«Αποτελεί κοινό τόπο πως τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις σύγχρονες εξελίξεις και να ανταποκριθούν στο έργο τους αποτελεσματικά. Από την άποψη αυτή, και παρά τις σημαντικές εξαιρέσεις, δεν είναι άστοχος ο χαρακτηρισμός της απόδοσής τους ως μη ικανοποιητικής», παρατηρούν οι πανεπιστημιακοί Βασιλική Γεωργιάδου (Πολιτική Επιστήμη στο Πάντειο Πανεπιστήμιο), Αχιλλέας Γραβάνης (Φαρμακολογία στην Ιατρική Κρήτης, ερευνητής ΙΜΒΒ-ΙΤΕ, συνεργαζόμενος καθηγητής έρευνας, Κέντρο Ανάπτυξης Φαρμάκων, Παν. Northeastern), Μανώλης Δερμιτζάκης (αντιπρόεδρος, Υπολογιστική Βιολογία, GlaxoSmithKline), Ελευθερία Ζεγγίνη (διευθύντρια του Ινστιτούτου Μεταφραστικής Γονιδιωματικής στο Helmholtz ZentrumMünchen και καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Technical University Munich), Στάθης Καλύβας (Πολιτική Επιστήμη, έδρα Gladstone και εταίρος του Κολεγίου All Souls, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης) και Βάσω Κιντή (Φιλοσοφία της Επιστήμης στο Παν. Αθηνών).
Οι έξι εγνωσμένου κύρους πανεπιστημιακοί αποτελούν τα μέλη επιστημονικής επιτροπής, που έχει οριστεί στα πλαίσιο πρωτοβουλίας του Ιδρύματος Μποδοσάκη σχετικά με την κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για το πανεπιστήμιο του 2030. Η ομάδα επιστημόνων προσφέρει αφιλοκερδώς υψηλού επιπέδου επιστημονική τεκμηρίωση. Η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.
Μετά σχεδόν ένα χρόνο προετοιμασίας και λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις, η επιτροπή για τα ΑΕΙ διαμόρφωσε ένα σχέδιο θέσεων. Στη συνέχεια ζήτησε τα σχόλια διακεκριμένων Ελλήνων ακαδημαϊκών, οι γνώσεις και η εμπειρία των οποίων συνέβαλαν αποφασιστικά στον εμπλουτισμό και στην καλύτερη τεκμηρίωσή του. «Η πρότασή μας βασίζεται στο τρίπτυχο “αποτελεσματικότητα, αυτονομία και λογοδοσία”. Η πρότασή μας περιλαμβάνει μέτρα που βλέπουν μακριά και μπορούν να φέρουν το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο σε ανταγωνιστική θέση με τα μεγάλα πανεπιστήμια στον διεθνή χώρο, τα οποία επίσης μεταβάλλονται. Η πρότασή μας δεν υπεισέρχεται σε ζητήματα τρέχουσας πολιτικής», παρατηρεί μιλώντας στην «Κ» η κ. Βάσω Κιντή, καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
– Ποιο θεωρείτε το σημαντικότερο πρόβλημα στα ελληνικά πανεπιστήμια;
– Δεν είναι ένα το σημαντικό πρόβλημα των ελληνικών πανεπιστημίων. Υπάρχει ένα πλέγμα προβλημάτων όπου το ένα επηρεάζει το άλλο και όλα μαζί καθηλώνουν τα πανεπιστήμια σε μια θέση που θα έπρεπε να τα κινητοποιεί για να αλλάξουν. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: η έλλειψη εποπτείας εντός των ΑΕΙ για τα όσα συμβαίνουν εκεί (π.χ., στη διοίκηση, στη διαχείριση των οικονομικών, στη στελέχωση με προσωπικό κ.λπ.) μεταθέτει την εποπτεία στο υπουργείο Παιδείας και στη Δικαιοσύνη, με αποτέλεσμα όχι μόνο την πλημμελή εποπτεία και την ισοπεδωτική εξομοίωση όλων των ιδρυμάτων, αλλά και τον περιορισμό της αυτονομίας τους. Η συρρίκνωση της αυτονομίας επηρεάζει τη διοίκηση, εμποδίζει την ευελιξία που είναι κρίσιμη σε περίοδο ραγδαίων αλλαγών, κάνει τους οργανισμούς αυτούς τρομερά δυσκίνητους και γραφειοκρατικούς, και αναθέτει την τελική κρίση για θέματα ζωτικής σημασίας για τα ιδρύματα –όπως είναι η επιλογή του διδακτικού προσωπικού– στα δικαστήρια που δεν μπορούν να κρίνουν με ακαδημαϊκούς όρους, αλλά μόνο με τυπικά νομικούς. Ολα αυτά επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα, αφού, π.χ., δυσκολεύουν την έρευνα και υποτιμούν τη διδασκαλία.
