Πόσα προσφυγικά μπορούν να σωθούν σε μια πόλη προσφύγων όπως η Νίκαια –που ιδρύθηκε μετά την καταστροφή και τον ερχομό των Μικρασιατών–και πώς μπορεί να γίνει αυτό; Η συζήτηση άνοιξε αυτή την εβδομάδα με μία συνάντηση – ημερίδα που οργάνωσαν σύλλογοι και προσωπικότητες της Νίκαιας με τη συμμετοχή της εμβληματικής ανθρωπολόγου Ρενέ Χίρσον Φιλιππάκη (συγγραφέας του βιβλίου «Οι κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής» ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Brooks της Οξφόρδης), των καθηγητών Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ Νίκου Μπελαβίλλα και Σταύρου Σταυρίδη και του δημάρχου Ρέντη – Νίκαιας, Γιώργου Ιωακειμίδη.
Στην ημερίδα, ο δήμαρχος Γ. Ιωακειμίδης σημείωσε ότι σχεδιάζει τη χρήση των πολυκατοικιών ως φοιτητικών εστιών μετά την ανακαίνισή τους.
Οπως έγραψε ο Γιώργος Λιάλιος στην «Κ»της Κυριακής, 3.10.2021, τα προσφυγικά στη Νίκαια είτε με τη μορφή των μονοκατοικιών είτε με εκείνη των πολυκατοικιών φθάνουν τα 1.200. Το οικιστικό απόθεμα είναι μεγαλύτερο από εκείνο που υπάρχει σε άλλες συνοικίες προσφύγων του λεκανοπεδίου όπως η Νέα Ιωνία, η Νέα Φιλαδέλφεια και η Καισαριανή. «Είναι πολύ ωραίο να κάνεις σχέδια, αλλά πολύ δύσκολο να τα υλοποιήσεις» είπε απευθυνόμενος στους δύο καθηγητές του Πολυτεχνείου ο δήμαρχος Γ. Ιωακειμίδης. Σημείωσε επίσης ότι σκοπεύει στη χρήση των πολυκατοικιών ως φοιτητικών εστιών μετά την ανακαίνισή τους («πρέπει να βρούμε χρήστες που να μπορούν να μείνουν σε αυτά τα σπίτια», κάτι που δεν είναι πάντα αυτονόητο. Ο Ιωακειμίδης, ο οποίος εκλέγεται 27 χρόνια δήμαρχος, λέει ότι ο δήμος πρέπει να στηριχθεί στις δικές του δυνάμεις. Στόχος του είναι να ανακαινίσει μία προσφυγική πολυκατοικία και ένα «γερμανικό».
Τα «γερμανικά» είναι τα σπίτια που τοποθετήθηκαν στην ομώνυμη γειτονιά της Νίκαιας, μαζικά προκατασκευασμένες οικίες, και πήραν το όνομά τους από το πρωτοποριακό πρόγραμμα που είχε εφαρμοστεί στο Μεσοπόλεμο στη Γερμανία. Η πολυκατοικία έχει 12 διαμερίσματα και θα γίνει Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού. Ο δήμος θα απαλλοτριώσει τα διαμερίσματα αυτά και θα χρηματοδοτήσει τη μελέτη αποκατάστασής τους. Το «γερμανικό» αν και φθηνότερο για να αποκατασταθεί, ωστόσο δεν βρίσκεται εύκολα. «Ο δήμος ψάχνει τρία χρόνια να αγοράσει κάποιο χωρίς να τα έχει καταφέρει, καθώς οι ιδιοκτήτες τους δεν τα πουλάνε»
Η Ρενέ Χίρσον, που είχε ζήσει στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στα «γερμανικά» για να γράψει τους «Κληρονόμους» εξήγησε ότι οι γονείς έμεναν συνήθως στο υπόγειο για να παραχωρήσουν το ισόγειο στις κόρες τους και στις οικογένειές τους. Το 2008, σχεδόν 40 χρόνια μετά την πρώτη της διαμονή στα «γερμανικά» η Χίρσον προχώρησε σε μια εκ νέου αποτύπωση της περιοχής που με δραματικό τρόπο έδειχνε το μέγεθος της κοινωνικής, πολιτισμικής και οικιστικής μεταβολής. Από τα αρχικά σπίτια του 1928 είχε απομείνει το 31% (80% το 1970, 40% το 2001 και 34% το 2005). Συνεπώς η μεγάλη μεταβολή είχε συντελεσθεί μετά τη Μεταπολίτευση και προφανώς τα χρόνια από το 1982 και μετά. Το 1928 αντιστοιχούσαν 552 οικογένειες στα αρχικά σπίτια και 1.071 το 1971. Είχε δηλαδή διπλασιασθεί ο αριθμός των ατόμων που έμεναν στα ίδια σπίτια. Αυτό δημιουργούσε στους ανθρώπους ασφυξία και την ανάγκη να δώσουν τα σπίτια για αντιπαροχή ακόμη και αν το οικόπεδο ήταν μόλις 4×4 μέτρα. Στα «γερμανικά» υπήρχαν «μέχρι 5 κουζίνες σε ένα νοικοκυριό, κάθε γυναίκα είχε τη δική της κουζίνα» είπε η Χίρσον παρουσιάζοντας μια φωτογραφία που δείχνει τα παιδιά να σκουπίζουν τον χωματόδρομο έξω από το προσφυγόσπιτο «για να μαθαίνουν στο νοικοκυριό» Επικαλέστηκε επίσης τη μαρτυρία ενός απογόνου των προσφύγων, ο οποίος κάποια στιγμή τής εξήγησε γιατί δεν θέλει να μετακομίσει από ένα σπίτι που φαίνεται να μην καλύπτει βασικές σύγχρονες ανάγκες. «Θέλω την ησυχία μου στο σπιτάκι μου, θέλω να έχω την αυλή με τα λουλούδια μου» τής απάντησε.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 τέθηκε το ερώτημα από μια ομάδα καθηγητών της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ πώς ενώ «κτίζεται μια άλλη πόλη θα σώσουμε τα προϋπάρχοντα κτίσματα»Ν. Μπελαβίλλας). Ο Μπελαβίλλας μιλώντας στη συνάντηση αναφέρθηκε σε διαφορετικές επιτυχημένες πρακτικές, όπως το να αγοράζονται κτίρια σε μικρές ενότητες (Ν. Ιωνία – Βόλου) ή να ανασυστήνεται ένας ολόκληρος οικισμός όπως έγινε στη Θήβα. Παραδέχθηκε, όμως, ότι στην περίπτωση της Νίκαιας «το σχέδιο είναι πιο περίπλοκο».