Την Παρασκευή, το μεσημέρι της 9ης Απριλίου, η Μάνια Τέκου πέθανε. Η ζωή της ήταν, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, συναρπαστική. Η Μάνια Τέκου ήταν οικονομολόγος, τέως μεγαλοστέλεχος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ πλέον διατηρούσε δικό της γραφείο στη λεωφόρο Κηφισίας. Σύντομα θα μετακόμιζε στη Γενεύη για μία ακόμη υψηλή θέση στα Ηνωμένα Εθνη. Προηγουμένως είχε δουλέψει στην Κένυα, όπου έζησε και έναν μεγάλο έρωτα, που όμως έληξε άδοξα με τον θάνατο του Κενυάτη αγαπημένου της μία εβδομάδα πριν από τον γάμο.
Λάτρευε τον σύζυγό της Μπρούνο, ο πατέρας του οποίου κάποιοι ισχυρίζονται πως ήταν Βάσκος επαναστάτης, η θεία του Γαλλίδα άκληρη αριστοκράτισσα που άφησε τη διαχείριση της περιουσίας της στη Μάνια Τέκου, την οποία και λάτρευε. Είχε μεγάλη αδυναμία στους πολίστες γιους της, ένας εκ των οποίων σπούδαζε στο Κέμπριτζ, ο άλλος στο Στάνφορντ.
Την πρώτη καραντίνα την πέρασε στο εξοχικό της στο Πήλιο, πίνοντας παλαιωμένο κρασί, διαβάζοντας βιβλία. Η Μάνια Τέκου ήταν πολυμαθής, πολύγλωσση, με λόγο προσεγμένο, ήπιο, εμπεριστατωμένο. Νοιαζόταν για το περιβάλλον –κατέκρινε το Ράλλυ Ακρόπολις για περιβαλλοντικούς λόγους–, νοιαζόταν για τα δικαιώματα των εργαζομένων και για την ευεξία τους, σε βαθμό που στο γραφείο της Κηφισίας είχε αγοράσει θερμαινόμενα υποπόδια για όλους. Εκανε οξυδερκείς αναλύσεις ταινιών, οι λογοτεχνικοί της συνειρμοί εντυπωσίαζαν. Ηταν πλούσια και προοδευτική, πολυταξιδεμένη, επιτυχημένη, κοινωνικά δικτυωμένη – μέχρι τα 54 της χρόνια είχε γνωρίσει προσωπικότητες όπως οι Νέλσον Μαντέλα, Τζόζεφ Στίγκλιτζ και Βάτσλαβ Χάβελ.
Στην ελληνική διαδικτυακή πραγματικότητα, η Μάνια Τέκου εμφανίστηκε ξαφνικά και απρόσμενα τουλάχιστον πριν από ενάμιση χρόνο, ίσως και δύο. Θα έλεγε κανείς πως οι φίλοι της στο Facebook αποτελούσαν την αφρόκρεμα της ελληνικής διαδικτυακής διανόησης και όχι μόνο – δημοσιογράφοι, συγγραφείς, οικονομολόγοι, επιχειρηματίες, με τους οποίους αντάλλασσαν απόψεις μέσω σχολίων στα διάφορα μακροσκελή posts της, ή κάποιες φορές και μέσω Messenger, συζητώντας για τις αμερικανικές εκλογές ή για κάποιο βιβλίο, εκτός άλλων.
Δεν ήταν πάντως όλα ιδανικά στη ζωή της Μάνιας Τέκου – στο παρελθόν είχε καρκίνο, ενώ πρόσφατα υποτροπίασε. Την προηγούμενη εβδομάδα, μπήκε στο νοσοκομείο. Την Παρασκευή, εμφανίστηκε το τελευταίο post του λογαριασμού, στα αγγλικά – «Mania passed away» (μτφρ. Η Μάνια έφυγε), ξεκινούσε η ανακοίνωση της οικογενείας της. Υπό μία έννοια, ήταν ακριβές. Από την άλλη όμως, πώς μπορεί να φύγει κάποιος που δεν υπήρξε ποτέ;
Ακαρπες έρευνες
Ναι, όλα δείχνουν πως η Μάνια Τέκου ουδέποτε υπήρξε –μια γρήγορη έρευνα στο Διαδίκτυο δεν φέρει κάποιο αποτέλεσμα, κάτι ιδιαιτέρως περίεργο για έναν άνθρωπο με θεωρητικά τόσο σπουδαία διεθνή καριέρα– και πως το προφίλ στο Facebook ήταν πλαστό. Οι πρώτοι ψύλλοι μπήκαν όταν μισή ώρα μετά την ανακοίνωση του θανάτου της το προφίλ έκλεισε. Αργότερα, όταν οι ψίθυροι των μέχρι πρότινος διαδικτυακών φίλων της έγιναν χείμαρρος, η πιθανότητα η Μάνια Τέκου να ήταν ανύπαρκτη έγινε ακόμη πιο σοβαρή – ούτε ένας άνθρωπος δεν υποστήριξε πως την είχε γνωρίσει από κοντά ή πως έστω της είχε μιλήσει στο τηλέφωνο.
