Η πρώτη της σκέψη όταν προσγειώθηκε το αεροπλάνο τον Ιούλιο ήταν πως για πρώτη φορά μετά επτά χρόνια γύρισε σπίτι, στη Θεσσαλονίκη, χωρίς να έχει κλείσει πτήση επιστροφής. Λίγες εβδομάδες πριν, η Ελενα Πάτρα (φωτ.) και ο σύντροφός της –εκείνη διατροφολόγος σε πολυεθνική, εκείνος δικηγόρος σε αμερικανική εταιρεία– είχαν παραιτηθεί από τις δουλειές τους στις Βρυξέλλες.
Για μήνες σκέφτονταν να γυρίσουν στην Ελλάδα, έως ότου εμφανίστηκε ο κορωνοϊός και φοβήθηκαν πως μπορεί να μην ήταν αυτή, σε μια περίοδο γενικής και ειδικά οικονομικής αστάθειας, η κατάλληλη στιγμή για μια τέτοια απόφαση. «Από την άλλη νίκησε η σκέψη ότι κάποια στιγμή πρέπει να αρχίσεις να χτίζεις», όπως και η επιθυμία τού να ζουν κοντά στους δικούς τους ανθρώπους, τονίζει η κ. Πάτρα, 29 ετών, μιλώντας στην «Κ». Την ημέρα που παραιτήθηκε και ο φίλος της, συνειδητοποίησαν πως είχαν κάνει πια αυτό το βήμα. «Μου είπε “τελείωσε, αυτό ήταν. Γυρνάμε”».
Τη δεκαετία που η οικονομική κρίση έπληξε τη χώρα, από το 2009 μέχρι το 2019, περίπου μισό εκατομμύριο Ελληνες μετοίκησαν στο εξωτερικό, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, συνήθως αναζητώντας καλύτερες εργασιακές συνθήκες και προοπτικές. Τώρα, μια παγκόσμια υγειονομική κρίση έχει συντελέσει στο να αρχίσουν να επιστρέφουν κάποιοι από αυτούς.
«Για πολλούς που το σκέφτονταν, τους ταρακούνησε, ήταν η αφορμή», λέει ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όσον αφορά τη δράση της πανδημίας ως καταλυτικού παράγοντα στην απόφαση πολλών να γυρίσουν στην Ελλάδα μόνιμα.
Για κάποιους άλλους όμως που μπορεί να μη σχεδίαζαν να επαναπατριστούν σύντομα ή και καθόλου, η πανδημία υπήρξε «ενός είδους βαρόμετρο», προσθέτει ο κ. Καλύβας. «Τους ανάγκασε να ξαναδούν τη ζωή τους με διαφορετική ματιά, να δώσουν βαρύτητα σε άλλα πράγματα, όπως η ποιότητα ζωής», συμπληρώνει. «Ο,τι έχει να κάνει με την υγεία μας αλλάζει τις προτεραιότητες».
Γιώργος Μαλλιαρός
«Είμαι αρκετά χαρούμενος, το βλέπω ως εμπειρία»
Η απόσταση από τους γονείς ήταν ο κύριος λόγος για τον οποίο επέστρεψε από τη Βουδαπέστη τον περασμένο Μάρτιο ο Γιώργος Μαλλιαρός. «Στην Ελλάδα γύρισα λόγω καραντίνας γιατί ήδη εργαζόμασταν από το σπίτι και φοβήθηκα ότι θα κλείσουν τα σύνορα και δεν θα μπορούσα να έρθω γρήγορα αν χρειαζόταν», λέει στην «Κ». Το πλάνο του ήταν να δουλέψει από εδώ για κάποιους μήνες και τον Σεπτέμβριο να επέστρεφε στη Βουδαπέστη, όπου εργαζόταν σε συμβουλευτική εταιρεία που ασχολούνταν με χρηματοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αλλά η τότε σχέση του, που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, ο φόβος πως θα ξαναγίνει ένα ακόμα lockdown, η επιθυμία του να βρίσκεται κοντά στους γονείς του έως τουλάχιστον να βγει ένα εμβόλιο, και κατά βάση μία καλή επαγγελματική πρόταση που δέχθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεχνολογικής Ανάπτυξης, ήταν όλοι λόγοι που συνέβαλαν στην απόφασή του να παραιτηθεί από τη δουλειά του στη Βουδαπέστη και να μετακομίσει στη Θεσσαλονίκη – προς το παρόν τουλάχιστον.
