Η γειτονιά του Παπάγου είναι συνδεδεμένη στη συνείδηση των Αθηναίων με τον ελληνικό στρατό, καθώς διαμορφώθηκε στις αρχές του ’50 για να στεγάσει τις οικογένειες των αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων. Αλση, πλατείες και δρόμοι μνημονεύουν ονόματα στρατιωτικών, πόλεις, τοποθεσίες και γεγονότα με ιστορική σημασία.Σήμερα, ο χαρακτήρας και η ανθρωπογεωγραφία της γειτονιάς έχουν αλλάξει.
Τα μεγάλα οικόπεδα με τα χαμηλά σπίτια, σχεδιασμένα από οικοδομικούς συνεταιρισμούς, έχουν δώσει τη θέση τους σε σύγχρονες πολυκατοικίες. Οι νέοι κάτοικοι, που δεν έχουν δεσμούς με στρατιωτικούς, βρίσκουν ελκυστική την ήσυχη γειτονιά αμιγούς κατοικίας, κυρίως λόγω της θέσης της: μόλις 8 χλμ. από το κέντρο, με άμεση πρόσβαση στην Αττική Οδό. Αυτό που παρέμεινε χαρακτηριστικό της γειτονιάς, σπάνιο ιδίωμα των αθηναϊκών συνοικιών, είναι το πράσινο.
Δέντρα και φυτά, τόσο στις αυλές των παλιών μονοκατοικιών, όσο και στους δημόσιους χώρους, μαζί με άλση και δεντροστοιχίες, συνθέτουν ένα όμορφο περιβάλλον για περιήγηση. Μια ενδιαφέρουσα διαδρομή διασχίζει περιμετρικά τον οικισμό. Τη σήμανση και τον καθαρισμό της ανέλαβε εθελοντικά μια ανώνυμη ομάδα κατοίκων, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον δήμο και τους κατοίκους σε προβλήματα ρύπανσης, αλλά και για να αναδείξει σημεία ενδιαφέροντος.
Στρίβοντας από την πολύβουη Μεσογείων προς Παπάγου στο ύψος του Πενταγώνου, βρίσκεστε στην καταπράσινη οδό Κύπρου. Στη συμβολή με την οδό Ασπασίας, εντοπίστε τη χαρακτηριστική ξύλινη ταμπέλα με την περιγραφή της διαδρομής. Ξεκινήστε το περπάτημα μέσα από το πάρκο «Οδυσσέας Ελύτης» μέχρι το περίπτερο στην πλατεία με τον ανδριάντα του βασιλιά Φιλίππου Β΄, όπου επισημαίνεται η συνέχεια με τα χαρακτηριστικά κίτρινα τετράγωνα.
Διασχίζετε έναν όμορφο πευκώνα, ενώ στα δεξιά φαίνεται το νοσοκομείο «Σωτηρία». Στο τέλος του χωμάτινου μονοπατιού συναντάτε μια πετρόχτιστη δεξαμενή της ΕΥΔΑΠ. Το πεδίο ανοίγει και στον ορίζοντα φαίνεται ο Υμηττός. Περνάτε πίσω από τις αθλητικές εγκαταστάσεις του δήμου και τον θερινό κινηματογράφο Αρτεμις, διασχίζετε το φυτώριο του Δήμου Αθηναίων και περπατάτε μέχρι την είσοδο του στρατοπέδου «Χριστόδουλου Τσιγάντε» επί της οδού Ζακυνθινού, όπου θα δείτε την ταμπέλα που αναγράφει «Κοίτη Ιλισού».
Κάντε μια μικρή παράκαμψη. Λίγα μέτρα πιο πάνω, στην οδό Μπιζανίου 23, βρίσκεται ένας οικογενειακός φούρνος με ιστορία 40 χρόνων, «Ο Φούρνος του Παπάγου», που εκτός από το διάσημο ψωμί με προζύμι, τα κουλουράκια και τα τσουρέκια, βγάζει καθημερινά χειροποίητες πίτες ταψιού, αλλά και νόστιμες τάρτες φράουλα. Κατηφορίζετε μέχρι την κοίτη του ποταμού Ιλισού. Ενα απρόσμενο καταπράσινο τοπίο στο τέλος ενός αδιεξόδου καταλήγει πάνω από τη βαθιά κοίτη του μυθικού ποταμού. Είναι ένα από τα ελάχιστα σημεία στην Αττική που είναι ορατός! Περπατώντας κατά μήκος του θα βρεθείτε στην οδό Πίνδου, τον δρόμο που ενώνει την Κατεχάκη με την περιοχή του Παπάγου. Στην απέναντι πλευρά και αριστερά θα εντοπίσετε τη συνέχεια. Ενας φροντισμένος πεζόδρομος κατά μήκος της κοίτης με όμορφα σπίτια στη δεξιά πλευρά καταλήγει στην οδό Αργυροκάστρου, τον δρόμο που ενώνει την παλιά και τη νεότερη γειτονιά.
