Στις 30 Οκτωβρίου του 2020 τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα στη σεισμόπληκτη Σάμο. Ο σεισμός των 6,7 Ρίχτερ στοίχισε τη ζωή σε δύο μαθητές, ενώ ανυπολόγιστες ήταν οι υλικές ζημιές στο νησί – ακόμα και σήμερα, πέντε μήνες μετά, πολλοί Σαμιώτες ζουν σε ξενοδοχεία.
«Μεγάλο, όμως, είναι και το πλήγμα που υπέστη η λαϊκή και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Σάμου, καθώς και πολλά μνημεία του νησιού, όπως ο εμβληματικός πύργος του Καπετάν Λαχανά», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Νικήτας Κυπαρίσσης, συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, που ηγείται ομάδας πολιτών η οποία έχει κινητοποιηθεί για τη διάσωση του πύργου.
«Πρόκειται για ένα από τα μόλις πέντε μνημεία του 18ου αιώνα που έχουν σε πείσμα των αντιξοοτήτων επιβιώσει στο νησί μας. Εχουμε βεβαίως και μεταγενέστερα μνημεία, όπως και πλήθος εκκλησιών και μοναστηριών· όσα εξ αυτών δεν είχαν συντηρηθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια, έχουν πάθει πολύ σοβαρές ζημιές».
Ο πύργος του Καπετάν Λαχανά, όμως, αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση. «Πρόκειται για δείγμα αρχιτεκτονικής, το οποίο συνδυάζει την τεχνοτροπία των πύργων στη Χίο με αυτή στα Δωδεκάνησα, αλλά και στην Πελοπόννησο», σημειώνει ο κ. Κυπαρίσσης, «στον εν λόγω Πύργο είχαν διασωθεί πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, όπως η σιδερόφραχτη πόρτα εισόδου και η καταχύτρα, τα λούκια δηλαδή απ’ όπου έχυναν οι ένοικοι καυτό λάδι και ζεστό νερό για να απωθήσουν τους κατακτητές, επίσης έχουν διατηρηθεί τα πρωτότυπα παράθυρα και τα δάπεδα, όπως και οι δύο ξύλινοι όροφοι (ο τρίτος δεν υπάρχει πια)».
Πέρα, όμως, από την αρχιτεκτονική του αξία, φέρει ένα δοξασμένο όνομα, καθώς ο Καπετάν Λαχανάς, δηλαδή ο Κωνσταντίνος Φώκος, υπήρξε δεξί χέρι του Σάμιου ηγέτη Λυκούργου Λογοθέτη και ίσως ο σημαντικότερος ήρωας της 10ετούς επανάστασης του νησιού.
«Ωστόσο, αν κάποιος επισκέπτης θελήσει να βρει τον πύργο, δεν θα τα καταφέρει, καθώς δεν υπάρχει καμία σχετική ταμπέλα», λέει με πικρία ο κ. Κυπαρίσσης, που τις τελευταίες εβδομάδες έχει επιδοθεί σε αγώνα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, καθώς τις προηγούμενες δεκαετίες πολλά μνημεία αφέθηκαν στην τύχη τους, κατέρρευσαν ή «ανακαινίσθηκαν» με μη ενδεδειγμένες μεθόδους. «Εχουμε δει να χρησιμοποιούν αλουμίνια και τούβλα, να τοποθετούν ακόμα και ηλιακούς θερμοσίφωνες», αναφέρει στην «Κ» η αρχιτέκτων κ. Ιωάννα Παραφέστα, μέλος της ομάδας.
Τον εν λόγω πύργο, όπως και τον γειτονικό και ελαφρώς μεταγενέστερο πύργο του Αγά Γιαννάκη, έχει μελετήσει εκτενώς ο καθηγητής του ΑΠΘ, κ. Αργύρης Πετρονώτης. Βάσει της εν λόγω μελέτης, άλλωστε, οι δύο πύργοι, που είναι ιδιόκτητοι, ανακηρύχθηκαν ιστορικοί και διατηρητέοι. «Ο σεισμός και εν συνεχεία η ισχυρή νεροποντή έχουν προκαλέσει τόσο πολλά προβλήματα στον Καπετάν Λαχανά, που αν δεν γίνει άμεσα παρέμβαση, σε έναν χρόνο δεν θα υπάρχει πλέον», σημειώνει ο ίδιος. «Τη δεδομένη στιγμή απαιτείται η λήψη άμεσων σωστικών μέτρων περίσφιξης – με μεταλλική ή ξύλινη κατασκευή, υποστύλωσης και προσωρινής στέγασης, έως ότου εκπονηθεί μια ολοκληρωμένη μελέτη αποκατάστασης», σημειώνει η κ. Παραφέστα.
Και ο κ. Κυπαρίσσης καταλήγει: «Είναι αντιφατικό να γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση και να αφήσουμε τον πύργο να πέσει».