«Δεν νιώθω πως έχω τελειώσει με το εξωτερικό», τονίζει ο κ. Μαλλιαρός, 30 ετών, «αλλά, περιέργως, είμαι αρκετά χαρούμενος, μου αρέσει, το βλέπω ως εμπειρία, να ζήσω όντως και στη Θεσσαλονίκη ως ενήλικας».
Δημήτρης Πορίχης, Βύρωνας Αντωνιάδης
«Αν πάθω κάτι, ας το πάθω στο σπίτι μου»
Ο Δημήτρης Πορίχης, 33 ετών, ο οποίος ήταν στέλεχος στη Handelsbanken, μία σουηδική τράπεζα στο Λονδίνο, όπου ζούσε από τον Σεπτέμβριο του 2012, περίμενε για χρόνια να καλυτερέψουν οι συνθήκες στην Ελλάδα ούτως ώστε να βρει μια αρκετά καλή επαγγελματική ευκαιρία και να επιστρέψει στη χώρα, ελπίζοντας στην απόκτηση ισορροπίας ανάμεσα στη ζωή και στη δουλειά του, κάτι που του έλειπε στο Λονδίνο. Η πανδημία, σε συνδυασμό με μια καλή εργασιακή πρόταση που είχε στα χέρια του από την Alpha Bank, τον ώθησε να πάρει την απόφαση του επαναπατρισμού, μία απόφαση που όπως είπε δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξει. «Σκέφτηκα πως αν είναι να πάθω κάτι, ας το πάθω στο σπίτι μου», τονίζει ο κ. Πορίχης, συμπληρώνοντας πως, λόγω της πανδημίας, ήθελε να είναι στην Ελλάδα και για να προσέχει τους γονείς του.
«Υπήρχε ένα μακροχρόνιο πλάνο που πάντα έλεγε πως θα γυρνούσα στην Ελλάδα», λέει ο Βύρωνας Αντωνιάδης (φωτ. αριστερά). Γύρισε από το Λονδίνο –στο οποίο ζούσε για οκτώ χρόνια και μέχρι την πρόσφατη παραίτησή του εργαζόταν ως μηχανικός λογισμικού στην εταιρεία Bloomberg– στην Ελλάδα τον περασμένο Μάρτιο με μια βαλίτσα γεμάτη χειμερινά ρούχα για να περάσει την καραντίνα κοντά στην κοπέλα του και την οικογένειά του. Λίγες μέρες αργότερα, όμως, έτυχε να ακούσει για μία υψηλόβαθμη θέση που δυνητικά θα τον ενδιέφερε σε μία startup που μόλις αναπτυσσόταν, τη Seafair. Εκανε συνέντευξη για τη δουλειά τηλεφωνικώς και όταν την έκλεισε ένιωσε αγαλλίαση. «Σκέφτηκα πως όλο αυτό μπορεί να πετύχει». Καθώς ήταν ήδη στην Ελλάδα εξαιτίας της πανδημίας, η απόφασή του να αφήσει το Λονδίνο έγινε πιο εύκολη ψυχολογικά. «Hμουν ήδη δύο μήνες, που τότε ήταν πολύ, στην Ελλάδα, μπροστά σε όλα αυτά που θα κέρδιζα», αναφέρει ο κ. Αντωνιάδης, 26 ετών, όπως η ποιότητα ζωής στη χώρα –από τον ήλιο μέχρι το φαγητό– και ο χρόνος με την κοπέλα του και τους γονείς του, οι οποίοι μεγάλωναν τόσα χρόνια μακριά του.
