«Αν το δέντρο δεν λυγίσει στον δυνατό αέρα, θα σπάσει». Με αυτή τη γλαφυρή περιγραφή ο Γιώργος Κυριακόπουλος, μαθητής του Κολλεγίου Αθηνών και μέλος της ομάδας ρητορικής, παρομοίασε τη θέση των ανδρών στην πατριαρχική κοινωνία στους Πανελλήνιους Αγώνες Ρητορικής στην αγγλική γλώσσα, στους οποίους η 38μελής ομάδα του σχολείου του κατέλαβε την 1η θέση. Με περισσή επιχειρηματολογία και εμβρίθεια ο Γιώργος εξήγησε το παράδοξο σχήμα, το οποίο ισχύει στην πατριαρχία, η οποία καταπιέζει πρωτίστως τις γυναίκες αλλά ταυτόχρονα καλλιεργώντας συγκεκριμένες προσδοκίες στα άρρενα μέλη της, καταλήγει να τα καταπιέζει εξίσου. «Οι άνδρες γεννιούνται με αυτό το βάρος στους ώμους – ήδη από παιδιά δεν τους επιτρέπεται καν να κλάψουν, πρέπει να είναι και να δείχνουν δυνατοί», εξηγεί στην «Κ» ο 17χρονος που απέσπασε το βραβείο First Among Equals στην κατηγορία Original Oratory, δηλαδή προετοιμασμένος προτρεπτικός λόγος σε θέμα κοινωνικού ενδιαφέροντος. «Ετσι, θυσιάζουν την έκφραση συναισθημάτων στον βωμό της πατριαρχίας, κάτι που συχνά έχει ψυχοσωματικές συνέπειες».
Ο Γιώργος, μαθητής σήμερα στη Β΄ Λυκείου, εντάχθηκε στο junior τμήμα ρητορικής στη Β΄ Γυμνασίου και σταδιακά ξεπέρασε τον δισταγμό του να εκτίθεται. Μυήθηκε στην τεχνική και στους κανόνες του debate, ενός από τα έξι διαγωνιστικά είδη, στο οποίο ο κάθε ομιλητής αναλαμβάνει συγκεκριμένο ρόλο, π.χ. αμυντικό ή επιθετικό. «Τίθεται μια θέση, την οποία η μία ομάδα προσπαθεί να αποδείξει και η άλλη να καταρρίψει», λέει περιγράφοντας τους κανόνες που θυμίζουν σκυταλοδρομία. «Οι δύο πρώτοι αντίπαλοι ομιλητές θέτουν τα δύο βασικά επιχειρήματα, που καλούνται να αντικρούσουν οι επόμενοι και εν συνεχεία να κομίσουν στον διάλογο νέα επιχειρήματα». Η θεματολογία διαφοροποιείται ανάλογα με την ηλικία, με τους εφήβους να διαπραγματεύονται πολύπλοκα ζητήματα της διεθνούς επικαιρότητας, όπως π.χ. την οικολογική τρομοκρατία.
Στην κατηγορία group discussion με θέμα την τεχνητή νοημοσύνη διαγωνίστηκε η Μαριαλένα Πετροπούλου-Μπότσιου, που διακρίθηκε εξίσου με το βραβείο First Among Equals. «Το group discussion απαιτεί από τους συμμετέχοντες να συνδυάσουν πολλές δεξιότητες, οφείλουν να συζητήσουν ισότιμα και δημοκρατικά, χωρίς να προβάλλουν τον εαυτό τους ούτε να επιβάλλονται στους συνομιλητές τους», επισημαίνει στην «Κ» η 16χρονη, «μάλιστα χάνεις πόντους, αν φανεί ότι πας να επιβληθείς στον άλλο, αντίθετα η προσπάθεια να συμπεριλάβεις περισσότερους στη συζήτηση επιβραβεύεται με επιπλέον πόντους». Για τις ανάγκες της συζήτησης η Μαριαλένα έκανε σε βάθος έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη και αντιλήφθηκε το εύρος των εφαρμογών της, «που επηρεάζουν τους περισσότερους τομείς της καθημερινής μας ζωής». Η 16χρονη μαθήτρια θα συνεχίσει στην ομάδα, ενδεχομένως δοκιμάζοντας τις ικανότητές της στο duet acting/monolοgue ή στο oral interpretation of literature, που αφορούν στην απόδοση θεατρικών και λογοτεχνικών κειμένων. «Εύχομαι του χρόνου οι αγώνες να γίνονται ζωντανά, ώστε να τους απολαύσουμε στον απόλυτο βαθμό», καταλήγει η ίδια.