Κι ενώ πριν τη γνώριζαν λίγοι και εκλεκτοί, μετά διαδικτυακό θάνατον την έμαθαν πολύ περισσότεροι, οι οποίοι όμως δεν είχαν πλέον την ευκαιρία να διαβάσουν τα κείμενα που έκαναν τόσους να την πάρουν στα σοβαρά και να εκτιμούν την άποψή της σε βαθμό που μια ραδιοφωνική παραγωγός της ΕΡΤ τής αφιέρωσε την εκπομπή της την Παρασκευή, γράφοντας ότι συχνά φανταζόταν πως την άκουγε – «για να ανεβάζω τον πήχυ», έγραψε.
Αλλους πάλι τους εκνεύριζε η αυτοαναφορικότητά της – πολλοί λένε στην «Κ» πως το προφίλ ήταν συχνά κοινότοπο και φαντασμένο. Η Θάλεια Καραμολέγκου, ραδιοφωνική παραγωγός στο Kosmos 93,6, υπογραμμίζει ότι οι εξωπραγματικές αφηγήσεις της –«ίσως γι’ αυτό τόσο ελκυστικές σε μια περίοδο αποχής από τον αληθινό δημόσιο βίο»– της είχαν δημιουργήσει υποψίες. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι δεν είχαν καταλάβει τίποτα.
Η Μάνια Τέκου ήταν υπεράνω υποψίας – το γιατί έχει ενδιαφέρον. Ηταν χάρη στον σοβαρό και εμπεριστατωμένο λόγο της; Επειδή δεν δημιουργούσε ποτέ διενέξεις, μην ενοχλώντας κανέναν αρκετά ούτως ώστε να ψάξει αν τα λεγόμενά της αντιστοιχούσαν όχι απλώς στην πραγματικότητα αλλά στην εμπειρία ενός υπαρκτού προσώπου;
«Η πολιτική και κοινωνική κριτική που έκανε την κατέστησε αξιόπιστη στη συνείδησή μας», λέει στην «Κ» ένας διαδικτυακός φίλος της. Ενας άλλος μέχρι πρότινος φίλος της στο Facebook, ο διευθύνων σύμβουλος της Agilis A.E. Γρηγόρης Φαρμάκης, αναφέρει πως το γεγονός ότι δεν υποψιάστηκε κάτι τον κάνει να νιώθει «φυσιολογικό άνθρωπο».
«Οι φυσιολογικοί άνθρωποι είναι καλόπιστοι, γιατί να πάει το μυαλό σου», δηλώνει, «για κάθε έναν που γνωρίζεις ψάχνεις στο Google και στο LinkedIn;». Ο ίδιος τονίζει πως το γεγονός ότι φάνηκε να προσελκύει ένα συγκεκριμένο κύκλο ανθρώπων ήταν είτε για να αποκτήσει το προφίλ αληθοφάνεια ή γιατί με αυτούς ήθελε να αλληλεπιδρά.
Τα κίνητρα
Το θέμα των πλαστών λογαριασμών δεν είναι καινούργιο –το Facebook υπολογίζει πως το 5% των 2,5 δισεκατομμυρίων λογαριασμών του είναι ψεύτικο– αλλά παραμένει προβληματικό. Σύμφωνα με το Facebook, ένας λογαριασμός θεωρείται ψεύτικος όταν κάποιος υποκρίνεται πως είναι κάτι ή κάποιος που δεν υπάρχει· τέτοιοι λογαριασμοί παραβιάζουν τους κανόνες του συγκεκριμένου μέσου κοινωνικής δικτύωσης.
