Σε ολόκληρο τον κόσμο που μαστίζεται από την πανδημία οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις γνωρίζουν «έκρηξη». Σε ένα νοσοκομείο του Κλίβελαντ κάθε τέταρτος που διασωληνώνεται πεθαίνει από HAI (Healthcare Associated Infections), σε ορισμένα νοσοκομεία της Γερμανίας το «μερίδιό» τους ξεπερνάει τον έναν στους τρεις, ενώ στην Ελλάδα έχουμε επίσης αύξηση αλλά δεν γνωρίζουμε το εύρος, καθώς δεν «μετράμε» τις λοιμώξεις. Τώρα το κράτος θέλει να βάλει τάξη με ένα πειραματικό πρόγραμμα που θα εφαρμοσθεί σε 10 νοσοκομεία.
Ο Ιωάννης Κ., 72 ετών, σύζυγος της 59χρονης Γεωργίας, που αρρώστησε όπως και η ίδια με κορωνοϊό, δεν τα κατάφερε. «Αποσωληνώθηκε αλλά λίγες μέρες αργότερα τον ξαναδιασωλήνωσαν καθώς μας είπαν ότι κόλλησε ένα ενδονοσοκομειακό μικρόβιο». Η γνωμάτευση για το ποιο είναι το μικρόβιο δεν έχει γραφτεί ακόμα από το νοσοκομείο της βόρειας Αθήνας.
«Υπάρχει μία απροθυμία να καταγράφονται αυτές οι περιπτώσεις», παραδέχεται ένας αξιωματούχος του υπουργείου Υγείας και γι’ αυτό ίσως στη χώρα μας δεν έχουμε ακριβή εικόνα για το μέγεθος της επίδρασης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στο βαρύ φορτίο της πανδημίας. Πάντως, σε ιδιωτική μαιευτική κλινική του Ψυχικού χρειάσθηκε να δοθεί διπλάσια ποσότητα φαρμάκων σε όσους ήρθαν από δημόσια νοσοκομεία, «καθώς ήταν αποικισμένοι» από φορείς τέτοιων λοιμώξεων.
Η ηγεσία του υπουργείου Υγείας δεν αμφισβητεί τα ευρήματα αυτά. Μάλιστα, ο υπουργός Υγείας Βασίλης Κικίλιας είχε αναφέρει στην αρχή της πανδημίας ότι οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις κάθε νοσοκομείου θα αποτελέσουν (για τον πρόεδρο του νοσηλευτικού ιδρύματος) «κριτήριο ανανέωσης της θητείας του». Αυτό δεν λειτουργεί πάντα ως κίνητρο για την καταγραφή των περιστατικών αυτών.
Πόσοι όμως θάνατοι ασθενών οφείλονται στην COVID-19 και πόσοι σε άλλες λοιμώξεις μέσα στα νοσοκομεία;
Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό. Σε παρουσίασή του, η οποία αφορά την περίοδο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας, ο καθηγητής Παιδιατρικής Νεοκλής Ζαούτης, μέλος της επιτροπής επιδημιολόγων, κάνει αναφορά σε πανευρωπαϊκή έρευνα (28 χώρες) σε 1.209 ΜΕΘ ή μονάδες αυξημένης φροντίδας. Καταγράφηκαν 3,8 εκατ. περιστατικά ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων που προκάλεσαν 37.000 θανάτους και κόστος 7 δισ. ευρώ. To φθινόπωρο του 2020, το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας κατέγραφε μόνο το 25ήμερο του Οκτωβρίου 192 τοπικές επιδημίες σε νοσοκομεία με μεταδόσεις από υγειονομικούς ή συνοδούς σε άλλους ασθενείς (και αυτό θεωρείται ενδονοσοκομειακή λοίμωξη).
Ο κ. Ζαούτης καταγράφει τις τρεις σημαντικότερες λοιμώξεις: εκείνη που συνδέεται με την τοποθέτηση του κεντρικού αιμοκαθετήρα (Clabsi), την πνευμονία που προέρχεται από τη διασωλήνωση (Ventilator Associated Pneumonia) και τη λοίμωξη που προέρχεται από την τοποθέτηση του κεντρικού ουροκαθετήρα.