Η «βουνίσια» διαδρομή
Διασχίζοντας τον δρόμο θα βρεθείτε στη συνέχεια του μονοπατιού που κινείται στους πρόποδες του Υμηττού. Το βουνό σχεδόν διεισδύει στον οικιστικό ιστό. Ενας πολυσύχναστος χωματόδρομος με ποδήλατα και περιπατητές θα σας οδηγήσει στην οδό Αναστάσεως κοντά στην περιφερειακή οδό. Ακριβώς απέναντι, λίγα μέτρα πιο κάτω, βρίσκεται το τέλος της διαδρομής, στη μικρή εκκλησία της Αγίας Ελεούσας. Ενα μονοπατάκι 1΄ οδηγεί στην αρχαία πηγή, αλλά είναι κλειστό από αγριοτριανταφυλλιές. Από εδώ, ξεκινάει το δίκτυο των ορεινών πεζοπορικών διαδρομών του Υμηττού.
Η επιστροφή σας μπορεί να γίνει κατηφορίζοντας την οδό Αναστάσεως μέχρι το ύψος της οδού Μελπομένης όπου θα στρίψετε αριστερά για να βρεθείτε στην είσοδο του Αλσους Παπάγου. Γνωστό για το Κηποθέατρο και το καφέ Verde, είναι ιδιαίτερα αγαπητό στους ίδιους τους περιοίκους. Βγείτε στην πρώτη έξοδο αριστερά στη λεωφόρο Παπάγου, περάστε από την κεντρική εκκλησία της Αγίας Σκέπης και λίγα μέτρα πιο κάτω θα βρεθείτε στην αρχή της διαδρομής.
Το χιλιοτραγουδισμένο ποτάμι της Αθήνας που σχεδόν λησμονήθηκε
Για εμάς τους νεότερους, ο Ιλισός, το ποτάμι που κυλάει σιωπηλά κάτω από τους θορυβώδεις κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας, είναι καταχωρισμένος στη συνείδησή μας περισσότερο ως ένα τοπωνύμιο που σκαρώνει ρίμα με τον έρωτα. Πολλοί ίσως θυμόμαστε γονείς και παππούδες να σιγοτραγουδούν το πικάντικο για την εποχή του τραγούδι του 1958, όπως το ερμηνεύει η Νάνα Μούσχουρη σε στίχους Γιώργου Εμιρζά και μουσική Μάνου Χατζιδάκι, «Πώς τον λεν, πώς τον λεν, τον ποταμό; Ιλισό, Ιλισό. Να σου πω το μικρό μου μυστικό. Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ».
Ακόμα όμως κι αν σήμερα ο ιερός ποταμός των αρχαίων Αθηναίων κυλάει κάτω από την άσφαλτο και κανείς δεν γνωρίζει εάν κάποια στιγμή αποφασιστεί να αναδυθεί από τα έγκατα της πρωτεύουσας, αξίζει να θυμόμαστε την ιστορία του. Ο Ιλισός, μαζί με τον Κηφισό, τον Ηριδανό και άλλα μικρότερα ρέματα, αποτελούσε σημαντικό τμήμα του υδρογραφικού δικτύου της Αττικής.
Τροφοδοτούσε το Λύκειο, πότιζε τους κήπους της Δούκισσας της Πλακεντίας, ενώ στις όχθες του βρισκόταν το Παναθηναϊκό Στάδιο και ο ναός του Ολυμπίου Διός, το ιερό της Αρτέμιδος και ο βωμός των Ιλισιάδων Μουσών. Η κρήνη Καλλιρρόη, η πιο διάσημη κρήνη της αρχαίας Αθήνας, ήταν η μόνη που είχε πόσιμο νερό, σύμφωνα με τον Παυσανία. Η σημασία του Ιλισού ενισχύεται επίσης από την αναπαράστασή του στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα. Και αργότερα όμως, επί τουρκοκρατίας, ξένοι περιηγητές αποτυπώνουν σε χρωματογραφίες της εποχής αριστοκράτες Αθηναίους να διασκεδάζουν δίπλα στο ποτάμι.
Πού φαίνεται σήμερα
Σήμερα, ο Ιλισός είναι σε ελάχιστα σημεία ορατός στην πορεία του από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού, από όπου πηγάζει, στα σύνορα Παπάγου – Χολαργού, μέχρι την εκβολή του στο Φάληρο (τεχνητή παρέμβαση του 1905, καθώς ο αρχαίος Ιλισός ενωνόταν με τον Κηφισό στο ύψος του σημερινού Ταύρου). Καλύπτεται από τις σύγχρονες οδούς Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρρόης μέχρι και τη γέφυρα της οδού Χαροκόπου στην Καλλιθέα. Μοναδικές εξαιρέσεις είναι ένα μικρό τμήμα στην Καισαριανή και στου Ζωγράφου, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Φωτεινής στη διασταύρωση Αθανασίου Διάκου και Αρδηττού, στο Μοσχάτο, αλλά και στη διαδρομή μας στη γειτονιά του Παπάγου.
Στοιχεία
Απόσταση: 3,9 χλμ.
Διάρκεια: 1 ώρα και 35΄
Βήματα: 5.456
Εδαφος/κλίση: τσιμέντο, χώμα/100 μ.
Πρόσβαση σε σημείο αφετηρίας: Κύπρου και Ασπασίας
Βαθμός δυσκολίας: Εύκολη διαδρομή
* Ιστορία, ιστορίες και σύγχρονη καταγραφή του Ιλισού μπορείτε να βρείτε: geomythiki.blogspot.com.