Νίκος Δάλλας
«Το ένστικτό μου μού έλεγε “φύγε τώρα”»
Στη δεύτερη κατηγορία που ανέφερε ο κ. Καλύβας, στους ανθρώπους δηλαδή που αναθεώρησαν την ποιότητα της ζωής τους στο εξωτερικό σε σύγκριση με την Ελλάδα με αφορμή την πανδημία και αποφάσισαν να επαναπατριστούν, ανήκει και ο 55χρονος Νίκος Δάλλας (φωτ. αριστερά), ο οποίος έφυγε από την Ελλάδα για τη Μεγάλη Βρετανία τον Σεπτέμβριο του 2017 για οικονομικούς λόγους. Στην αρχή, το Λονδίνο τον ενθουσίασε. Μετά ενάμιση χρόνο, τον είχε ήδη κουράσει.
«Αν οι συνάδελφοί μου δούλευαν, μπορεί να καθόμουν για τέσσερις ημέρες στο δωμάτιό μου, αυτό το πράγμα δεν γίνεται, είναι τρέλα, να μένεις σε ένα σπίτι με άλλους τρεις-τέσσερις», ανέφερε σε τηλεφωνική συνέντευξη στην «Κ». Από receptionist κατάφερε μέσα σε δυόμισι χρόνια να ανελιχθεί σε duty manager στο ξενοδοχείο DoubleTree by Hilton στο Bloomsbury, μια περιοχή στο κεντρικό Λονδίνο, όπως και δουλεύοντας να ξεπεράσει τα προβλήματα που τον είχαν ωθήσει να αφήσει την οικογένειά του και τη ζωή του στην Ελλάδα και να μετακομίσει στη βρετανική πρωτεύουσα.
Οταν ο κορωνοϊός άρχισε να εξαπλώνεται στην πόλη και από το ξενοδοχείο άρχισαν να απολύουν εργαζομένους και σε άλλους, όπως ο ίδιος, να μειώνουν τις ώρες εργασίας λόγω χαμηλής πληρότητας, ο κ. Δάλλας αποφάσισε να παραιτηθεί και να γυρίσει προσωρινά στην Ελλάδα. «Τα σημάδια που έβλεπα και το ένστικτό μου μού έλεγαν “φύγε τώρα”» λέει. «Οπως πήρα την απόφαση να φύγω για το Λονδίνο, που ήταν πιο δύσκολη για μένα, έτσι, πιο εύκολα, πήρα την απόφαση να γυρίσω», συμπληρώνει, ούτως ώστε να περάσει το δύσκολο διάστημα της πανδημίας στην Ηγουμενίτσα, από όπου και κατάγεται.
Ομως το Λονδίνο, σημειώνει ο κ. Δάλλας, δεν είναι όπως ήταν πριν από την πανδημία, και η ποιότητα ζωής που του προσφέρει η Ηγουμενίτσα είναι για τον ίδιο πολύ καλύτερη, οπότε αποφάσισε οι αρχικοί έξι μήνες της παραμονής του στη χώρα να παραταθούν. «Από ένα σημείο και μετά επιλέγεις την καλύτερη ποιότητα ζωής με μικρότερο εισόδημα».
«Μένω γιατί δεν πρόκειται να περάσω καλύτερα επάνω· εδώ έχω τις δυνατότητες να ασκούμαι, να πηγαίνω για ψάρεμα, να βλέπω την οικογένειά μου και την παρέα μου, αυτά δεν τα έχεις επάνω», λέει. «Σαν τον τόπο μας δεν έχει».
