Η συμμετοχή των πανεπιστημιακών σε έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας έχουν κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή σε νεοφυείς εταιρείες καινοτομίας, θα αποτελεί κριτήριο για την εξέλιξή τους στις ακαδημαϊκές βαθμίδες. Την ίδια στιγμή, θα οργανωθούν στα ΑΕΙ «επιχειρηματικοί επιταχυντές» για την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και θα θεσμοθετηθούν γραφεία μεταφοράς τεχνολογίας. Παράλληλα, θα προβλέπονται επιμορφώσεις των φοιτητών για την καινοτομία. Πρόκειται για ορισμένα από τα μέτρα που προγραμματίζει το υπουργείο Παιδείας «για την ενίσχυση της καινοτομικής ικανότητας –capacity building, η διεθνής ορολογία– της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης», όπως λέει στην «Κ» ο υφυπουργός Παιδείας, αρμόδιος για την ανώτατη εκπαίδευση, Βασίλης Διγαλάκης.
Ειδικότερα, η πρόσφατη ανάπτυξη αξιόπιστου τεστ ταχείας ανίχνευσης (rapid test) αντιγόνων του κορωνοϊού, από το Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τον καθηγητή Βασιλή Γοργούλη, «αποδεικνύει τις δυνατότητες του εξαίρετου επιστημονικού δυναμικού της χώρας και ιδιαίτερα των νέων ερευνητών», όπως παρατηρεί στην «Κ» ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Ερευνας και Καινοτομίας, καθηγητής Κώστας Φωτάκης. Ωστόσο, παρά το σημαντικό τους δυναμικό, τα ελληνικά ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα εμφανίζουν αδυναμία στην αξιοποίηση του ερευνητικού τους έργου. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ), το διάστημα 2010-2019 μόνο το 2% των καταθέσεων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας προέρχεται από πανεπιστήμια ή/και ερευνητικά κέντρα.
«Η ελληνική έρευνα κατακτά συστηματικά σημαντικές θέσεις στους διεθνείς δείκτες, σε επίπεδο έργων που χρηματοδοτούνται από διεθνείς φορείς, αλλά και στους δείκτες απήχησης των ελληνικών ερευνητικών δημοσιεύσεων. Ωστόσο, η παραγόμενη γνώση δεν αξιοποιείται αποτελεσματικά. Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει προκειμένου να αξιοποιηθεί η παραγόμενη γνώση από την κοινωνία και την πραγματική οικονομία, εκπληρώνοντας έτσι και την τρίτη αποστολή της ανώτατης εκπαίδευσης», δηλώνει ο κ. Διγαλάκης. Στο πλαίσιο αυτό, προγραμματίζονται δράσεις σε τρεις άξονες:
1 Με την επικείμενη κατάθεση του νέου νόμου-πλαισίου για την ανώτατη εκπαίδευση, θα εισαχθούν τομές για την επίτευξη του συγκεκριμένου στρατηγικού στόχου, όπως κίνητρα για τους καθηγητές και τους ερευνητές. Χαρακτηριστικά, όπως αναφέρει στην «Κ» ο γενικός διευθυντής του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ουκ ολίγοι πανεπιστημιακοί τώρα δίνουν βάρος στη δημοσίευση των ερευνητικών τους αποτελεσμάτων σε κάποιο επιστημονικό έντυπο, και όχι στην κατοχύρωσή της σε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Αυτό συμβαίνει διότι, για την προαγωγή ενός μέλους ΔΕΠ στην επόμενη ακαδημαϊκή βαθμίδα, αξιολογείται ο αριθμός των δημοσιεύσεων, όπως και για τη χρηματοδότηση των μελών ΔΕΠ. Ωστόσο, από τη στιγμή που ένα ερευνητικό αποτέλεσμα κατοχυρωθεί στον ΟΒΙ, δεν μπορεί να δημοσιευθεί για 18 μήνες. «Η δημοσίευση αποδεικνύεται σε πολλές περιπτώσεις ο εχθρός της πατέντας», παρατηρεί ο κ. Κανελλόπουλος. Αυτό, σύμφωνα με τον κ. Διγαλάκη, θα αλλάξει, και για την αξιολόγηση των πανεπιστημιακών θα μετράει και η συμμετοχή τους σε ιδέες που έχουν κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Επίσης, θα αξιολογείται και η συμμετοχή σε εταιρείες καινοτομίας που δημιουργεί το ΑΕΙ, ενώ θα δίνεται άδεια σε καθηγητές να συμμετάσχουν στα πρώτα βήματα μιας νεοφυούς επιχείρησης.