– Στην πρότασή σας επαναφέρετε τα Συμβούλια Ιδρύματος και την επιλογή του πρύτανη από αυτά και όχι με εκλογές από τους πανεπιστημιακούς. Η ρύθμιση είχε προταθεί και το 2009-2010 ενόψει του νόμου 4009/11, αλλά είχε προκαλέσει σφοδρότατες αντιδράσεις από πανεπιστημιακούς και φοιτητές, και απεσύρθη. Γιατί σήμερα θα γίνει αποδεκτή από τα ΑΕΙ;
– Θέλω, κατ’ αρχάς, να πω ότι η πρότασή μας είναι ένα σχέδιο δράσης για το πανεπιστήμιο του 2030. Δηλαδή προτείνει μέτρα που βλέπουν μακριά και μπορούν να φέρουν το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο σε ανταγωνιστική θέση με τα μεγάλα πανεπιστήμια στον διεθνή χώρο, τα οποία επίσης μεταβάλλονται. Η πρότασή μας δεν υπεισέρχεται σε ζητήματα τρέχουσας πολιτικής. Εμείς λέμε τι είναι σωστό να γίνει και από εκεί και πέρα πρέπει να εκτιμηθεί πώς θα φθάσουμε εκεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι προτάσεις μας είναι μη ρεαλιστικές ή εξαιρετικά ρηξικέλευθες, όταν αποτελούν σχεδόν κοινό τόπο στον διεθνή χώρο. Η επιλογή του πρύτανη από το Συμβούλιο προτείνεται για να υπάρχει σχετική ανεξαρτησία της διοίκησης από αυτούς τους οποίους διοικεί, ώστε να είναι αποτελεσματική. Στην πρότασή μας δεν επιλέγει απευθείας το Συμβούλιο (για να υπάρχει ανεξαρτησία και ως προς αυτό), αλλά, κατ’ αρχάς, μια ειδική επιτροπή (search committee) που ορίζεται και αναζητεί τους κατάλληλους υποψηφίους ώστε να επιλέξει τελικά το Συμβούλιο. Η αντίστοιχη ρύθμιση στον 4009 είχε αποσυρθεί πριν ψηφιστεί ο νόμος, με συμφωνία Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ.
– Πώς θα εκλέγονται τα μέλη των Συμβουλίων;
– Θα μπορούσε να είναι ο τρόπος που προέβλεπε ο 4009 και λειτούργησε χωρίς προβλήματα: με καθολική ψηφοφορία των μελών ΔΕΠ για τα εσωτερικά μέλη. Η συμμετοχή τους στην ψηφοφορία για την εκλογή των μελών των Συμβουλίων ήταν τεράστια, έφθανε σε αρκετές περιπτώσεις το 80%. Τα εσωτερικά μέλη θα επιλέγουν στη συνέχεια τα εξωτερικά.
Η επιλογή του πρύτανη από το Συμβούλιο προτείνεται για να υπάρχει σχετική ανεξαρτησία της διοίκησης από αυτούς τους οποίους διοικεί, ώστε να είναι αποτελεσματική.
– Προτείνετε εκλογή πρύτανη από το Συμβούλιο. Θα είναι με δημόσια διεθνή προκήρυξη; Ο κοσμήτορας από ποια δεξαμενή υποψηφίων θα εκλέγεται;
– Ναι, θα πρέπει να ληφθούν όλα εκείνα τα μέτρα που θα επιτρέπουν ο/η πρύτανης να μπορεί να είναι και από το εξωτερικό. Οι κοσμήτορες θα πρέπει και αυτοί να επιλέγονται από το Συμβούλιο με διαδικασίες ανάλογες με αυτές των πρυτάνεων από τη δεξαμενή των καθηγητών του ΑΕΙ.
– Είναι απαραίτητη η μείωση του αριθμού των ΑΕΙ;
– Αυτό που θεωρούμε σημαντικό είναι η διαφοροποίηση των ιδρυμάτων. Πρέπει να αποκτήσει το καθένα την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του και να προσελκύει φοιτητές ανάλογα με αυτά που έχει να προσφέρει. Σημειώνουμε ότι ο αριθμός ομοειδών τμημάτων είναι υπερβολικά μεγάλος και υπογραμμίζουμε τη σημασία της αξιολόγησης που διενεργεί η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης για την αναμόρφωση του πανεπιστημιακού χάρτη, δεδομένου ότι αυτή πρέπει να έχει συνέπειες.
– Η επιτροπή προτείνει την εισαγωγή σε σχολή και όχι σε τμήματα. Γιατί;
– Διότι επισημαίνουμε στο κείμενό μας τη ρευστότητα που παρατηρείται διεθνώς στα επιστημονικά πεδία και στα όρια μεταξύ τους. Γι’ αυτό θεωρούμε πως συγγενή τμήματα θα πρέπει να ανήκουν στην ίδια σχολή και να προσφέρουν διάφορα προγράμματα σπουδών και ενότητες μαθημάτων, τις οποίες οι φοιτητές θα μπορούν να συνδυάζουν για να παίρνουν το πτυχίο τους. Τα προγράμματα θα αλλάζουν παρακολουθώντας τις εξελίξεις στην έρευνα.
– Δώστε ένα παράδειγμα εισαγωγής των εισακτέων σε σχολή και την κατανομή τους ανά τμήμα.
– Σχολές όπως η Νομική και η Ιατρική είναι κυρίως επαγγελματικές και θα μπορούσαν να είναι μονοτμηματικές. Ενα άλλο παράδειγμα είναι οι Φυσικομαθηματικές σχολές. Εφόσον κάποιος εισάγεται στη σχολή θα μπορεί να παίρνει ενότητες Φυσικών Επιστημών, Πληροφορικής, Μαθηματικών, μαθήματα από άλλες σχολές, π.χ. την Ιατρική, και να φτιάξει ένα πτυχίο, π.χ. Βιοπληροφορικής. Τα επαγγελματικά δικαιώματα θα αποδίδονται μετά το πτυχίο από άλλους φορείς.