Μαρία Καλαφάτη, Ali Tehrani, Γεωργία Θεοδωράκη
«Ο ιός έδειξε πως δεν είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία»
Είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί πόσοι άνθρωποι έχουν επιστρέψει στην Ελλάδα τους τελευταίους μήνες, ανέφερε στην «Κ» μέσω e-mail ο Kevin Featherstone, καθηγητής Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών και επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στο London School of Economics. Αποψη που συμμερίζεται και το υπουργείο Εσωτερικών, καθώς η μεγάλη πλειονότητα αυτών είναι Ελληνες πολίτες, ενώ η επιστροφή όσων μέχρι πρότινος ήταν δηλωμένοι κάτοικοι εξωτερικού θα φανεί στις φορολογικές δηλώσεις τους με το νέο έτος.
Παρ’ όλα αυτά, η πρακτική της τηλεργασίας, που λόγω κορωνοϊού έχει υιοθετηθεί από πολλές εταιρείες παγκοσμίως, έχει συμβάλει στο να γίνει η χώρα ένας ελκυστικός προορισμός και για ανθρώπους που δουλεύουν εξ αποστάσεως, Ελληνες και μη.
«Ο κορωνοϊός έφερε πολλές αλλαγές, απότομες αλλά και καλές, έδειξε πως δεν είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία», παρατηρεί η Μαρία Καλαφάτη, συνιδρύτρια του The Cube, ενός coworking space στο κέντρο της Αθήνας.
Ο Ali Tehrani (φωτ. αριστερά), 28 ετών, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Astroscreen.com, μιας start-up με βάση το Λονδίνο, αποφάσισε να μετακομίσει στην Αθήνα, όπου και βρίσκεται από τον Αύγουστο, εφόσον εξαιτίας της πανδημίας δουλεύει μόνιμα από το σπίτι. «Ο καιρός, η εγγύτητα στη Μεσόγειο, η συμβατή διαφορά ώρας με το Ηνωμένο Βασίλειο και το κόστος διαβίωσης» ήταν όλοι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή του την απόφαση, λέει στην «Κ». «Η Ελλάδα φαίνεται να έχει διαχειριστεί την πανδημία καλά».
Μπορεί η πανδημία να είναι ένας συγκυριακός παράγοντας που συνέβαλε σε κάποιες επιστροφές στη χώρα, επισημαίνει ο Γιώργος Παγουλάτος, γενικός διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), αλλά «η νέα πραγματικότητα τηλεργασίας θα έχει μονιμότερα χαρακτηριστικά και σε αυτή την κατηγορία θα έχουμε ένα ισχυρό πλεονέκτημα ως χώρα». «Πιστεύω ότι θα έχουμε όλο και περισσότερες περιπτώσεις που ζουν στην Ελλάδα και εργάζονται για το εξωτερικό», προσθέτει ο κ. Παγουλάτος.
Ο κ. Καλύβας συμπληρώνει πως η κινητικότητα ανάμεσα σε χώρες δεν θα είναι στατική και θα υπερισχύσει «η αντίληψη ενός πηγαινέλα, χθες φεύγεις, σήμερα γυρίζεις, αύριο μπορεί να ξαναφύγεις».
«Δεν αποκλείω το γεγονός να ξαναφύγω στο εξωτερικό», αναφέρει η Γεωργία Θεοδωράκη, η οποία θα επιστρέψει αυτή την εβδομάδα από το Λονδίνο, όπου μέχρι την παραίτησή της εργαζόταν στον οίκο δημοπρασιών Bonhams. Στην Αθήνα θα αναλάβει επιμελήτρια σε ιδιωτική συλλογή. Προς το παρόν μπορεί να μην έχει συνειδητοποιήσει απολύτως πως επιστρέφει στην Ελλάδα μετά πέντε χρόνια ζωής στη Βρετανία, λέει στην «Κ», αλλά είναι χαρούμενη. «Κατάλαβα πως θα είμαι και πάλι με τους δικούς μου ανθρώπους».