Οι ηλικιωμένοι που βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στο γηροκομείο – κολαστήριο των Χανίων, αλλά και η 83χρονη στην Καβάλα, την οποία σκότωσε ο εγγονός της, είναι ενδεικτικά περιστατικά ενός ανησυχητικού φαινομένου. «Η κακοποίηση των ηλικιωμένων αναγνωρίζεται πλέον ως μείζον κοινωνικό πρόβλημα και στη χώρα μας», επισημαίνει στην «Κ» η Μαίρη Καλύβα, κοινωνική λειτουργός στο σωματείο «Φροντίζω», το οποίο εκπαιδεύει φροντιστές ατόμων με άνοια στην αναγνώριση των μορφών κακοποίησης (ψυχολογική, σεξουαλική, οικονομική, φαρμακευτική κ.ά.), με στόχο την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση. «Η ακούσια κακοποίηση προκύπτει συχνά από έλλειψη κατανόησης των αναγκών και των συναισθημάτων του ηλικιωμένου, σε συνδυασμό με τη δυσκολία του φροντιστή να συμβιβάσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ηλικιωμένου με τις δικές του προσωπικές ή επαγγελματικές υποχρεώσεις». Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, μόλις το 4% των περιστατικών κακοποίησης ηλικιωμένων γνωστοποιείται. Στην Ελλάδα τα δεδομένα είναι σχεδόν ανύπαρκτα. Σύμφωνα με τη μελέτη της ABUEL42 το 2010, οι γυναίκες κατήγγειλαν σε μεγαλύτερο ποσοστό από τους άνδρες κάθε μορφής κακοποίηση. Από τα στοιχεία, ωστόσο, της εθνικής τηλεφωνικής γραμμής SOS για ηλικιωμένους (1065), από τις 455 καταγγελίες το 2020 για κακοποίηση, οι 105 περιπτώσεις αφορούσαν άνδρες και οι 350 γυναίκες. Ως θύτες καταγράφηκαν τα παιδιά τους (215), το οικείο περιβάλλον (68), ο σύντροφός τους (55), οι ΜΦΗ (35), οι φροντιστές (25) κ.ά.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, μόλις το 4% των περιστατικών γνωστοποιείται.
Η αναγνώριση της κακοποίησης των ηλικιωμένων είναι δύσκολη, καθώς ορισμένες «ύποπτες» αντιδράσεις μπορεί να οφείλονται σε πρόβλημα υγείας. «Πρέπει να κινητοποιηθούμε αν το περιβάλλον του ηλικιωμένου δείχνει υπερπροστατευτικό ή ελεγκτικό, παρουσιάζει αντικρουόμενες ιστορίες, καθυστερεί να αναζητήσει βοήθεια ή να αναφέρει τραυματισμούς, δεν επιτρέπει επισκέψεις χωρίς επίβλεψη», διευκρινίζει η Μαρία Φρούντα, ψυχολόγος και επιστημονική υπεύθυνη στο «Φροντίζω». Τραυματισμοί σε διαφορετικά στάδια επούλωσης, απότομη απώλεια βάρους, κακή υγιεινή, ανεξήγητος θυμός ή φόβος ενώπιον του φροντιστή, μια μόνιμη κατάσταση μέθης ή σύγχυσης πρέπει να μας θορυβήσουν.
Οι ηλικιωμένοι θύματα βίας, υπήρξαν άραγε θύματα και σε νεότερες ηλικίες; «Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το θύμα ήταν πάντα σε μια κακοποιητική και ιεραρχικά κατώτερη θέση, όμως αυτό δεν τεκμηριώνεται σε όλες τις περιπτώσεις, καθώς η αλλαγή ρόλων εντός της οικογένειας μπορεί να επηρεάζει», απαντά η κ. Καλύβα. «”Ανταποδοτική” βία και παραμέληση μπορεί να προκύψουν όταν ένας κακοποιητικός γονιός καθίσταται με το πέρας των ετών σωματικά και ψυχολογικά εξαρτημένος από τον σύντροφο ή από το ενήλικο παιδί του». Οι οικονομικές δυσκολίες, η έλλειψη ανακουφιστικής φροντίδας και η μη αναγνώριση του ρόλου των φροντιστών, παίζουν καθοριστικό ρόλο. Το επιπρόσθετο στρες του φροντιστή μπορεί να πυροδοτήσει κακοποίηση. «Η παρότρυνση του φροντιστή για λήψη βοήθειας ή ακόμη και η κατανόηση των δυσκολιών του ρόλου του μπορούν να αποβούν σωτήρια», καταλήγει η κ. Φρούντα.