτωσης απορριμμάτων. Τα βασικά προβλήματα τα έχουμε λύσει. Μακροπρόθεσμα θέλουμε να δώσουμε τη δυνατότητα σε ανθρώπους που κατάγονται από το νησί να επιστρέψουν και να προσελκύσουμε νέους κατοίκους. Να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας, να βοηθήσουμε τους κτηνοτρόφους μας να εξελιχθούν και να παράγουν ΠΟΠ προϊόντα, τους αλιείς μας να επεκταθούν στον αλιευτικό τουρισμό, να δημιουργήσουμε μονοπάτια. Ευελπιστούμε ότι θα αντιστρέψουμε την κατάσταση σε μία δεκαετία. Αυτό που συνειδητοποίησα με την πάροδο του χρόνου είναι ότι οι αλλαγές δεν γίνονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Πάντα θα υπάρχουν κάποιες διαδικασίες ή αναποδιές που θα μας κρατούν πίσω. Ετσι αποφασίσαμε να κάνουμε ένα βήμα τη φορά. Εχουμε τη διάθεση, χρειαζόμαστε ιδέες και τα κίνητρα από την πολιτεία».