ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Νέα εργαλεία για τον περιορισμό των εξαγωγών εμβολίων, ακόμα και εταιρειών που τηρούν τις δεσμεύσεις τους προς την Ευρωπαϊκή Ενωση, επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενόψει της Συνόδου Κορυφής στις 25-26 Μαρτίου. Οπως εξηγεί στην «Κ» υψηλόβαθμος κοινοτικός αξιωματούχος, η λογική των νέων εργαλείων ξεφεύγει από το ζητούμενο της τήρησης των συμβάσεων προαγοράς (APAs) και στοχεύει στην τήρηση των αρχών της αναλογικότητας και της αμοιβαιότητας – στις οποίες αναφέρθηκε η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε συνέντευξη Τύπου την περασμένη Τετάρτη.
Πρακτικά η εφαρμογή των δύο αυτών αρχών συνεπάγεται το ενδεχόμενο απαγόρευσης εξαγωγών προς χώρες που έχουν υψηλότερο δείκτη εμβολιασμού, όπως το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αλλά και προς χώρες που παράγουν αλλά δεν εξάγουν εμβόλια προς την Ε.Ε. (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο).
Παρότι αρκετά από τα πιο μεγάλα κράτη-μέλη βλέπουν θετικά μια πιο σκληρή γραμμή στις εξαγωγές, αναμένεται να υπάρξουν ευρέως αντιδράσεις στο ενδεχόμενο να υποστεί κυρώσεις η κοινοπραξία Pfizer-BioNTech, η οποία έχει υπερκαλύψει τις δεσμεύσεις της προς την Ε.Ε., για την αναξιοπιστία της AstraZeneca. Επιπλέον, Ευρωπαίοι διπλωμάτες εκφράζουν φόβους ότι τα πιο αυστηρά μέτρα προστατευτισμού θα πυροδοτήσουν αντίποινα που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε ελλείψεις συστατικών (π.χ. νανολιπίδια) που είναι ζωτικά για την ευρωπαϊκή παραγωγή. Η Κομισιόν ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι οι δόσεις που αναμένει από τις Pfizer-BioNTech στο β΄ τρίμηνο αυξήθηκαν κατά 10 εκατομμύρια, στα 200 εκατομμύρια δόσεις. Οπως ανέφερε η κ. Φον ντερ Λάιεν, η Ε.Ε. εκτιμά ότι θα λάβει επίσης 55 εκατομμύρια δόσεις του μονοδοσικού εμβολίου της Johnson & Johnson, 35 εκατομμύρια δόσεις από τη Moderna και 70 εκατομμύρια από την AstraZeneca (έναντι αρχικών δεσμεύσεων για 180 εκατομμύρια δόσεις).
Εως το τέλος του τρέχοντος τριμήνου, σύμφωνα με την πρόεδρο της Κομισιόν, οι παραδόσεις στην Ε.Ε. θα φτάσουν τα 66 εκατομμύρια δόσεις από τις Pfizer-BioNTech και τα 10 εκατομμύρια από τη Moderna, ενώ ερώτημα παραμένει για την AstraZeneca. Η νεότερη εκτίμηση της εταιρείας (έναντι αρχικών εκτιμήσεων για 120 εκατομμύρια δόσεις έως τις 31.3.2021) είναι για μόλις 30 εκατομμύρια. Ακόμα κι αυτός ο στόχος θα επιτευχθεί μόνο αν λάβει εγκαίρως το πράσινο φως το εργοστάσιο της Halix (υπεργολάβος της AstraZeneca) στην Ολλανδία. Υπάρχει, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η προσδοκία στις Βρυξέλλες ότι από τη μονάδα αυτή θα μπορούσαν να προκύψουν 4 εκατομμύρια επιπλέον δόσεις έως τις 31 Μαρτίου, που αθροίζονται σε 110 εκατομμύρια συνολικά.
Ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, έως την Πέμπτη είχαν παραδοθεί μόνο 69,8 εκατομμύρια δόσεις, ενώ τα στοιχεία του ECDC δείχνουν ότι οι παραδόσεις της AstraZeneca έως την Παρασκευή δεν ξεπερνούσαν τα 15,8 εκατομμύρια δόσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την Πέμπτη γνωστοποίησε ότι θα στείλει επίσημη επιστολή στην εταιρεία για να καθοριστεί μια διαδικασία επίλυσης των μεταξύ τους διαφορών, που είναι ενδεχομένως το πρώτο βήμα νομικής προσφυγής εναντίον της AstraZeneca για παραβίαση των όρων της σύμβασης του περασμένου Αυγούστου.