Πολλές φορές, οι προεκτάσεις είναι πολιτικές και διόλου ασήμαντες καθώς αφορούν την επιρροή της δημόσιας γνώμης μέσω παραπληροφόρησης και bots, αυτοματοποιημένων δηλαδή προφίλ. Αλλες φορές αποσκοπούν σε χρηματικές και μη απάτες, εκμαιεύοντας από διαδικτυακούς φίλους και γνωστούς πληροφορίες ή χρήματα. Αλλά η Μάνια Τέκου, από ό,τι μέχρι στιγμής φαίνεται, δεν προσπάθησε να κερδίσει κάτι πέραν της συμπάθειας και του σεβασμού ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συνόλου.
Η Μάνια Τέκου δεν ήταν bot. Κάποιος –κάποιοι;– αφιέρωσε πάρα πολύ χρόνο και ενέργεια χτίζοντας αυτή την περσόνα, ανοίγοντας ιδιωτικές συνομιλίες με υπαρκτά πρόσωπα, βρίσκοντας συγκλίνοντα σημεία μαζί τους μέσω ενδελεχών μηνυμάτων, κάνοντας εντέλει πολλούς υπαρκτούς χρήστες να κλάψουν για τον χαμό ενός ανθρώπου που θεωρούσαν ότι σε ένα βαθμό γνώριζαν – θέτοντας φυσικά την ερώτηση του πόσο καλά γνωρίζεις κάποιον που δεν έχεις ποτέ συναντήσει.
Και εδώ ήταν που για πολλούς το άτομο πίσω από το προφίλ της Μάνιας Τέκου ξεπέρασε τα όρια, με την ελαφρότητα της διαχείρισης γεγονότων τόσο σοβαρών όπως η ασθένεια, ο θάνατος, ο θρήνος.
Ο 60χρονος Γιώργος, ένας οικονομολόγος που ήταν ένας από τους διαδικτυακούς φίλους του προφίλ όταν ακόμη είχε λίγες αναρτήσεις, θαύμαζε τόσο τη Μάνια που την είχε αναφέρει στη γυναίκα του και στους συναδέλφους του.
Εκλαψε όταν διάβασε για τον θάνατό της – δεν έχει ακόμη πιστέψει πως το προφίλ ήταν ψεύτικο, αν και δεν το αποκλείει. «Αν είναι, θα θυμώσω, θα θυμώσω γιατί εκεί καταθέτουμε την ψυχή μας που λέει ο λόγος, γιατί να μας βάλεις σε αυτήν τη διαδικασία, γιατί να στενοχωρηθώ εγώ και να κλάψω όταν είδα “Mania passed away”, και δεν είμαι μόνο εγώ που στεναχωρήθηκα», λέει στην «Κ».
Πράγματι, πολλοί στενοχωρήθηκαν, όπως είναι λογικό και ανθρώπινο, πολλοί έγραψαν συλλυπητήρια στον τοίχο της. Μετά ένιωσαν εξαπατημένοι. Αλλοι, παρόλο που βρήκαν το «τέλος» της Μάνιας Τέκου τραβηγμένο, βρήκαν το όλο εγχείρημα διασκεδαστικό. Ωστόσο, ένα ερώτημα παραμένει σε σχέση με τη δημιουργία του προφίλ της Μάνιας Τέκου: Γιατί;
«Αριστοτεχνικά πλασμένο»
Ηταν κοινωνικό πείραμα; Εργασία για διδακτορικό; Τέχνασμα μυθοπλασίας και θα δούμε στο μέλλον κείμενα του προφίλ να εκδίδονται; Ηταν ίσως σάτιρα ενός συγκεκριμένου προφίλ ανθρώπου, μιας εύπορης κεντροαριστερής, κοσμογυρισμένης, επιτυχημένης γυναίκας με μια φαινομενικά τέλεια ζωή, μια σάτιρα όμως τόσο διακριτική –και ίσως αποτυχημένη– που κανείς δεν την αντιλήφθηκε μέχρι τώρα;
Ο πολιτικός επιστήμων Γιώργος Τουρλίδης λέει στην «Κ» πως το προφίλ υπήρξε «αριστοτεχνικά πλασμένο». Ο ίδιος εικάζει πως πίσω από το προφίλ βρίσκεται ένα καλλιεργημένο άτομο, κάποιος συνταξιούχος ή αρκετά πλούσιος για να μπορεί να διαθέσει τόσες ώρες χτίζοντας αυτό το προφίλ, ενώ πιστεύει πως, αν δεν πρόκειται για κάποιο πείραμα, ο άνθρωπος που το έφτιαξε είναι μάλλον δυστυχισμένος. «Περισσότερο νιώθω λύπη για τον δυστυχισμένο άνθρωπο που έχασε τόσες ώρες από τη ζωή του ώστε να υποδύεται τη μάλλον βαρετή μεγαλοαστή εξηντάρα, Μάνια Τέκου», σημειώνει.
