Είκοσι χρόνια κλείνουν σε λίγες εβδομάδες από τότε που η παγκόσμια κοινή γνώμη πάγωσε από την απίστευτη για ανθρώπινο νου τρομοκρατική επίθεση στην καρδιά της Νέας Υόρκης, την 11η Σεπτεμβρίου 2001, μια ημερομηνία που αποτελεί οδυνηρό σταθμό στην ανθρώπινη ιστορία. Οι τρομοκράτες δεν χτύπησαν μόνο τους δίδυμους πύργους, αλλά και μια ολόκληρη κοσμοθεωρία – την ψευδαίσθηση της ασφάλειας στον δυτικό κόσμο.
«Οι αερομεταφορές ήταν ένας από τους κλάδους που επλήγη έντονα από το τραγικό αυτό συμβάν», σημειώνει μιλώντας στην «Κ» ο Ακριβός Τσολάκης, κορυφαίος εμπειρογνώμων αεροπορικών ατυχημάτων και συνιδρυτής της Διεύθυνσης Ασφάλειας Πτήσεων στην Πολεμική Αεροπορία. Οι εικόνες των αεροσκαφών –εναέριων τορπιλών– και των φλεγόμενων πύργων, που έκαναν τον γύρο του κόσμου, αλλά και η ευκολία με την οποία οι εκπαιδευμένοι τρομοκράτες βρέθηκαν ως ταξιδιώτες ανάμεσα στους επιβάτες, κλόνισαν όσους μέχρι τότε ταξίδευαν χωρίς δεύτερη σκέψη με το ασφαλέστερο των μεταφορικών μέσων – το αεροπλάνο.
Εναν χρόνο νωρίτερα, ο κ. Τσολάκης βρισκόταν στη Νέα Ορλεάνη, εκπροσωπώντας τη χώρα μας στο ετήσιο συνέδριο της Flight Safety Foundation, στην οποία είναι μέλος από το 1974. Είχε, μάλιστα, ενημερωθεί νωρίτερα από τον πρόεδρο και φίλο του, σερ Στιούαρτ Μάθιους, ότι την επόμενη διοργάνωση, το 2001, θα την αναλάμβανε η Ελλάδα. «Ηταν μια εξαιρετικά τιμητική πρόταση, την οποία αποδέχθηκα εκφωνώντας έναν λόγο στα αγγλικά, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά ελληνικές λέξεις», θυμάται. Η ευφορία ήταν διάχυτη, καθώς η χρονική συγκυρία έμοιαζε εν προκειμένω ιδανική – τρία μόλις χρόνια πριν από τους προγραμματισμένους Ολυμπιακούς Αγώνες η Αθήνα θα φιλοξενούσε την «αφρόκρεμα» των αεροπορικών εταιρειών, πάνω από 500 συνέδρους με τις οικογένειές τους. Η εορταστική, όμως, ατμόσφαιρα διαλύθηκε βίαια μετά τα γεγονότα.
«Στα μέσα Οκτωβρίου έλαβα ένα τηλεφώνημα, λίγο μετά τα μεσάνυχτα ώρα Ελλάδος», λέει ο κ. Τσολάκης. «Στην άλλη άκρη της γραμμής ήταν ο πρόεδρος της Flight Safety Foundation και δίπλα του ο πρόεδρος της εταιρείας Μπόινγκ». Ο σερ Μάθιους του μετέφερε τους ενδοιασμούς του.
«“Σκεφτόμαστε να ακυρώσουμε το φετινό συνέδριο”, μου είπε ο πρόεδρος, καθώς επικρατούσε ένα μεγάλο μούδιασμα, ο κόσμος είχε σταματήσει τα αεροπορικά του ταξίδια». Ωστόσο, ο Ελληνας «aviator» είχε αντίθετη άποψη. «Του εξήγησα ότι αν το ακυρώσουμε θα αποτελέσει τη μεγαλύτερή μας ήττα, ενώ αν τελικά το οργανώσουμε θα είναι η κορυφαία στιγμή του οργανισμού». Με το σκεπτικό του κ. Τσολάκη συμφώνησε και ο πρόεδρος της Μπόινγκ. Αλλωστε, οι συμμετέχοντες, εκπρόσωποι από 50 χώρες που διαθέτουν αερομεταφορείς, είχαν πράγματι πολλά θέματα προς συζήτηση: στο κάδρο των συζητήσεων έμπαινε η ασφάλεια που απορρέει, όχι μόνο από την τεχνική αρτιότητα και την ετοιμότητα των πιλότων, αλλά από τον αυστηρό έλεγχο των επιβατών. «Προπάντων, όμως, υλοποιώντας τελικά το συνέδριο, από τις 5 έως τις 8 Νοεμβρίου 2001, δώσαμε ψήφο εμπιστοσύνης στα αεροπορικά ταξίδια», επισημαίνει ο κ. Τσολάκης, που σε λίγο καιρό κλείνει τα 91.
«Δεν ανακαλώ αυτά τα συμβάντα μόνο με αφορμή την προσεχή θλιβερή επέτειο της πτώσης των δίδυμων πύργων», λέει, «αλλά την αντιπαραβάλλω στην τωρινή καταστροφή που έχουν υποστεί οι αερομεταφορές λόγω της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων». Πρόκειται για μια σύμπτωση ότι μέσα σε είκοσι χρόνια οι αερομεταφορές έχουν βρεθεί αντιμέτωπες με δύο κρίσεις, η δεύτερη δε ξέσπασε τη στιγμή που ο κλάδος «απογειωνόταν».