Πεπεισμένη ότι η εκφορά δημόσιου λόγου μπορεί να βελτιωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, είναι η εκπαιδευτικός Καλλίνα Μπασλή, η οποία τα τελευταία δέκα χρόνια ηγείται των ομάδων Forensics του σχολείου, που ξεκινούν ήδη από τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου και φτάνουν μέχρι τη Γ΄ Λυκείου αριθμώντας περί τους 400 μαθητές. «Καθοριστικής σημασίας είναι ο έλεγχος της κίνησης και της φωνής μας, έτσι ώστε να μην εξωτερικεύουμε την αγωνία μας και να εκπέμπουμε αυτοπεποίθηση στο κοινό», μοιράζεται μαζί με την «Κ» μερικά από τα μυστικά του επιτυχημένου ρήτορα. Ο θεσμός των Forensics στο Κολλέγιο Αθηνών ανάγεται στη δεκαετία του ’70, όταν η Gail Schoppert, καθηγήτρια Αγγλικών και συνάδελφοί της από το Κολλέγιο Ανατόλια και το Pinewood έφεραν τον θεσμό από την Αμερική. Τα Forensics αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό χάρη στις προσπάθειες του Αγγλικού Τμήματος και ορισμένων καθηγητών (Heather Quirk, Granville Barnes, Laurie Poseidon, Τιτίκας Μαγαλιού κ.ά.) με αποτέλεσμα οι μαθητές να συμμετέχουν σε διεθνείς διαγωνισμούς από το ’80, ενώ πάνω από 150 μαθητές συμμετέχουν ετησίως σε διασχολικούς διαγωνισμούς σε Ελλάδα και εξωτερικό. Συχνά, μάλιστα, οι μαθητές του Γυμνασίου και Λυκείου συναγωνίζονται με αγγλόφωνους συνομηλίκους τους ή και φοιτητές σε διεθνείς διοργανώσεις στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Χονγκ Κονγκ, στην Τουρκία, στη Ρουμανία και στη Σιγκαπούρη. Η τέχνη της ρητορικής, επομένως, μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά. Eίναι ενδεικτικό ότι οι δέκα σημερινοί προπονητές είναι καθηγητές αλλά και απόφοιτοι του σχολείου. «Στην εποχή μου δυσκολευόμασταν συχνά να έχουμε πρόσβαση στην πληροφορία, ωστόσο άπαξ και τη βρίσκαμε, αυτή ίσχυε», σχολιάζει η κ. Μπασλή, που υπήρξε στα τέλη του ’90 μέλος της μαθητικής ομάδας, «σήμερα υπάρχει κορεσμός πληροφοριών, αλλά οι μαθητές καλούνται να ξεχωρίσουν τις αληθείς από τις ψευδείς ειδήσεις και να τις αξιολογήσουν».
Κριτική σκέψη
Ο Γιώργος Κυριακόπουλος έχει αποφασίσει να σπουδάσει νομική και η Μαριαλένα Πετροπούλου-Μπότσιου πολιτικές επιστήμες. Η απόφασή τους συνδέεται και με την ενασχόλησή τους με τη ρητορική, που τους έχει προσδώσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, αλλά και γνώσεις σε πεδία άγνωστα σε άλλους συνομηλίκους τους. Σύμφωνα με μελέτες, η συμμετοχή σε δράσεις που εξασκούν τις δεξιότητες επικοινωνίας οδηγούν σε επιπλέον ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών έως και 44%, ενώ οι μαθητές δηλώνουν κατά 88% (Debating the Evidence, ESU & Center for British Teachers, 2011) ότι το debate λειτουργεί ως εργαλείο κατανόησης άλλων γνωστικών αντικειμένων.