Μπορείς όμως να διαχωρίσεις την πνευμονία που προκαλεί ο κορωνοϊός από εκείνη που προκαλεί η διασωλήνωση; «Ναι», λέει ο καθηγητής Δημήτρης Γεωργόπουλος, επικεφαλής της ΜΕΘ στο ΠΑΓΝΗ. «Είναι διαφορετικά τα μικρόβια και αυτή η διαφορά φαίνεται και απεικονιστικά». Για τον ίδιο και για όλους τους εν ενεργεία εντατικολόγους το κύριο πρόβλημα στην αντιμετώπιση της COVID-19 είναι αυτό της επάρκειας προσωπικού στις ΜΕΘ. Στη Βόρεια Ευρώπη αντιστοιχούν 5-6 νοσηλευτές ανά κρεβάτι και ανά βάρδια, κάτι άγνωστο στην Κεντρική και Νότια Ευρώπη. «Οταν ένας νοσηλευτής έχει τρεις ασθενείς δύσκολα θα πάει “αποστειρωμένα” από τον ένα στον άλλο».
Το πρόβλημα αυτό αναδεικνύει και ο κ. Ζαούτης, λέγοντας ότι «η ανεπάρκεια των ανθρώπινων πόρων είναι το σοβαρότερο πρόβλημα μαζί με τις φτωχές γνώσεις για τις νοσοκομειακά μεταδιδόμενες λοιμώξεις». Στη μελέτη του που παρουσίασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο κ. Ζαούτης λέει ότι οι δευτερογενείς βακτηριακές υπερμολύνσεις βρίσκουν ιδιαίτερο έδαφος στα ελληνικά νοσοκομεία, ιδίως λόγω της κατάχρησης των αντιβιοτικών (σ.σ. όπου η Ελλάδα με την Κύπρο προηγούνται με διαφορά έναντι της Ολλανδίας και της Εσθονίας που είναι τελευταίες). «Το 50% των ασθενών που καταλήγουν, παρουσιάζουν δευτερογενείς βακτηριακές υπερμολύνσεις». Ομως ο κ. Ζαούτης, ο οποίος έχει επισκεφθεί δεκάδες νοσοκομεία στη διάρκεια του δεύτερου και του τρίτου κύματος, έχει κάνει και άλλες σημαντικές παρατηρήσεις.
Στο δεύτερο κύμα, κάποιοι άνθρωποι στην επαρχία έφταναν πολύ αργά στα νοσοκομεία και στη συνέχεια παρέμεναν επί μακρόν διασωληνωμένοι. «Ο χρονικά εκτεταμένος τεχνητός αερισμός με διασωλήνωση μεγαλώνει το ρίσκο της βακτηριακής λοίμωξης», παρατηρεί ο κ. Ζαούτης. Επειδή από την αρχή της πανδημίας δόθηκε σημασία στην προστασία του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και επειδή οι επιτροπές λοιμώξεων ήταν απορροφημένες με την αντιμετώπιση της COVID-19, δόθηκε μικρή προσοχή στην τήρηση των διαδικασιών για την αποτροπή της διασποράς των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων.
Η ποιότητα υπηρεσιών
Το πρόβλημα των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων συνδέεται με την ποιότητα των υπηρεσιών του ΕΣΥ. Μέχρι τώρα η πολιτεία δεν το αντιμετώπιζε σοβαρά. Με τον Οργανισμό Διασφάλισης της Ποιότητας στην Υγεία (ΟΔΙΠΥ), έναν νέο οργανισμό, θέλει τώρα να αρχίσει να μετράει το μέγεθος του προβλήματος. Ο οργανισμός θα παρέχει κίνητρα για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών και θα επιβάλλει ποινές για τη μη συμμόρφωση με τα πρωτόκολλα που διασφαλίζουν την ποιότητα. Ο κ. Ζαούτης είναι επικεφαλής ενός προγράμματος που με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος θέλει να εφαρμόσει πιλοτικά καλές πρακτικές –αφού προηγουμένως καταγράψει το μέγεθος του προβλήματος– σε 10 νοσοκομεία της χώρας. Ο γ.γ. του υπουργείου Υγείας Γιάννης Κωτσιόπουλος προωθεί σχετική διάταξη που θα περιγράφει το πλαίσιο ελέγχου και πρόληψης των λοιμώξεων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, στο πλαίσιο της κλινικής διακυβέρνησης.