2 Θα υποστηριχθούν δράσεις μεταφοράς τεχνολογίας με σημαντικά κονδύλια, σε συνεργασία με το υπουργείο Ανάπτυξης και τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ). Ετσι θα θεσμοθετηθούν γραφεία μεταφοράς τεχνολογίας στα πανεπιστήμια για την αξιοποίηση των ερευνητικών τους αποτελεσμάτων, ενώ θα απλοποιηθούν οι διαδικασίες για δημιουργία εταιρειών startups από τα ιδρύματα. Αποστολή των γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας θα είναι να εντοπίζουν ερευνητικά αποτελέσματα που μπορούν να αξιοποιηθούν και να βοηθούν τους ερευνητές να μορφοποιούν τα αποτελέσματά του σε προϊόν», όπως λέει στην «Κ» η Κατερίνα Πραματάρη, επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας. Τα έσοδα θα αξιοποιηθούν προς όφελος των ΑΕΙ και της έρευνάς τους.
Επίσης, θα δημιουργηθούν συνεργατικά σχήματα διαφορετικών ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων, προκειμένου να επιτευχθούν οικονομίες κλίμακας και καλύτερη αξιοποίηση των πόρων. «Είναι ένα είδος επιχειρηματικού επιταχυντή, καθώς είναι χρήσιμη η νομική κάλυψη της προσπάθειας των ΑΕΙ να κατοχυρώσουν με διπλώματα ευρεσιτεχνίας και να αξιοποιήσουν τα ερευνητικά τους αποτελέσματα», παρατηρεί στην «Κ» ο αντιπρύτανης Ερευνας και Διά Βίου Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Βούλγαρης. Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχει προοπτική για συνεργασία των ελληνικών ΑΕΙ με ευρωπαϊκά μέσω των δικτύων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Από την άλλη, σύμφωνα με τον κ. Φωτάκη, η νομική κάλυψη είναι πολύ σημαντική για να μη «χαθεί» μια ελληνική πατέντα μέσα στον σκληρό διεθνή ανταγωνισμό από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες.
3 Θα δοθεί βάρος στην ενίσχυση της καινοτομικής ικανότητας της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Ετσι θα οργανωθούν σεμινάρια στα ΑΕΙ για σχετικά θέματα. Ωστόσο, όπως τονίζει η κ. Πραματάρη, «δεν υπάρχει ο απαραίτητος τρόπος σκέψης στα ΑΕΙ».
H βασική προϋπόθεση
«Για να επιταχυνθεί μια πολύπλοκη διαδικασία, όπως η αξιοποίηση της έρευνας, βασική προϋπόθεση είναι η συνοχή των κυβερνητικών πολιτικών (εκπαίδευση, νομικό και θεσμικό πλαίσιο, κίνητρα) καθώς και η ωρίμανση που απαιτείται στο οικοσύστημα. Ευτυχώς έχουμε σταθερή πρόοδο σε αυτή τη διάσταση», τονίζει στην «Κ» η Εύη Χατζηανδρέου, επιστημονική σύμβουλος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi, Dr Δημόσιας Υγείας Harvard. Και προσθέτει: «Στην πράξη απαιτούνται η κατανόηση εκ μέρους των ερευνητών ότι η διαδικασία αυτή αφορά “άλλη πίστα”, που απαιτεί άλλες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, και η εμπιστοσύνη να μοιραστείς το δημιούργημά σου με άτομα με διαφορετικό τρόπο σκέψης και προσέγγισης επίλυσης προβλημάτων ή ότι δεν χρειάζεται το τέλειο προϊόν αλλά ένα λειτουργικό πρωτότυπο που μπορεί να βελτιωθεί και, βέβαια, η τήρηση των στόχων και χρονοδιαγραμμάτων». «Η ανάπτυξη αξιόπιστου τεστ ταχείας ανίχνευσης αντιγόνων του κορωνοϊού από την Ιατρική Αθηνών αποδεικνύει τις δυνατότητες του εξαίρετου επιστημονικού δυναμικού της χώρας και ιδιαιτέρως των νέων ερευνητών. Ασφαλώς η καινοτομία αυτή έχει πολύ καλές προοπτικές εκμετάλλευσης, με γνώμονα το όφελος της κοινωνίας. Η άμεση κινητοποίηση της πολιτείας επιβάλλεται για τον σκοπό αυτό», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Κώστας Φωτάκης, εστιάζοντας στις πρωτοβουλίες της προηγούμενης κυβέρνησης για «εμβληματικές ερευνητικές πρωτοβουλίες που προέρχονται από την πολιτεία κι έχουν σαφές κοινωνικό αποτύπωμα».
Το χειροκίνητον πλυντήριον, οι κορσέδες και άλλες πατέντες
«Μέτρο πειστικό για τον βαθμό οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας είναι η ένταση και η έκταση εφαρμογής της τεχνικής καινοτομίας. Η δημιουργία, η κατοχύρωση, η εκμετάλλευση, η προστασία των εφευρέσεων είναι αιτία και δείκτες της πορείας αυτής προς την ανάπτυξη», έλεγε το 2002 ο αείμνηστος Γεώργιος Κουμάντος, παραδίδοντας το πρώτο βραβείο στον Kωνσταντίνο Μπάλα και στον Δημήτρη Πελεκούδα για την εφεύρεσή τους με τίτλο «Μέθοδος και σύστημα χαρακτηρισμού και χαρτογράφησης των ιστών».