Εξακολουθεί, εξάλλου, να εκκρεμεί η υπογραφή της έβδομης σύμβασης προαγοράς, με την αμερικανική Novavax, για 100 συν 100 εκατομμύρια δόσεις. Οι προκαταρκτικές συνομιλίες με την εταιρεία έχουν ολοκληρωθεί από τις 17 Δεκεμβρίου. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η καθυστέρηση στην υπογραφή οφείλεται σε δύο παράγοντες: την επιμονή της εταιρείας να απαλλαγεί από την πλήρη εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την αστική ευθύνη σε περίπτωση παρενεργειών (αντίσταση η οποία όμως δείχνει να κάμπτεται)· και το χρονοδιάγραμμα των παραδόσεων, με την Ε.Ε. να επιμένει ότι δεν μπορεί να δοθεί προτεραιότητα στις παραγγελίες του Ηνωμένου Βασιλείου.
Την περασμένη εβδομάδα η AstraZeneca βρέθηκε στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής επικαιρότητας για άλλο λόγο, ωστόσο χωρίς να ευθύνεται η ίδια αυτή τη φορά. Δεκαπέντε κράτη-μέλη της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων μεγαλύτερων, αποφάσισαν να αναστείλουν τη χρήση του εμβολίου της λόγω της εμφάνισης περιστατικών θρομβώσεων σε εμβολιασμένα άτομα μετά τη χορήγησή του.
Το συμπέρασμα
Την Πέμπτη ο ΕΜΑ, έχοντας επεξεργαστεί τα δεδομένα των ολιγάριθμων κρουσμάτων, τάχθηκε υπέρ της συνέχισης του εμβολιασμού. Οι ειδικοί για την ασφάλεια των εμβολίων του Οργανισμού συμπέραναν ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές και αποτελεσματικό και ότι τα οφέλη από τη χρήση «υπερτερούν σημαντικά» των όποιων κινδύνων.
Οπως ανέφερε η εκτελεστική διευθύντρια του EMA Ιμερ Κουκ, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το εμβόλιο της AstraZeneca συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο περιστατικών θρομβοεμβολής γενικότερα. Ωστόσο, σημείωσε, «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε οριστικά ότι υπάρχει κάποια διασύνδεση», συνεπώς ο Οργανισμός θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά την υπόθεση και θα συστήσει να υπάρξει η αναγκαία ενημέρωση προς τους εργαζομένους στον υγειονομικό τομέα και προς άτομα που πρόκειται να εμβολιασθούν ή έχουν ήδη εμβολιαστεί. Ειδική προσοχή θα δοθεί σε δύο πολύ σπάνιες παθήσεις (διάχυτη ενδαγγειακή πήξη ή DIC και θρόμβωση των εγκεφαλικών φλεβών ή CVST), η συχνότητα των οποίων μεταξύ των εμβολιασμένων ήταν υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.
Εως το απόγευμα της Παρασκευής, 11 από τις 15 χώρες της Ενωσης που είχαν «παγώσει» τους εμβολιασμούς είχαν ανακοινώσει ότι θα τους αρχίσουν εκ νέου (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Λουξεμβούργο, Λετονία, Λιθουανία, Κύπρος, Ιρλανδία, Βουλγαρία). Τρεις σκανδιναβικές χώρες (Δανία, Σουηδία και Νορβηγία, που δεν είναι μέλος της Ε.Ε.) ανακοίνωσαν ότι θα αναλύσουν περαιτέρω τα ευρήματα του ΕΜΑ. Εν τω μεταξύ, σε αναστολή εμβολιασμού με το συγκεκριμένο εμβόλιο προχώρησε την Παρασκευή η Φινλανδία, λόγω δύο περιστατικών θρομβώσεων.