Τη στιγμή που ο αρθρογράφος Αλέξανδρος Ζωγραφάκης άκουσε ότι το προφίλ είναι πλαστό, γύρισε ο διακόπτης και σκέφθηκε πως τώρα εξηγούνται όλα. «Λέω 100% fake, το προσυπογράφω», τονίζει στην «Κ». Τόσο εκείνος όσο και ο κ. Φαρμάκης τείνουν προς τη θεωρία πως πίσω από τη Μάνια Τέκου βρίσκεται κάποιος ακόλουθος του alt-right, της εναλλακτικής Δεξιάς. «Δεν το έκανε κάποιος για πλάκα, θέλει πάρα πολλή ενέργεια και πολλή προσπάθεια, ήταν συνεπές, δεν έπεφτε σε αντιφάσεις», τονίζει ο κ. Φαρμάκης.
Αναφέρει πως είναι σαν κάποιος να διάλεξε διάφορα χαρακτηριστικά από άτομα ενός συγκεκριμένου κύκλου –«από κάποιον τα καλά κρασιά, από άλλον το Παρίσι, από άλλον τη διεθνή καριέρα»– και να έφτιαξε μία περσόνα στο σύνολό της υπερβολική. Το όνομα του προφίλ, Μάνια Τέκου, θα μπορούσε ακόμα να παραπέμπει στη Μάνια Τεγοπούλου, την πάλαι ποτέ εκδότρια της «Ελευθεροτυπίας», σημειώνει.
Αν ο σκοπός του προφίλ ήταν πολιτικός, το μήνυμα θα μπορούσε να είναι «την πατήσατε γιατί και εσείς είστε fake όπως η Μάνια Τέκου, άρα βλέπατε τον εαυτό σας, είστε και εσείς fake, γι’ αυτό το πιστέψατε», λέει ο ίδιος, ενώ ο «θάνατος», ένας τρόπος ο δημιουργός να εκδικηθεί το κοινό του.
Σε άλλες περιπτώσεις, το γεγονός πως μία τέτοια προσωπικότητα έκανε τόσο εντύπωση, αλλά και οι λόγοι για τους οποίους κάποιοι πείστηκαν ότι ήταν εντέλει ψεύτικη, ίσως υπογραμμίζει τον, σε κάποιες περιπτώσεις αδιόρατο, σεξισμό της κοινωνίας, ακόμη και στην εικονική της μορφή.
Ο 61χρονος Δημήτρης λέει στην «Κ» πως για τη Μάνια Τέκου έλεγε κανείς «τι γυναίκα είναι αυτή, ένα πράγμα που δεν υπάρχει», και έτσι πείστηκε αργότερα πως το προφίλ ήταν πλαστό – «γιατί εντυπωσίαζε, ήταν ξεχωριστή, πολύ λίγες γυναίκες έχουν αυτά τα προσόντα».
«Σαν ευχάριστο μυθιστόρημα»
Αν μη τι άλλο, η όλη υπόθεση έχει καταδείξει πόσο εύκολο είναι κανείς να εξαπατηθεί στα κοινωνικά δίκτυα, ακόμη και με το μικρό προσωπικό κόστος της ψευδούς, παραπλανητικής διάδρασης. Οπως και να έχει όμως, η απώλεια της Μάνιας Τέκου, όσο εικονική και αν είναι αυτή, δεν παύει να υφίσταται.
«Διασκέδαζα πολύ με τις αναρτήσεις της, ήταν σαν να διαβάζεις ένα ευχάριστο μυθιστόρημα και να έχεις αλληλεπίδραση μαζί του», λέει στην «Κ» η Μαρίκα Μπρούσαλη. «Νιώθω σαν να έχω τελειώσει ένα βιβλίο και κάποιος να μου έχει υποσχεθεί ότι θα υπάρξει και συνέχεια», σημειώνει – «θα μου λείψει».