Ο Γεώργιος Κουμάντος –νομικός, καθηγητής Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών– υπήρξε εμπνευστής, ιδρυτής, οργανωτής και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου από την ίδρυση του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) το 1987 έως το 2004. Φέτος ο ΟΒΙ γιορτάζει τα 100 χρόνια από την κατοχύρωση του πρώτου διπλώματος ευρεσιτεχνίας στη χώρα μας. Ο τίτλος του είναι το «Χειροκίνητον πλυντήριον μηχάνημα». Κατοχυρώθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1920 με εφευρέτες τον Ιωάννη Κ. Μίλτο, μηχανικό, κάτοικο Σικάγου Αμερικής, και τον Κωνσταντίνο Σ. Κρίκο, έμπορο, κάτοικο Αθηνών. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν κατατεθεί 76.000 αιτήσεις για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, όπως λέει στην «Κ» ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, γενικός διευθυντής του ΟΒΙ.
«Η ανθρώπινη εφευρετικότητα λύνει καθημερινά προβλήματα αλλά και αναπτύσσει το βιοτικό επίπεδο και καθορίζει την πορεία της οικονομίας. Ουσιαστικά, κάθε εποχή καθορίζεται από τις εφευρέσεις της. Είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον, σχεδόν έναν αιώνα μετά, να δούμε με τo βλέμμα τού σήμερα τις εφευρέσεις, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα εκείνης της εποχής. Επιλέξαμε ορισμένα χαρακτηριστικά: πλυντήρια ρούχων και μηχανές ραπτικής, γεωργικά εργαλεία και μέθοδοι υφαντουργίας, μέχρι μουσικά όργανα και κορσέδες, μαρτυρούν την εικόνα μιας εποχής που πασχίζει να αξιοποιήσει φυσικούς πόρους, να καλύψει πρακτικές ανάγκες και να εκπληρώσει επιθυμίες», αναφέρεται στο προλογικό σημείωμα της επετειακής έκδοσης του οργανισμού για τα πρώτα διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα.
Από τη γέννηση του συστήματος προστασίας των ευρεσιτεχνιών μέχρι σήμερα, η αρμόδια αρχή διαχείρισης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας άλλαξε πολλές φορές. Αρχικά το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, στη συνέχεια το υπουργείο Εμπορίου και πάλι το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, οι νομαρχίες, για μια φορά ακόμα το υπουργείο Εμπορίου και τέλος το υπουργείο Βιομηχανίας, για να δώσει τη θέση του πλέον από 1ης Ιανουαρίου 1988 στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας – ΟΒΙ (με τον ιδρυτικό νόμο 1733/1988).
Αυτά τα 100 χρόνια έχουν κατατεθεί περίπου 76.000 αιτήσεις για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Τα περισσότερα διπλώματα κατοχυρώθηκαν από ιδιώτες. Ενδεικτικά, την τελευταία εικοσαετία, που το αρχείο είναι πλήρως ψηφιοποιημένο, κατετέθησαν συνολικά 13.100 αιτήσεις. Σύμφωνα με τον ΟΒΙ, το διάστημα 2010-2019, το 2% των καταθέσεων «διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και πιστοποιητικών υποδείγματος χρησιμότητας», όπως είναι ο τίτλος, προέρχεται από πανεπιστήμια ή/και ερευνητικά κέντρα, το 19% από νομικά πρόσωπα και το 79% από φυσικά πρόσωπα.
«Πίσω από κάθε πατέντα μπορεί να είναι ένας απλός μηχανουργός σε μια επαρχιακή πόλη μέχρι η πιο μεγάλη εταιρεία», παρατηρεί ο κ. Κανελλόπουλος. Βέβαια, «οι εποχές αλλάζουν και ο χρόνος ζωής μιας τεχνολογικής πατέντας ολοκληρώνεται πολύ γρήγορα, καθώς κάτι νεότερο θα έχει ανακαλυφθεί», επισημαίνει, προσθέτοντας ότι πολλές εταιρείες κρατούν το προνόμιο των ευρεσιτεχνιών τους. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι οι εταιρείες αλουμινίου και πλαστικών που έχουν κατοχυρώσει αρκετές πατέντες, καθώς και εταιρείες τροφίμων, όπως για παράδειγμα οι μέθοδοι παραγωγής light αλλαντικών προϊόντων βάσει των οποίων αφαιρείται το λίπος από το κρέας του ζώου. Οπως τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος, «δεν πάει το μυαλό σας τι μπορεί να πατενταριστεί!».