Ηταν Οκτώβριος του 2015 όταν μια ομάδα Ελλήνων –εκπαιδευτικών, φοιτητών και μελών εκπαιδευτικών οργανισμών– έφθασε στα γερμανοπολωνικά σύνορα. Εκεί, στο Κράιζαου, μια τοποθεσία που από το 1945 ανήκει στην Πολωνία, έμελλε να περάσουν μία εβδομάδα μαζί με Πολωνούς και Γερμανούς, σε μια προσπάθεια να αναψηλαφήσουν εκ νέου την Ιστορία στο πλαίσιο ενός προγράμματος ανταλλαγών που ενορχήστρωνε, μεταξύ άλλων, το Γερμανοπολωνικό Ιδρυμα Νεολαίας. Η επιλογή του πολωνικού χωριού, διακοσίων σήμερα κατοίκων, που απέχει 60 χλμ. από τη Γερμανία, διόλου τυχαία ήταν: το Κράιζαου έχει γίνει γνωστό μέσω του Kreisauer Kreis (Κύκλος του Kράιζαου), το όνομα με το οποίο «βάφτισε» η Γκεστάπο μια ομάδα αριστοκρατών, διανοουμένων και σοσιαλιστών Γερμανών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει μια ιδιότυπη αντιστασιακή ομάδα ενάντια στον Χίτλερ. Τα φιλόδοξα σχέδια της ομάδας, η οποία οραματιζόταν μέχρι και τη μεταπολεμική συνεργασία των ευρωπαϊκών κρατών, έληξαν άδοξα και τα μέλη του σκληρού πυρήνα της καταδικάστηκαν σε θάνατο το 1945.
Τα γεγονότα του Β΄ Π.Π. μαθαίνουν εκτενώς οι επισκέπτες του Kράιζαου χάρη στις υπαίθριες εκθέσεις που έχουν στηθεί. Αλλωστε το εμβληματικό κάστρο Kreisau, ιδιοκτησίας της οικογένειας ευγενών Φον Μόλτκε, από την οποία προερχόταν και ο αρχηγός των αντιστασιακών, στέκει ακόμα εκεί, έτοιμο να φιλοξενήσει Γερμανούς και Πολωνούς (εκεί έλαβε χώρα η συνάντηση του Χέλμουτ Κολ με τον Ταντέους Μαζοβιέτσκι). Στον ιστορικό αυτόν τόπο οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να μιλήσουν για το συλλογικό και ατομικό παρελθόν, εφαρμόζοντας τις αρχές της Histoire croisée και αξιοποιώντας σύγχρονα εργαλεία εκπαίδευσης, όπως τα παιχνίδια ρόλων. «Στόχος όλων των δρώμενων ήταν να μπορέσει ο Πολωνός να μπει στα παπούτσια του Γερμανού και τούμπαλιν», εξηγεί στην «Κ» η Ακριβή Αναγνωστάκη, που μετέβη τότε ως καθηγήτρια αγγλικών και μέλος του εκπαιδευτικού οργανισμού «edrase» στην Πολωνία.
Η… ελληνογερμανοπολωνική συμβίωση περιείχε στιγμές δημιουργίας, σύμπνοιας αλλά και αμηχανίας. Μέσα στην ομάδα, άλλωστε, υπήρχαν και παιδιά οικογενειών που είχαν διωχθεί από τη μία ή την άλλη πλευρά των συνόρων. «Ανεξίτηλα έχουν χαραχθεί στη μνήμη μου δύο προσωπικότητες, ο Γερμανός Νίκολας, που επειδή ένιωθε πολύ άσχημα για το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας είχε κάνει το προσωπικό του προσκύνημα σε όλα τα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας, αλλά και η Πολωνή Γιολάντα, εξαιρετικά δραστήρια, που μόλις ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των εκλογών (σ.σ. κέρδισε το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη – PiS) δεν έπαψε να κλαίει όλη τη νύχτα». Μπορεί η ομάδα να εστίαζε στο παρελθόν, ωστόσο δεν γινόταν να μην υπάρξουν συζητήσεις για την πολιτική επικαιρότητα. «Εμείς θέλαμε να μάθουμε για την κατάσταση στην Πολωνία, οι άλλοι μας ρωτούσαν για το δημοψήφισμα αλλά και για την ελληνική οικονομική κρίση», θυμάται η κ. Αναγνωστάκη.
