Οι συζητήσεις μαζί της είναι πάντα συναρπαστικές. Με λόγο γοητευτικό ανοίγει ένα παράθυρο στο παρελθόν, στις δοξασίες των ανθρώπων, τους μύθους, τις λαϊκές παραδόσεις. Θα αναρωτηθεί κανείς πόσο ανάγκη έχουμε να κάνουμε τέτοια ταξίδια πίσω στον χρόνο τη στιγμή που η τεχνολογία μάς πηγαίνει κατευθείαν στο μέλλον. Κι όμως, ακούγοντας τη δρα Κατερίνα Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, (και μέλος της Επιτροπής 2021 με ενδιαφέρουσες προτάσεις για την αναβίωση της χειροτεχνίας), καταλαβαίνει κανείς πως η ύβρις έφερε την πανδημία στη ζωή μας.
«Κάποτε, όχι πολύ παλιά, υπήρχε ο σεβασμός και μια συμβιωτική σχέση με τη φύση, στην οποία προσδίδονταν χαρακτηριστικά ένθεης ζωής» λέει η κορυφαία λαογράφος. «Οι άνθρωποι στην αρχαιότητα, τους μεσαιωνικούς χρόνους αλλά και ώς τον 19ο αιώνα είχαν φόβο μην προκαλέσουν την εκδίκησή της, με τη συμπεριφορά τους. Θεοί, νεράιδες, αγελούδες ακόμα και άγιοι είχαν σχέση με το φυσικό περιβάλλον. Εχει τεράστιο ενδιαφέρον ότι οι ασθένειες, ειδικά οι πανδημίες, είχαν συνδεθεί με ένα είδος τιμωρίας και ενσαρκώνονταν ως ανθρώπινα όντα. Κυρίως έπαιρναν τη μορφή γυναικών, μεγάλων σε ηλικία που ήταν σκληρές και κακές. Η οστρακιά, η ευλογιά, η πανώλη έμοιαζαν στο μυαλό των ανθρώπων με γριές που έπρεπε να εξευμενιστούν για να μείνουν μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα» λέει η κ. Καμηλάκη.
Απεικόνιση πανδημίας στη λατινοκρατούμενη Κύπρο.
«Οταν χαρασσόταν η οδός Πειραιώς επί Οθωνος οι εργάτες βρήκαν ένα αρχαίο κολονάκι στη συμβολή με τη Χαμοστέρνας. Υπήρχαν άλλα δύο τέτοια από την αρχαιότητα, ένα στο σημερινό Κολωνάκι από το οποίο πήρε και το όνομα η γειτονιά και ένα άλλο κοντά στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αυτά τα τρία υποτίθεται ότι βρίσκονταν πάνω από τρία θαμμένα καζάνια μέσα στα οποία ήταν κλεισμένες όλες οι αρρώστιες. Σχημάτιζαν ένα νοητό τρίγωνο προστασίας του κλεινού άστεως από κάθε νόσο. Στις εργασίες χάραξης λοιπόν, το κολονάκι της Πειραιώς καταστράφηκε και τότε ξέσπασε μια επιδημία πανώλης στην Αθήνα που όλοι απέδωσαν στο γεγονός ότι οι αρρώστιες βγήκαν από το καζάνι που ξέθαψαν οι εργάτες, όπως γράφει ο Καμπούρογλου».
Ο μύθος του Ερυσίχθονα που έφαγε τον εαυτό του.
Συνεχίζει: «Οι τεχνολογικές κατακτήσεις είναι φυσικό να εξαλείψουν τις δεισιδαιμονίες. Η γνώση που θησαυρίζει η ανθρωπότητα είναι πολύτιμο όπλο απέναντι τόσο στις ιδιοτροπίες της φύσης όσο και για την οργάνωση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δεν πρόκειται για νοσταλγία του χαμένου παραδείσου της άγνοιας. Χάσαμε την άμεση σχέση με το φυσικό περιβάλλον, τον θαυμασμό και το φόβο μας γι’ αυτό. Οι θρύλοι και οι μύθοι, μηχανισμοί –ουσιαστικά– πρόληψης, μεταδιδόμενοι από στόμα σε στόμα, προειδοποιούσαν τους ανίδεους και τολμηρούς βοσκούς ή ναυτικούς για κινδύνους υπαρκτούς που σχετίζονταν με την παντοδύναμη φύση. Στη λαϊκή μας παράδοση λ.χ. είτε στη στεριά είτε στα νησιά ακούγονται μέχρι σήμερα πολλά τραγούδια αλλά και παραδόσεις για τον ιδιότροπο μήνα Μάρτη με τον απρόβλεπτο καιρό. Μια ξαφνική κακοκαιρία μπορεί να παγώσει τα κοπάδια στο βουνό και να βουλιάξει τα καράβια στη θάλασσα».
Απεικόνιση της ευλογιάς στον Μεσαίωνα.
Η άποψη για το πεπερασμένο των φυσικών αγαθών και την απαραίτητη έγνοια του ανθρώπου για την αειφορία δεν είναι ανακάλυψη των σύγχρονων κοινωνιών που έφεραν, με τις συμπεριφορές τους, ανεπανόρθωτες βλάβες στον πλανήτη μας. Ο σημερινός άνθρωπος μοιάζει πολύ στον μυθικό Ερυσίχθονα, παράδειγμα προς αποφυγήν ήδη από τον 2ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με τον μύθο έκοψε από το άλσος της θεάς Δήμητρας, δένδρα για να φτιάξει το παλάτι του. Εκοψε ακόμα και την ιερή της λεύκα. Η θεά τον τιμώρησε να τρώει τα πάντα αλλά να μη χορταίνει. Εφτασε στο σημείο να πουλήσει την κόρη του για να αγοράσει τρόφιμα και στο τέλος, έφαγε τον ίδιο του τον εαυτό».