«Υπεράνω όλων η ασφάλεια»
Η Κομισιόν ήταν προσεκτική στις δημόσιες παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια της «κρίσης των θρομβώσεων» την περασμένη εβδομάδα. Η επιστημονική αρμοδιότητα για την ασφάλεια των εμβολίων ανήκει στον EMA, ενώ είναι στη διακριτική ευχέρεια των εθνικών αρχών να λαμβάνουν πιο αυστηρά μέτρα, όπως είχαν κάνει πολλές χώρες με την αρχική αδειοδότηση του εμβολίου της AstraZeneca μόνο για νεότερες ηλικίες (κάτω των 65 και σε ορισμένες περιπτώσεις κάτω των 55 ετών). Σε αποκλειστική δήλωσή της στην «Κ» μετά τη γνωμοδότηση του EMA την Πέμπτη, η επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων Στέλλα Κυριακίδου τονίζει ότι «η ασφάλεια των εμβολίων ήταν και είναι αδιαπραγμάτευτη κόκκινη γραμμή» για την Ε.Ε. «Η εμπιστοσύνη είναι το θεμέλιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα εμβόλια και των μαζικών εμβολιασμών που διεξάγουμε. Κάθε αναφορά για περιστατικό ασφάλειας μελετάται και εξετάζεται άμεσα, μέσω του συστήματος φαρμακοεπαγρύπνησης που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. Οπως είδαμε με την ΑstraΖeneca, το σύστημα λειτουργεί. Με πλήρη διαφάνεια επικοινωνούμε με τους πολίτες και τα κράτη-μέλη και με αυτό τον τρόπο θα συνεχίσουμε για να εδραιώσουμε και να ενδυναμώσουμε την εμπιστοσύνη στα εγκεκριμένα εμβόλια». Το ερώτημα παραμένει, φυσικά, αν η αρχή της πρόληψης την οποία επικαλέστηκαν τα 15 κράτη-μέλη την περασμένη εβδομάδα δικαιολογεί την παύση εμβολιασμών που αποδεδειγμένα προλαμβάνουν μια σοβαρότατη και ευρέως διεσπαρμένη ασθένεια, ειδικά όταν το ρίσκο από τις –ύποπτες αλλά μη αποδεδειγμένες παρενέργειες– είναι συγκριτικά αμελητέο.Η Κομισιόν ήταν προσεκτική στις δημόσιες παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια της «κρίσης των θρομβώσεων» την περασμένη εβδομάδα. Η επιστημονική αρμοδιότητα για την ασφάλεια των εμβολίων ανήκει στον EMA, ενώ είναι στη διακριτική ευχέρεια των εθνικών αρχών να λαμβάνουν πιο αυστηρά μέτρα, όπως είχαν κάνει πολλές χώρες με την αρχική αδειοδότηση του εμβολίου της AstraZeneca μόνο για νεότερες ηλικίες (κάτω των 65 και σε ορισμένες περιπτώσεις κάτω των 55 ετών). Σε αποκλειστική δήλωσή της στην «Κ» μετά τη γνωμοδότηση του EMA την Πέμπτη, η επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων Στέλλα Κυριακίδου τονίζει ότι «η ασφάλεια των εμβολίων ήταν και είναι αδιαπραγμάτευτη κόκκινη γραμμή» για την Ε.Ε. «Η εμπιστοσύνη είναι το θεμέλιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα εμβόλια και των μαζικών εμβολιασμών που διεξάγουμε. Κάθε αναφορά για περιστατικό ασφάλειας μελετάται και εξετάζεται άμεσα, μέσω του συστήματος φαρμακοεπαγρύπνησης που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. Οπως είδαμε με την ΑstraΖeneca, το σύστημα λειτουργεί. Με πλήρη διαφάνεια επικοινωνούμε με τους πολίτες και τα κράτη-μέλη και με αυτό τον τρόπο θα συνεχίσουμε για να εδραιώσουμε και να ενδυναμώσουμε την εμπιστοσύνη στα εγκεκριμένα εμβόλια». Το ερώτημα παραμένει, φυσικά, αν η αρχή της πρόληψης την οποία επικαλέστηκαν τα 15 κράτη-μέλη την περασμένη εβδομάδα δικαιολογεί την παύση εμβολιασμών που αποδεδειγμένα προλαμβάνουν μια σοβαρότατη και ευρέως διεσπαρμένη ασθένεια, ειδικά όταν το ρίσκο από τις –ύποπτες αλλά μη αποδεδειγμένες παρενέργειες– είναι συγκριτικά αμελητέο.