Στη διάρκεια του 2020 εκατοντάδες χιλιάδες αεροσκάφη έμειναν καθηλωμένα, πιλότοι, αεροσυνοδοί, μηχανικοί αεροσκαφών και συντηρητές έμειναν για μήνες σε καθεστώς «αναστολής», ενώ στην ανεργία οδηγήθηκαν πολλοί άλλοι επαγγελματίες, που συνδέονται έμμεσα με τον ταξιδιωτικό κλάδο. Οσο τα αεροπλάνα δεν πετούν προκύπτουν ζητήματα διατήρησης της πτητικής τους ικανότητας και προβλήματα συντήρησης.
«Επίσης, οι εξαμηνιαίες ή ετήσιες άδειες που λαμβάνουν κατόπιν εξετάσεων οι πιλότοι και οι υπόλοιπες ειδικότητες εξέπνεαν, ενώ δεν πραγματοποιούνταν ούτε πτυχιακές εξετάσεις για όσους είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους». Το πλήγμα, επί της ουσίας, για τον κλάδο είναι μεγαλύτερο από εκείνο του 2001· καθώς επί πανδημίας δεν ήταν μόνο η ανασφάλεια που κράτησε τους πολίτες μακριά από τις καμπίνες των αεροπλάνων, αλλά και οι επίσημες οδηγίες που απαγόρευσαν για καιρό τις μετακινήσεις.
Νέοι κανόνες πριν από την… απογείωση
Οι αριθμοί μαρτυρούν το μέγεθος της καταστροφής που προκλήθηκε από την πανδημία. Συγκεκριμένα, το 2020 μετακινήθηκαν αεροπορικώς μόλις 1,8 δισ. άνθρωποι, από 4,5 δισ. το 2019. Σύμφωνα με την ΙΑΤΑ (Διεθνής Ενωση Αερομεταφορών), η δραματική αυτή συρρίκνωση του αριθμού των επιβατών κατά 60,5% οδήγησε σε πτώση του τζίρου στα 328 δισ. δολάρια.
«Πιστεύω ότι μπορούμε να πάρουμε πολλά διδάγματα από την πανδημία, όπως άλλοτε πήραμε από την τρομοκρατική επίθεση», τονίζει ο κ. Τσολάκης, που στη μακρά σταδιοδρομία του έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, πιλότος στην πολεμική και την πολιτική αεροπορία – στην Ολυμπιακή. Το τρομοκρατικό χτύπημα στη Νέα Υόρκη οδήγησε στη θέσπιση νέων κανόνων, που τέθηκαν τότε σε ισχύ και εφαρμόζονται έως σήμερα σε κάθε αεροπορικό ταξίδι: απαγόρευση μεταφοράς υγρών εντός της καμπίνας –εκτός από απειροελάχιστες ποσότητες–, μικρές βαλίτσες ως χειραποσκευές, ενδελεχής έλεγχος τόσο των επιβατών όσο και των υπαρχόντων τους.
Είναι βέβαιο λοιπόν, ότι η σταδιακή απελευθέρωση των αερομεταφορών θα επιτευχθεί με την καθιέρωση νέων… ηθών. Ειδικοί εκτιμούν ότι θα αυξηθεί ο χρόνος προετοιμασίας πριν από την απογείωση του κάθε αεροσκάφους: οι επιβαίνοντες θα πρέπει να περνούν μέσα από ένα τούνελ απολύμανσης και να θερμομετρούνται, ενώ απολύμανση θα γίνεται και στα αεροπλάνα. Εξυπακούεται, επίσης, ότι πέρα από το συμβατικό διαβατήριο, οι ταξιδιώτες θα επιδεικνύουν και το διαβατήριο ανοσίας στην COVID-19.
Προς το παρόν δεν έχουν γνωστοποιηθεί αλλαγές ως προς τη διαρρύθμιση του εσωτερικού των αεροσκαφών. Η αρχική ρύθμιση για κενές θέσεις στο κέντρο φαίνεται ότι δεν έχει υιοθετηθεί από την πλειονότητα του κλάδου αεροπλοΐας, με το επιχείρημα ότι ο αέρας που μπαίνει στις καμπίνες των αεροπλάνων είναι πάρα πολύ καθαρός, χάρη στα τελευταίας τεχνολογίας φίλτρα που διαθέτουν. Ο κ. Τσολάκης, πάντως, αισιοδοξεί ότι ο κλάδος θα ανακάμψει εντός της επόμενης πενταετίας. «Θεωρώ ότι και οι ελληνικές εταιρείες θα επιβιώσουν και θα αναπτυχθούν περαιτέρω», απαντά στο εύλογο ερώτημα. «Σήμερα έχουμε περίπου είκοσι, ίσως μελλοντικά να συγχωνευθούν μερικές, αλλά θα έχουν ανοδική πορεία».
Αλλωστε, είναι διάχυτη η αίσθηση ότι μόλις η πανδημία ξεπεραστεί, κανείς δεν θα μπορεί να συγκρατήσει τον κόσμο από το να ταξιδέψει, να ανακαλύψει νέους τόπους, αλλά και να σφίξει στην αγκαλιά τους αγαπημένους που στερήθηκε κατά την πανδημία. «Χρειάζεται λίγη ακόμα υπομονή», καταλήγει ο κ. Τσολάκης. «Ο Ηράκλειτος έλεγε ότι “τα πάντα ρει”, ένα απόφθεγμα στο οποίο συναντιέται νοητά με τον Κομφούκιο, που μιλούσε για το νερό που κυλάει».