Σε μια από τις αμέτρητες εκπομπές, που με σχεδόν κανιβαλικό τρόπο πραγματεύονται κάθε μικρή λεπτομέρεια που αφορά την εγκληματική υπόθεση της Πάτρας, μία ψυχολόγος ανέφερε κάτι που μου εντυπώθηκε. «Η θλίψη έχει άλλο πρόσωπο», δήλωσε, αναφορικά με συνέντευξη που έδωσε πριν από μερικές ημέρες ο πατέρας των τριών κοριτσιών, Μάνος Δασκαλάκης, μια συνέντευξη από την οποία, για την πλειονότητα όσων την είδαν, απουσίαζε κάθε συναίσθημα.
Πριν από λίγες ημέρες βγήκα συγκλονισμένη από την προβολή του ντοκιμαντέρ «Αόρατοι» της Μαριάννας Κακαουνάκη. Για ώρα μετά ήμουν μουδιασμένη. Δεν μπορούσα να ξεπεράσω αυτό που μόλις είχα βιώσει μέσα από τα μάτια και την κάμερα της Μαριάννας, μέσα από τις λέξεις, τις φράσεις, τις εκφράσεις των πρωταγωνιστών της δουλειάς της. Στο ασανσέρ στην πολυκατοικία μου θυμήθηκα τη φράση της ψυχολόγου – «η θλίψη έχει άλλο πρόσωπο». Συνειδητοποίησα πως το πρόσωπο αυτό το είδα. Είναι το πρόσωπο της Γκόνζα Καρά και του συζύγου της Εμπουμπεκίρ. Τους γνωρίζουμε όταν καθαρίζουν ένα ακόμα σπίτι που τους παρέχει η Yπατη Αρμοστεία στην Αθήνα, διαλύοντας τις φωλιές που το έχουν γεμίσει με κατσαρίδες. Ο Αλί Ιχσάν κοιμάται στο δωμάτιο – είναι το μόνο παιδί που τους έχει απομείνει. Η 8χρονη Γκουλσούμ και ο 6χρονος Μουσταφά πνίγηκαν φορώντας ροζ και πράσινα παλτό όταν η οικογένεια αναγκάστηκε να περάσει τα θαλάσσια σύνορα της Τουρκίας με την Ελλάδα, να γίνουν πρόσφυγες για να ζήσουν ελεύθεροι – το καθεστώς Ερντογάν δεν θα σταματούσε να τους κυνηγάει μόλις τους ανακήρυξε τρομοκράτες, ως υποστηρικτές του Φετουλάχ Γκιουλέν. Αυτό ήταν το τίμημα της ελευθερίας τους.
«Το τέλος του κόσμου», συμπληρώνει η Γκόνζα, «το έχουμε δει». Δεν το λέει με δάκρυα στα μάτια. Αλλά εσύ, ακούγοντάς την, δεν μπορείς να συγκρατήσεις τα δικά σου δάκρυα…
Η ίδια ψυχολόγος ανέφερε ότι οι άνθρωποι θρηνούν με διαφορετικούς τρόπους, δεν μετουσιώνεται η θλίψη μόνο σε δάκρυα και δη δημόσια – πόσα από αυτά άλλωστε δεν έχουν υπάρξει κροκοδείλια. Αλλά στην υπόθεση της Πάτρας, οι περισσότεροι παρατηρητές αναρωτιούνται εδώ και μήνες πού είναι η θλίψη των συγγενών. Δεν ξέρω τι ακριβώς περιμέναμε να δούμε – νομίζω κάτι ανθρώπινο, δάκρυ ή μη.
Η Γκόνζα και ο Εμπουμπεκίρ σπάνια κλαίνε κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ. Σε πολλά πλάνα χαμογελάνε, σε κάποια γελάνε μάλιστα. Δεν έχει σημασία. Η θλίψη τους είναι πάντα εκεί. Υποβόσκει όταν τρώνε σαρδέλες με ψωμί, συζητώντας σιγανά αν τα νεκρά παιδιά τους έτρωγαν ψάρι στην ηλικία του Αλί Ιχσάν. Oταν περπατάνε ήσυχοι –αν ποτέ ξαναβρούν πραγματική ησυχία– στους δρόμους της Αθήνας. Είναι εκεί όταν τρώνε με φίλους, όταν σκέφτονται να μετακομίσουν σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, όταν αποφασίζουν με κάθε τρόπο να ζήσουν. Δεν περιμένεις να δεις τον θρήνο τους όταν πια επιστρέφουν στους τάφους των παιδιών τους που έθαψαν με τα ίδια τους τα χέρια στη Χίο για να καταλάβεις την ανείπωτή τους θλίψη. Παραμονεύει πίσω από κάθε τους, ήπια πρόταση.
Κάποια στιγμή, συζητώντας για κάτι στο σπίτι τους στην Αθήνα, κάποιος αναφέρει «δεν είναι και το τέλος του κόσμου». «Το τέλος του κόσμου», συμπληρώνει η Γκόνζα, «το έχουμε δει». Δεν το λέει με δάκρυα στα μάτια, δεν χτυπιέται, δεν φωνάζει. Αλλά εσύ, ακούγοντάς την, δεν μπορείς να συγκρατήσεις τα δικά σου δάκρυα – για τον κόσμο μιας μάνας, ενός γονέα, που τελείωσε και δεν γυρνάει πίσω, επειδή τόλμησε να διεκδικήσει το δικαίωμα στην ελευθερία. Το τέλος του κόσμου ήρθε επειδή τα παιδιά τους δεν είναι πια εδώ. Κι αυτή είναι μια θλίψη αβάσταχτη.