Το 2015, σε μια εποχή που οι ελληνογερμανικές σχέσεις κλυδωνίζονταν, η πρόταση για την ίδρυση του Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας είχε ήδη διατυπωθεί από τη γερμανική πλευρά, με τη φιλοδοξία το ίδρυμα να συνδράμει στη μελλοντική εξομάλυνση των εντάσεων, όπως ακριβώς συνέβη με τα αντίστοιχα ιδρύματα νεολαίας σε Πολωνία και Γαλλία η ελληνική πλευρά είχε αποδεχθεί την πρόταση, όμως πολλές ήταν οι επιφυλάξεις που διατυπώνονταν στον δημόσιο διάλογο, με συνέπεια να προκύψουν πολλές καθυστερήσεις στην υλοποίηση. Επομένως, τότε, μόνον ως «guests» μπορούσαν οι Ελληνες να συμμετάσχουν σε παρόμοιες πρωτοβουλίες.
Το ξεκίνημα
Σε πείσμα, ωστόσο, των δυσκολιών την 1η Απριλίου ξεκίνησε η λειτουργία του Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη και τη Λειψία – και δεν επρόκειτο για πρωταπριλιάτικο ψέμα. «Λαμβάνουμε πολλά ερωτήματα από ενδιαφερομένους, που άλλοτε έχουν ήδη συνάψει συνεργασίες με τη Γερμανία και άλλοτε αναζητούν εταίρους μέσω ημών», αναφέρει στην «Κ» η Μαρία Σαρηγιαννίδου, γενική γραμματέας του Ιδρύματος στη Θεσσαλονίκη. Το ίδρυμα υποστηρίζει προγράμματα ανταλλαγών μαθητών, αθλητικών συλλόγων και εξωσχολικών φορέων μεταξύ των δύο χωρών, τα οποία αφορούν άτομα από 12 έως 30 ετών απ’ όλη την Ελλάδα. «Στα προγράμματα δύναται να συμμετάσχει και μια τρίτη χώρα». Η 33χρονη δικηγόρος, απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής με σπουδές στη Γερμανία, διατηρεί στενούς δεσμούς με τη χώρα αλλά και πολύ ζωηρές αναμνήσεις από τις πρώτες επισκέψεις της στο πλαίσιο ανταλλαγών. «Στα 13 μου έμεινα για πρώτη φορά σε οικογένεια Γερμανών, στο Βαϊνγκάρτεν στη Βαυαρία και στα 16 μου φιλοξενήθηκα στο Μόναχο, όπου έκανα την πρώτη μου πρακτική», διηγείται η ίδια στην «Κ». «Δεν θα ξεχάσω ποτέ την αμηχανία μου ενώπιον της βαυαρικής προφοράς αλλά ούτε και την έκπληξη των συνομηλίκων μου από το Βαϊνγκάρτεν, όταν αντίκρισαν πολυκατοικίες… στη Θεσσαλονίκη».
Τα ηνία του γραφείου στη Λειψία βρίσκονται στα χέρια του Γεράσιμου Μπέκα, Ελληνογερμανού συγγραφέα και πολιτολόγου. «Οι ελληνογερμανικές σχέσεις με απασχολούσαν από μικρό παιδί, αφού τις ζούσα στο μεσημεριανό μας τραπέζι», απαντά στο εύλογο ερώτημα της «Κ», «έχοντας περάσει τα παιδικά μου χρόνια πρώτα στην Πρέβεζα και μετά σε διάφορες πόλεις της Φραγκονίας, συνήθισα από νωρίς να εκπροσωπώ την Ελλάδα απέναντι στους Γερμανούς και αντίστροφα». Οπως επισημαίνει ο γενικός γραμματέας, «η Λειψία έχει φιλελληνικό παρελθόν από τον 18ο αιώνα και αποτελεί σήμερα πόλο έλξης για καλλιτέχνες και φοιτητές από όλο τον κόσμο». Αν και πολλοί τη συγκρίνουν με το Βερολίνο, «στη Λειψία τα πράγματα κυλάνε λίγο πιο χαλαρά, οπότε ίσως και για αυτό να ταιριάζει τόσο με τη Θεσσαλονίκη και να επιλέχθηκε ως έδρα του ιδρύματος», διευκρινίζει. «Ως τρίτο Ιδρυμα Νεολαίας ελπίζω να μοιάσουμε στο Γερμανογαλλικό και στο Γερμανοπολωνικό ως προς το έργο τους, καθώς μας δίνεται η ευκαιρία για μια ισότιμη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας προς όφελος της νεολαίας».